Inleiding
Methode
Resultaten
Documentanalyse: beschrijving van de programma’s
Gemeenschappelijke elementen
Verschillen
Programma 1 | Programma 2 | Programma 3 | Programma 4 | |
---|---|---|---|---|
Doelstelling | Doorbreken van problematisch alcoholgebruik, geen abstinentie | Doorbreken en bewustwording van patronen van problematisch alcoholgebruik, geen abstinentie | Onder controle houden van middelengebruik, geen abstinentie | Minderen of stoppen van het gebruik van middelen, abstinentie is geen doel |
Verwijzing deelnemers | – via eigen kliniek – via huisarts/POH | – via huisarts/POH (90%) – via generalistische ggz | – via huisarts/POH – via tweedelijnszorg (vooral MDL-artsen) – via ambulante behandelaars | – via huisarts/POH – via interne verwijzing |
Maximaal aantal deelnemers | 12 | 10 | 8 | 12 |
Duur programma | 6–7 weken | 11 weken | 20 weken | 7 weken |
Nazorg beschikbaar | Nee | Geen informatie | Nee | Ja, 7 bijeenkomsten van 2 uur over 5 maanden |
Aantal bijeenkomsten/sessies | 12–14 (× 2 uur) | 11 (× 2 uur) | 20 (× 2 uur) | 14 (× 2 uur) |
Aantal bijeenkomsten/sessies per week | 2 | 1 | 1 | 2 |
Theoretische onderbouwing | – leefstijltraining | – leefstijltraining – CGT | – leefstijltraining – CGT | – CGT – ACT |
Gesloten programma voor deelnemers | Ja, geen tussentijdse instroom mogelijk | Ja, geen tussentijdse instroom mogelijk | Nee, open groep, instroom mogelijk | Ja, geen tussentijdse instroom mogelijk |
Criteria deelnemers | 55+ met alcoholproblemen | Ouderen met alcoholproblemen | 60+ met verslavingsproblematiek | – 55+ met verslavings- en levensfaseproblematiek – abstinentie bij aanvang en in de loop van het programma |
Contra-indicatie deelnemers | – suïcidaliteit – cognitieve stoornissen – prominente psychische of somatische problemen – gebruik van harddrugs – niet slagen voor de blaastest bij aanvang van de bijeenkomst (is verplicht); bij niet slagen mag niet aan de bijeenkomst deelgenomen worden | – geen motivatie – fors cognitief lijden – te veel comorbiditeit – te veel alcoholgebruik (waardoor interactie niet meer mogelijk is) – gebruik van andere middelen (harddrugs) naast alcohol | – ernstige cognitieve stoornissen – suïcidaliteit – psychotische kenmerken – gebruiken van harddrugs – niet slagen voor de blaastest bij aanvang van de bijeenkomst (is verplicht), bij niet slagen mag niet aan de bijeenkomst deelgenomen worden | – agressie (korte lontjes) – psychotische mensen – veel medicatiegebruik – cognitieve schade – lichamelijke klachten (die groepsparticipatie belemmeren) – analfabetisme – niet beheersen van de Nederlandse taal – gebruik van harddrugs – niet slagen voor de blaastest (is verplicht) bij aanvang van het programma of gedurende de looptijd, uitsluiting uit de groep kan een consequentie zijn |
Omschrijving van groepstherapeuten en trainers | – SPV – SPH | – maatschappelijk werker – ggz-agoog – SPV | – verpleegkundigen deeltijdbehandeling (ambulant) | – SPV |
Inzet van ervaringsdeskundige | Ja | Ja | Nee | Nee |
Inzet van overige experts | – diëtist – fysiotherapeut | – | – bewegingsagoog | – |
Aantal groepstherapeuten of trainers per bijeenkomst | 2 | Geen informatie | Geen informatie | Geen informatie |
Bewegingsactiviteiten in programma | Ja | Nee | Ja | Nee |
Aandacht voor gezonde voeding | Ja | Ja | Ja | Ja |
Uitloop van het programma toegestaan | Nee | Nee | Ja | Nee |
Herhaling van onderwerpen toegestaan | Nee | Nee | Ja | Ja, binnen de sessies is dit toegestaan |
Spreiding van onderwerpen toegestaan | Nee | Nee | Ja | Ja, maar alleen incidenteel en afhankelijk van het onderwerp |
Vrije invulling van onderwerpen/thema’s mogelijk | Nee | Nee | Ja | Nee |
Evaluaties | Incidenteel door de groepstherapeut tijdens de sessies | Na afloop van de sessies in de groep, tussenevaluaties alleen op individuele indicatie | Geen tussenevaluaties (wel gewenst in de toekomst) | Na 7 weken, mits er ruimte in de agenda is |
Thuishulp bij huiswerk of training | Nee | Nee | Nee | Nee |
Aanwezigheid van naasten | – niet toegestaan in de sessies – wel tijdens de intake | – niet toegestaan in de sessies – wel tijdens de intake | – niet toegestaan in de sessies – wel tijdens de intake | – niet toegestaan in de sessies – wel tijdens de intake |
Lunch onderdeel van programma | Ja | Ja | Ja | Ja |
Roken toegestaan | Toegestaan, maar niet in daarvoor aangewezen rookpauzes, alleen mogelijk in eigen tijd | Verboden | Toegestaan, er zijn rookpauzes ingericht | Verboden |
Ondersteuning buiten het programma | Kan door de regiebehandelaar | Kan, maar alleen op indicatie van de regiebehandelaar | Kan via het ambulant team | Kan via de woonbegeleiding |
Eindverantwoordelijke deelnemer | – regiebehandelaar – psychiater | – regiebehandelaar – psychiater | – regiebehandelaar – psychiater | – regiebehandelaar |
Consequenties voor de deelnemer bij afwezigheid | Uitsluiting uit de groep na twee keer afwezigheid | Uitsluiting uit de groep na twee keer afwezigheid | Geen directe consequenties, wel contact met deelnemer | Uitsluiting uit de groep na twee keer afwezigheid (maar dit wordt wel individueel beoordeeld) |
Voorbeelden van groepsverstorend gedrag | – alleen over eigen leven praten – onder invloed zijn – niet komen opdagen | – onder invloed zijn | – boos worden – niet meedoen met de groep – dwarsliggen | – als mensen te veel uitweiden – herhaaldelijk terugkomen op dezelfde issues |
Interviews: ervaringen en meningen
Positionering van het programma
Doelstellingen
De meerwaarde van de intake
Programma in groepsverband
Programmaduur
Groepsgrootte
Gesloten of open groep
Kenmerken van de deelnemers
Geschikte thema’s
Programmaonderdelen voor Fris Verder
Benodigde competenties voor begeleiders van Fris Verder-programma’s
Behoefte aan een protocol en bereidheid tot verandering
Literatuuronderzoek: effectieve elementen
Categorie | Evidence-based elementen |
---|---|
Categorie 1 | – Een geëigende benadering door de uitvoerder van de interventie, zoals niet betuttelen vanwege bedreiging van de autonomie, anonimiteit borgen vanwege schaamte en een gepersonaliseerde behandeling met vriendelijke feedback – Rekening houden met rouw, verlies, isolement en lichamelijke gezondheidsproblemen – Hoop geven en aandacht voor zingeving |
Categorie 2 | – Aandacht voor het vergroten van bepaalde individuele vaardigheden (zoals het verhogen van de zelfcontrole (onder andere met mindfulness)) of beliefs (zoals het reduceren van zelfstigma) of het verhogen van de intrinsieke motivatie – Motivational interviewing (of motiverende gespreksvoering), indien goed uitgevoerd, ontlokt en versterkt de intrinsieke motivatie en bereidheid tot verandering van problematisch alcoholgebruik |
Categorie 3 | – Aandacht voor informatieoverdracht (over drinkrichtlijnen/bewustwording of gevolgen) en het gebruik van een positief frame in de communicatie (bijvoorbeeld niet ‘Ik ben een (ex)alcoholist’, maar ‘ik ben alcoholvrij’) |
Categorie 4 | – Aandacht voor het beïnvloeden van sociale normen – Een groepsgerichte benadering, met daarbinnen het bevorderen van groepsprocessen (gebruik van ervaringsdeskundigen in verband met ‘herkenning’, het opbouwen van een gezamenlijke ‘identiteit’) – Het verbeteren van het sociale netwerk van de cliënt, waartoe vrienden en familie behoren, en het hebben van een levenspartner en een passend zorgnetwerk (thuiszorg, huisarts, ggz) |
Categorie 5 | – Aandacht voor het leveren van gepersonaliseerde feedback; de deelnemers monitoren en rapporteren over hun eigen alcoholgebruik en ontvangen hierop een reactie |