Loskomen als je vastzit in ACT

Een beroemd geworden uitspraak van Sir Winston Churchill luidt: ‘Succes is het vermogen om van mislukking naar mislukking te gaan zonder je enthousiasme te verliezen.’ Tijdens de reis die het leren van ACT is, kunnen we dat ideaal maar beter omarmen, aangezien ieder van ons onderweg mislukkingen te over zal meemaken.

Is het je weleens overkomen dat je een beetje in verwarring was of het gevoel had dat je het spoor bijster was met een cliënt? Zo ja, welkom bij de club! We komen allemaal weleens in zo’n situatie terecht, zeker als we nog weinig ervaring hebben met ACT. Maar gelukkig wordt ACT een heel stuk duidelijker als we er eenmaal uit zijn met de casusconceptualisatie.

Zolang we nog niet zo vertrouwd zijn met ACT, volgen de meesten van ons het model als een soort formule. Ik noem die manier van werken ‘ACT in brokjes’, omdat we geneigd zijn nu eens een brokje defusie te doen, dan weer een brokje waarden en daarna een brokje acceptatie, enzovoort. Ook het overstappen van het ene brokje naar het andere doen we dan nog volgens voorschrift, waarbij we putten uit een beperkt repertoire aan standaardmetaforen en -oefeningen, een beetje alsof we een protocol volgen. Die manier van werken is trouwens volkomen begrijpelijk, en ook een prima uitgangspunt van waaruit we ons verder kunnen ontwikkelen.

Heb jij weleens cliënten die dingen zeggen als: ‘Echt, ik wil mezelf wel begrijpen’, ‘Ik wil wel veranderen, maar ik weet niet hoe’, ‘Ik weet niet waarom ik dat steeds weer doe’ of ‘Ik wil daar echt mee ophouden, maar het lukt me blijkbaar niet’? Kom je weleens onwerkbaar gedrag tegen waarvan je niet weet hoe je het effectief kunt aanpakken?

De onwillige cliënt kent vele vormen en gedaanten. Het kan een vrouw zijn die om wat voor reden dan ook een wettelijke maatregel heeft opgelegd gekregen, bijvoorbeeld als onderdeel van een straf of om het gezag over haar kinderen te kunnen behouden. Het kan een man zijn die onder druk wordt gezet door zijn partner, die hem dreigt te verlaten als hij niet in therapie gaat, of door een werkgever, die hem dreigt te ontslaan als hij ‘niet aan zichzelf gaat werken’. Het kan een vrouw zijn die door goedbedoelende vrienden of familieleden of door een medicus – de huisarts bijvoorbeeld – wordt aangespoord om in therapie te gaan. Maar wat de directe aanleiding voor het bezoek aan de therapeut ook was, één ding is zeker: onwillige cliënten zijn niet enthousiast, niet bereidwillig en staan niet open voor de behandeling; ze zijn niet op zoek naar het product dat wij verkopen.

Cliënten in ACT lopen vaak vast doordat de therapeut óf geen agenda voor de sessie vaststelt óf dit wel doet, maar zich niet aan de agenda houdt. In dit hoofdstuk worden beide vraagstukken besproken.

Als therapeuten vastlopen wanneer ze cliënten helpen met het verhelderen van hun waarden, heeft dat vaak te maken met de volgende drie vraagstukken: wanneer begin je over waarden, hoe begin je over waarden en hoe ga je om met negatieve reacties van cliënten op dit onderwerp? Dit hoofdstuk geeft advies voor het omgaan met alle drie deze vraagstukken.

Heb je weleens een cliënt ontmoet die maar niet leek te kunnen of willen stoppen met praten? En is het je daarbij weleens overkomen dat je, puur omdat je niet wist hoe je hem kon laten stoppen, in de rol van goede luisteraar verviel? Hoe waren die sessies? Saai? Frustrerend? Ronduit irritant?

Sommige cliënten zijn best ontvankelijk voor acceptatie als onderwerp om aan te werken. Anderen staan er echter aarzelend of onwillig tegenover. En weer anderen – meestal degenen met de hoogste mate van experiëntiële vermijding – verzetten zich er actief tegen. Daarom kijken we in dit hoofdstuk naar een paar veelvoorkomende knelpunten tijdens het werken aan acceptatie, waarbij we vooral kijken naar cliënten die weerstand bieden tegen acceptatie.

Wat defusie betreft zijn er vier belangrijke manieren waarop we er onbedoeld voor kunnen zorgen dat onze cliënten vast blijven zitten: intellectualiseren, de cliënt invalideren, inflexibel zijn met technieken en pseudodefusie aanmoedigen. We bekijken die manieren nu stuk voor stuk.

Over het algemeen kunnen we zeggen dat er in ACT wordt gewerkt aan drie typen problemen met betrekking tot het zelf, die we kunnen aanduiden als het gelabelde zelf, het onderontwikkelde zelf en het niet-verbonden zelf (Harris & McHugh 2012).

Heb je weleens ongemotiveerde cliënten, mensen die je maar niet in beweging lijkt te kunnen krijgen? (Ja, inderdaad, dat was een retorische vraag!) In dit hoofdstuk kijken we naar tien krachtige strategieën voor het motiveren van ongemotiveerde cliënten:

Het is ons allemaal weleens overkomen dat we worstelden met een moeilijk dilemma. Voorbeelden zijn: ‘Blijf ik in deze relatie of ga ik weg?’, ‘Zeg ik deze baan op of blijf ik hier werken?’, ‘Zal ik deze cursus gaan volgen of die andere?’, ‘Laat ik me daar wel aan opereren of niet?’, ‘Gaan we proberen kinderen te krijgen of niet?’, ‘Zal ik me op mijn carrière focussen of op mijn gezin?’

Er is niet één onderzoek over ACT gepubliceerd waarin iedere individuele deelnemer een goed resultaat had. Iedere ACT-therapeut komt vroeg of laat een cliënt tegen die volledig en onherroepelijk vast blijft zitten. En wat we dan ook doen, hoe hard we ook werken, hoe veel supervisie of nuttige adviezen we ook krijgen van collega’s, hoe creatief, inventief en flexibel we ook zijn in onze aanpak van ACT, het lukt maar niet om die persoon te helpen bevrijden.