Professionaliteit in de zorg

Voorwerk

1. Wat is professioneel?

Over de persoonlijke invulling van een god term

Samenvatting

Professioneel is een woord dat vaak valt in de gezondheidszorg. Toch vragen we ons niet vaak af wat we er precies mee bedoelen. Het is een zogenaamde ‘god term’: een positief geformuleerde, maar wat vaag omlijnde term die niettemin erg belangrijk gevonden wordt. Bedoelen we er eigenlijk wel allemaal hetzelfde mee? Het lijkt zinvol om elkaar te bevragen op wat we precies bedoelen als we het woord professionaliteit gebruiken. Er zijn tegenwoordig drie manieren van kijken naar professionaliteit: door het denkraam van deugden, door het denkraam van gedrag en door het denkraam van de identiteitsvorming. Dit hoofdstuk geeft achtergronden die kunnen helpen je eigen visie en invulling te formuleren en erover met elkaar in gesprek te gaan. Want, hoewel er gemene delers zijn, leggen bijna alle dokters eigen accenten. Wat betekent professionaliteit voor jou?

Pieter Barnhoorn

2. Terugkijken om vooruit te komen

Over reflectie in de medische praktijk

Samenvatting

Alleen als je open en kritisch naar jezelf durft te kijken, kun je je ontwikkelen tot een goede professional. Reflectie vormt daarvoor de basis. Dit hoofdstuk ontrafelt wat reflectie is en geeft je inzicht in de verschillende vormen van en voorwaarden voor reflectie. Reflectie is een cyclisch proces dat begint bij een ervaring, die je vervolgens ‘tegen het licht houdt’, om te kunnen zien wat voor jou de essentie is. Op basis van deze analyse kun je bewuster een vergelijkbare situatie ingaan. Intervisie - reflectie met een groep studiegenoten of collega’s - biedt de kans te leren van elkaars ervaringen en zo meer zelfinzicht te krijgen. Voorwaarde is geheimhouding en veiligheid, niet be- of veroordeeld worden en de keuze van een intervisiemethode op maat. Schriftelijke reflectie is bedoeld voor jezelf, maar geeft de docent ook inzicht in hoe jij reflecteert en in wat je leert. Belangrijk is hierbij dat je begeleiding krijgt en dat je privacy is geborgd.

Veronica Selleger, Maaike Matulewicz, José van de Kreeke

3. Fluitend naar je werk

Over zorg voor je eigen welzijn: een voorwaarde voor professionaliteit

Samenvatting

In dit hoofdstuk word je aan de hand van een casus meegenomen in een ontdekkingstocht over persoonlijk welzijn. De casus vertelt het verhaal van Herman, AIOS bij de gynaecologie. Steeds word je, aan de hand van zijn belevenissen, uitgenodigd tot reflectie op je eigen welzijn, de studie- of werkgerelateerde factoren die jouw welzijn beïnvloeden, maar ook persoonlijke eigenschappen die jouw welzijn, positief dan wel negatief, beïnvloeden. Naast reflectie bieden we je ook inzicht in wat er bekend is over welzijn, bevlogenheid en burn-out. Aan de hand van een veelgebruikt stressmodel, het Job Demands-Resources-model, krijg je inzicht in de processen die je welzijn beïnvloeden. Daarnaast bieden we je handvatten waarmee je zelf aan je welzijn kunt werken. Want de zorg voor je eigen welzijn is onlosmakelijk verbonden met jouw professionaliteit.

Nicole Mastenbroek, Jelle Prins, Debbie Jaarsma

4. Wikken, wegen, … en dan beslissen

Over het medisch beroepsgeheim

Samenvatting

Het medisch beroepsgeheim in theorie is kortgezegd een plicht van de arts en een recht van de patiënt. In de praktijk is het een stuk complexer: een ingenieus samenspel tussen arts, patiënt, collega’s, familie, vele andere externe actoren en de maatschappij als geheel. Het beroepsgeheim voor jou als toekomstig arts betekent vooral: Staan voor een ethisch dilemma. Je kunt daarvoor wetteksten uitpluizen, boeken lezen, richtlijnen opzoeken en collega’s consulteren. Maar uiteindelijk zul je zelf de beslissing moeten nemen: zwijg ik of spreek ik en doorbreek ik mijn beroepsgeheim? Je hebt daarbij de vrijheid om je eigen beslissing te nemen, maar ook de verantwoordelijkheid om deze afweging te onderbouwen. Dit hoofdstuk helpt je daarbij. We schetsen het professionele ethische en juridische afwegingskader rond het medisch beroepsgeheim en bieden je een stappenplan om zelf aan de slag te gaan en tot besluiten te komen. Het is wikken, wegen, … en dan beslissen.

Krista Tromp, Anneloes Rube

5. Influencen op instagram of netwerken via LinkedIn

Over de kansen en valkuilen van sociale media

Samenvatting

Sociale media worden inmiddels volop gebruikt in de zorg, van huisartsenpraktijken tot ziekenhuizen en tal van andere zorgaanbieders. Deze media bieden veel kansen om in contact te komen met patiënten en deze te informeren. Ook voor geneeskundestudenten en artsen bieden sociale media tal van mogelijkheden om interessante informatie te volgen en om een online netwerk op te bouwen. Maar aan het gebruik van sociale media zijn ook risico’s verbonden. Denk bijvoorbeeld aan grensoverschrijdende contacten via sociale media tussen arts en patiënt en online uitingen van artsen die resulteren in zaken bij het Tuchtcollege. Een mijnenveld dus! Hoe vermijd je deze valkuilen en maak je als professional optimaal gebruik van de mogelijkheden van sociale media?

Sebastiaan Pronk, Simone Gorter, Walther van Mook

6. Van ZZ naar GG, meer dan een kreet

Preventie als kerntaak

Samenvatting

Preventie en gezondheidsbevordering behoren nu niet tot de kerntaken van de gemiddelde arts, en krijgen binnen de medische opleiding weinig aandacht. Preventie is niet populair onder artsen omdat het als betuttelend en vrijheid-beperkend wordt beschouwd. Ook wordt preventie gezien als weinig effectief binnen het paradigma van evidence-based medicine. Artsen doen zichzelf en de bevolking tekort door preventie en gezondheidsbevordering te negeren. De ontwikkelingen in de maatschappij en de gezondheidszorg dwingen artsen om meer oog te krijgen voor preventie. Chronische ziekten worden veroorzaakt door interactie tussen risicofactoren, die door een integrale aanpak in een vroeg stadium verminderd moeten worden. Daartoe wordt de organisatie van de gezondheidszorg aangepast: voorzorg en gemeenschapszorg komen centraal te staan. De curatieve geneeskunde gaat meer preventieve activiteiten integreren. Hoogcomplexe curatieve zorg wordt geconcentreerd in enkele landelijke centra. Het Raamplan 2020 geeft ruim baan aan preventie en gezondheidsbevordering in de nieuwe artsenopleiding, zodat de toekomstige artsen zich kunnen aanpassen aan de nieuwe realiteit.

Jaap Koot

7. De uitdaging van de uitdijende levensloop

Over de zorg voor de oudere medemens

Samenvatting

De continu uitdijende levensloop stelt ons voor grote uitdagingen. In evolutionair opzicht is het weliswaar niet nodig dat mensen oud worden, maar niettemin willen we dat allemaal. En liefst in goede gezondheid. Mede dankzij ‘evidence-based richtlijnen’ voor enkelvoudige aandoeningen lukt dat ook steeds beter. Maar bij meervoudige problematiek op hoge leeftijd werkt de bestaande praktijk overbehandeling in de hand met een onverwacht verlies aan gezondheid. Dat is de keerzijde. Bovendien hebben oudere mensen vaak andere prioriteiten en (gezondheids)doelen dan de vaak veel jongere dokters door wie ze behandeld worden. Er zijn zelfs artsen die ouderdom als zodanig tot een ziekte bestempelen. Dat helpt ook al niet om overbehandeling tegen te gaan. Een andere manier van nadenken over ouderdom en de rol van dokters daarin kan bewerkstelligen dat artsen patiënten gaan helpen zichzelf te helpen. Dat creëert een evenwichtiger behandelrelatie die recht doet aan de autonomie van mensen juist wanneer zij ouder en kwetsbaarder worden.

Rudi Westendorp

8. Dokters worden niet ziek

Over ziektegedrag van artsen

Samenvatting

Ook dokters kunnen ziek worden. Net als ieder ander mens. Waarom zou daar dan in dit boek een speciaal hoofdstuk aan gewijd moeten worden? Tja, omdat artsen niet altijd de beste patiënten blijken te zijn. Ze ontkennen vaker hun symptomen, zoeken minder vaak adequate hulp en gaan zelfdokteren, melden zich vaak niet of te laat ziek. Ze zijn soms even eigenwijs als ze eigengereid zijn. En het is ook niet makkelijk om als arts een zieke collega te behandelen. Er zitten aan alle kanten risico’s aan. Wat maakt het voor de zorgprofessional toch zo lastig om ziek te zijn? En waarom is het moeilijk(er) om een collega te behandelen dan iemand die niet zelf in de zorg werkt?

Irene van Vliet

9. Altijd netjes afhechten

Over optimale afhandeling van incidenten

Samenvatting

Waar gehakt wordt vallen spaanders, luidt het spreekwoord. En het klopt, ook in de zorg. Dokters, verpleegkundigen en andere zorgprofessionals maken fouten. En niet alleen maken ze fouten, ook in de afhandeling ervan maken ze soms weer fouten. In de zorg maken we daarbij onderscheid tussen complicaties, incidenten en calamiteiten. Het is belangrijk het daarover te hebben. Dat was vroeger anders: dokters hadden een aureool van onfeilbaarheid, en als er eens wat misging werd daar niet of nauwelijks over gesproken. Inmiddels is het maken van fouten bespreekbaarder geworden en worden ze veel systematischer gerapporteerd en geanalyseerd. Ook weten we het een en ander over hoe meldingen en klachten het best kunnen worden afgehandeld. En ten slotte, in dat proces en de nasleep ervan kunnen en moeten we ook voor elkaar zorgen. Ook professionals hebben soms zorg nodig.

Jan Jaap Erwich

10. Is er een dokter in de zaal?

Over de reikwijdte van de artseneed

Samenvatting

Iedere dokter komt vroeg of laat in situaties buiten zijn eigen ziekenhuis of praktijk waarin er toch een appèl op zijn medische kennis en kunde gedaan wordt. Van een dokter wordt geëist dat hij op zijn minst eerste hulp verleent in noodsituaties en bij calamiteiten. Zo gezien ben je na het afleggen van de eed dus altijd en overal dokter. Dat betekent echter niet dat het ook raadzaam is om altijd en overal als dokter op te treden. Hoe verleidelijk het ook mag zijn, beperk je bij vrienden en familie, als er geen nood aan de man is, tot aandachtige betrokkenheid. En voor jezelf kun je ook beter een echte dokter zoeken.

Pieter Barnhoorn

11. It takes two to tango

Over de kunst van het geven en ontvangen van feedback

Samenvatting

Feedback is een sleutelbegrip in de samenwerking tussen artsen. In de opleiding tot arts worden studenten daarom getraind in de vaardigheid van feedback geven en ontvangen. Toch worden hierin tijdens de coschappen barrières ervaren. In dit hoofdstuk worden enkele knelpunten belicht. Aan de hand van concrete coschapservaringen, vragen en een virtuele oefening wordt besproken hoe om te gaan met de eerste ervaren reacties op feedback, je boodschap helder over te brengen en bespreekbaar te maken, het risico op relatieschade te verkleinen en in het feedbackproces meer eigen regie te nemen.

Frans Grosfeld, Maaike Kok

12. De meeste zorgverleners deugen

Over botsende logica’s in de zorg

Samenvatting

Wat een wonderlijke situatie. Ondanks ieders beste bedoelingen en alle maatregelen tegen bureaucratische rompslomp lijkt voortgaande bureaucratisering onstuitbaar en onuitroeibaar. Zelfs nieuw beleid, gemaakt met dat in het achterhoofd, is vaak niet minder bureaucratisch. De zorgverzekeringswet uit 2006 heeft de bureaucratie in de zorg verder vergroot. En ook de wet Zorg en Dwang, ingegaan in 2020, is volgens zorgverleners in de ggz een nog grotere bureaucratische nachtmerrie dan de vorige wet BOPZ. Hoe komt dat? Dit heeft te maken met botsingen tussen drie verschillende soorten logica’s in de zorg: professionele logica, bureaucratische logica en marktlogica. De introductie van de marktlogica botst met de professionele logica en versterkt onbedoeld de bureaucratische logica. Door deze botsingen nader te bekijken krijgen we beter zicht op het beleidsmatige en politieke krachtenveld waarin de gezondheidzorg moet opereren, en wat het betekent om een ‘professional’ te zijn in dat krachtenveld.

Evelien Tonkens

13. Hij zei WAT???

Over seksueel grensoverschrijdend gedrag

Samenvatting

Seksueel grensoverschrijdend gedrag is van alle tijden en alle plaatsen, en komt dus ook in de gezondheidszorg voor. Het blijkt vaak samen te hangen met machtsverschillen. En die zijn er genoeg in de zorg. Het zijn overigens niet alleen zorgprofessionals in machtsposities die zich er schuldig aan maken. Ook patiënten vertonen soms grensoverschrijdend gedrag tegenover zorgpersoneel. Wat precies ‘grensoverschrijdend’ is, blijkt niet voor iedereen hetzelfde. Hoe je erop reageert of ermee omgaat, hangt af van je persoonlijkheid, opvoeding en persoonlijke geschiedenis. Waar de een zijn schouders over ophaalt, of schijnbaar moeiteloos puntige feedback geeft, zegt een ander niks en ligt een halve nacht wakker. Los van de discussie wat nou precies grensoverschrijdend is en hoe je ermee om zou moeten gaan, is het een feit dat er bijna nooit officieel melding van wordt gemaakt. Waarom is dat? En, kun je je wapenen tegen grensoverschrijdend gedrag?

Hanke Dekker

14. Waarom moeilijk doen als het samen kan?

Over de wenselijkheid van samen beslissen

Samenvatting

Er zijn verschillende manieren om tijdens een medisch consult tot een besluit te komen. De traditionele aanpak is het paternalistische model: de dokter beslist, op grond van kennis en ervaring. Dat model gaat ervan uit dat de arts het beste weet hoe patiënten behandeld moeten worden, en laat geen ruimte voor persoonlijke wensen en voorkeuren van patiënten. Je kunt ook de patiënt alle informatie geven en dan zelf laten beslissen. Veel patiënten hebben daar moeite mee: het zijn vaak complexe beslissingen met grote consequenties. Of je streeft naar gezamenlijk beslissen: samen met de patiënt tot het besluit komen dat het beste bij die patiënt past. De meeste patiënten hebben daar een voorkeur voor. Dat is dan eenvoudig genoeg, zou je zeggen. Maar de praktijk blijkt weerbarstig. Wat zijn de barrières voor ‘shared decision making’ en hoe kunnen we daar wat aan doen? En is het eigenlijk altijd aan de orde, of heeft het vooral meerwaarde in speciale gevallen?

Paul Brand

15. De weg naar het best mogelijke helpen

Over betrokkenheid met haken en ogen

Samenvatting

Hoe kom je als arts tot het minst slechte, of best mogelijke, helpen? Hoe loopt de weg daarheen? Met behulp van de denkbeelden van de Joods-Franse filosoof Emmanuel Levinas (1906–1995) wordt die vraag beantwoord. Het hoofdstuk begint met een schets van het noodzakelijke, onmisbare begin van die weg. Kernbegrippen zullen zijn: appèl, afstemming op de kwetsbare mens (de patiënt als hulpvrager). Vervolgens worden de problemen van toepassing in de praktijk beschreven: de noodzaak tot nadenken (reflectie), het probleem van interpreteren, het streven naar rechtvaardigheid en de onhaalbaarheid daarvan, het nemen van beslissingen en het belang van de twijfel daarbij. Duidelijk zal worden dat alle verantwoorde handelen tegelijk ook onvermijdelijk mislukkingen met zich meebrengt, en dat elke daad ook een ‘misdaad’ is. Het resultaat zal zijn: een visie die uiteindelijk het best mogelijke helpen, ofwel het minst slechte helpen zal garanderen.

Jan Keij

16. Ik heb er niet van kunnen slapen

Over de impact van fouten

Samenvatting

Net als overal worden er in de zorg fouten gemaakt. Hoewel de afhandeling daarvan en de openheid erover de laatste decennia sterk zijn verbeterd, blijft de impact van een fout op degene die die heeft veroorzaakt een bron van veel (verborgen) leed. Sommige dokters hangen zelfs hun stethoscoop aan de wilgen na het maken van een fout. In de achtbaan van emoties die erop volgt en waarin het slachtoffer (terecht) centraal staat, komen de emoties van de veroorzaker (the second victim) er nogal eens bekaaid vanaf. Terwijl dat ook belangrijk is. Gelukkig is er veel ten goede veranderd, maar we moeten de impact van fouten maken niet onderschatten. Die kan immens zijn. Openheid is dan geboden.

Janneke Geurts

17. Wie is hier eigenlijk de baas?

Over de zegeningen en risico’s van (medische) technologie

Samenvatting

Alle technologische verworvenheden en snufjes die artsen tot hun beschikking hebben dragen in niet geringe mate bij aan de status en successen van de medische professie. Maar is al die technologie eigenlijk wel zo’n zegen? Of zit er ook een keerzijde aan? Wanneer moet de technologie worden ingezet en wanneer moet er juist zeer terughoudend mee worden omgegaan? Zit er in alle technologische mogelijkheden ook niet een (soms dwingende) constante verleiding om die dan ook maar te gebruiken? Helpt het eigenlijk altijd de patiënt of ook weleens alleen de dokter? En maakt het de gezondheidszorg niet waanzinnig duur?

Heleen Dupuis

18. Leven met sterven

Over goede en minder goede stervenszorg

Samenvatting

Ergens rond 1800 wordt moderne geneeskunde geboren. Aanvankelijk bestond ons vak voornamelijk uit een poging om te begrijpen hoe weinig we begrepen van het menselijk lichaam. Na 1850 groeide het besef van de onvolkomenheid van veel medische therapieën. De ontdekking van narcose, de geleidelijke ontdekking van de bacteriële oorzaak van infecties, de ontwikkeling van asepsis, dat alles leidde tot een therapeutisch arsenaal dat nog steeds verder wordt uitgebreid en verfijnd. Deze almaar groeiende medische macht werkte een zekere veronachtzaming van de lijdende mens in de hand, een ontwikkeling die vooral schadelijk is als het levenseinde nadert en diagnostiek irrelevant wordt, beschadigend zelfs. Stervenden zijn niet meer gebaat bij een medisch technische analyse van hun pathologie. Zij willen persoonlijke aandacht, zij willen dat hun lijden verzacht wordt en dat hun geliefden bij hen zijn.

Bert Keizer

19. Wat laat je van jezelf zien?

Over professionele zelfonthulling

Samenvatting

Als arts, maar ook als verpleegkundige of verzorgende, ga je voortdurend professionele relaties met je patiënten aan. Daarin laat je (bewust of onbewust) ook altijd het een en ander van jezelf als persoon zien. Dat is onvermijdelijk. Elke zorgrelatie kan meer of minder een persoonlijk karakter hebben. Soms stellen mensen je persoonlijke vragen, die strikt genomen buiten het professionele domein vallen. Dat kan vanuit een oppervlakkige interesse zijn, maar het kan ook ontstaan juist vanuit een behoefte aan meer persoonlijk contact. Sommige dokters staan daarvoor open en hebben weinig moeite om persoonlijke informatie te delen als dat zo uitkomt. Anderen houden dat liever een beetje af. Dat hangt natuurlijk ook van de specifieke situatie af. Wat laat jij van jezelf zien in het contact met je patiënten, tot hoever gaat jouw openheid als het op persoonlijke zaken aankomt? Wat houd je liever privé en waarom?

Derek Strijbos

20. Zonder context geen bewijs

Van evidence based naar context based werken

Samenvatting

Evidence-based medicine (EBM) heeft de kwaliteit en veiligheid van de zorg aanzienlijk verbeterd. Het heeft de systematische reflectie op de gevolgen van het medisch handelen sterk bevorderd, het heeft de aanzet gegeven tot vernieuwing van het medisch onderwijs en onderzoek, en tot de ontwikkeling van professionele richtlijnen of standaarden om zorgprofessionals te ondersteunen bij het nemen van beslissingen in de individuele patiëntenzorg. Maar EBM heeft onbedoeld ook een aantal perverse effecten gehad. EBM genereert een bepaald type kennis, die niet universeel geldig of algemeen toepasbaar is. Het heeft geleid tot ‘protocollendwang’, veronachtzaming van patiëntfactoren, en verschraling van onderzoek tot die vormen die in het EBM-keurslijf passen. Wat is het alternatief? In plaats van evidence-based practice pleiten wij voor een context-based practice. Goede zorg is niet moreel neutraal en vereist meer dan het louter toepassen van verworven medische kennis. Het vergt het bijeenbrengen van verschillende kennisbronnen en het op basis daarvan met de patiënt afwegingen en keuzes maken die passen bij diens persoonlijke situatie.

Jet Bussemaker, Jan Kremer, Marina de Lint

21. Wie soep eet met de duivel…

Dealen met de farmaceutische industrie

Samenvatting

De relatie tussen de medische professie en de farmaceutische industrie is een relatie onder spanning. Beide bewegen zich in het veld van de gezondheidszorg, en beide met legitieme doelen. Maar die doelen zijn niet hetzelfde en lopen ook niet altijd synchroon. Er gaat daar iets niet helemaal goed. Hoe gaan dokters vandaag de dag om met (afgevaardigden van) de farmaceutische industrie? En hoe zouden ze dat het beste kunnen doen? Waarom is het nodig het er überhaupt over te hebben?

Just Eekhof

22. Is zorgen een recht én een plicht?

Over de druk van de eigen verantwoordelijkheid

Samenvatting

Door de toegenomen kennis over onze gezondheid kijken we er anders tegenaan. Gezondheid is niet langer een feitelijke vaststelling maar een maakbaar gegeven en een norm waarnaar we moeten streven. We doen er goed aan te beseffen dat de individualisering van dit gezondheidsbegrip mogelijk de solidariteit en het onvoorwaardelijke recht op gezondheidszorg kan ondermijnen.

Ignaas Devisch

23. Het blijft mensenwerk

Over de (relatieve) waarde van de diagnose

Samenvatting

Een diagnose stellen is een belangrijk deel van het medisch beroep, waarbij de diagnose gezien wordt als een objectief, waardevrij en wetenschappelijk etiket. Maar klopt dat beeld wel? Zijn diagnosen de blinde biologische waarheid? Of zijn het afspraken, definities van wat we een ziekte noemen? En maakt dat wat uit? Veel diagnosen zijn vrij hard, en hun waarde wordt ondersteund door onderzoek. Daarover bestaat geen discussie. Maar er zijn ook diagnosen waarover je wél van mening kunt verschillen. Die verwarrend zijn en soms zelfs een behandeling in de weg staan. Diagnosen waar morele of maatschappelijke oordelen in verwerkt zijn, en waarvan je je kunt afvragen hoe ‘medisch’ ze eigenlijk zijn. Of diagnosen die mede ontstaan zijn onder druk van financiële belangen. Hoe objectief zijn die? Diagnosen hebben de neiging een eigen leven te gaan leiden. Vaak maakt dat niet uit, maar soms ook wel. Diagnosen kunnen stigmatiseren, sociale problemen medicaliseren en veranderen hoe er naar mensen gekeken wordt. En hoe mensen naar zichzelf kijken.

Peter van Dijken

24. Bang voor een conflict?

Hoe je kunt leren van gedoe in de samenwerking

Samenvatting

Wie heeft er nog nooit een conflict gehad? De meeste mensen zouden deze vraag graag positief willen beantwoorden, maar bijna niemand zal dat kunnen. Veel mensen willen een conflict het liefst vermijden of zo snel mogelijk vergeten. Het zorgt namelijk voor onplezierige gevoelens als onzekerheid, boosheid en controleverlies. Als je anders naar een conflict durft te kijken, namelijk als een kans om zaken anders of beter aan te pakken, kan dit je beeld en je gevoel over een conflictsituatie beïnvloeden. Je moet dan wel hebben geleerd om te gaan met tegenspraak. Als je dat kunt, kun je zien dat gedoe, irritaties, onenigheden en conflicten een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan een betere samenwerking in de zorg. Soms met hulp van een arbeidsmediator.

Ido van der Waal, Noks Nauta

25. Dokters zijn gewoon monteurs

Over goede zorg en menselijk lijden

Samenvatting

Het is voor iedereen die in de zorg gaat werken zinvol om na te denken over wat zorg nu eigenlijk precies is. En wat je als zorgprofessional precies tot je domein rekent. Waar begint en eindigt goede zorg voor jou? Beperkt die zich noodzakelijkerwijs tot het lichaam? Reken je de manier waarop mensen met hun klachten omgaan ook tot je werkterrein? En wat als je mensen niet kunt genezen, en er bijvoorbeeld meer existentiële – of zingevingsvragen aan bod komen? Praat je daar ook over met je patiënten? Hoe ga je om met de voortdurende confrontatie met lijden die onvermijdelijk bij werken in de zorg hoort? Behandel je als dokter het lichaam, de geest of allebei?

Carlo Leget, Peter van Dijken

26. Digitale zorg

Op afstand dichterbij?

Samenvatting

De digitalisering van de zorg heeft in het afgelopen decennium een hoge vlucht genomen. Steeds meer en steeds vaker kunnen zaken digitaal worden geregeld, gediagnosticeerd of behandeld worden. Het biedt vele nieuwe mogelijkheden, bespaart onnodige (reis)tijd, en is gebruikersvriendelijk. En met allerlei apps kun je tegenwoordig je eigen gezondheid monitoren en daar waar nodig op ingrijpen. Maar kies je onder alle omstandigheden voor de zegeningen van het digitale tijdperk? Of wil je soms toch liever een ouderwetse dokter aan je bed? En is die digitale ‘ratrace’ voor iedereen goed? Hoe zit dat met ouderen? En met minder begaafden? En hoe weet je eigenlijk of een gezondheids-app een goeie toevoeging is? Wanneer zet je digitale mogelijkheden in, en wanneer misschien toch beter niet?

Herm Martens, Nicole van Eldik, Sebastiaan Pronk

27. Een dood die past

Over euthanasie en hulp bij zelfdoding

Samenvatting

Euthanasie was en is een controversieel onderwerp. De Wet ‘Toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding’ (2002) beoogde de zaken helder te regelen, maar is dat wel gelukt? De afgelopen twintig jaar hebben er verschuivingen in het denken over euthanasie plaatsgevonden. Autonomie en zelfbeschikking kregen een steeds belangrijker plaats. ‘Nieuwe doelgroepen’ zijn prominent in beeld gekomen: euthanasie bij patiënten met ernstige psychiatrische problematiek, bij patiënten met dementie en bij patiënten met een stapeling van ouderdomsaandoeningen. Daarnaast is de grens tussen euthanasie (vallend binnen het medisch domein) en ‘voltooid leven’ (vallend buiten het medisch domein) onderwerp van debat. Dat geeft de laatste jaren aanleiding tot felle polemieken. Voor de arts en ook voor andere beroepsgroepen roept dit vragen op over de eigen beroepsopvatting en het professionele handelen.

Cees de Graaf

28. Waar halen ze het lef vandaan?

Over de gezondheidszorg als medisch regime

Samenvatting

Geneeskunde heeft zich de afgelopen twee eeuwen ontwikkeld tot een indringend, alomvattend systeem van professionele gezondheidszorg. Dat heeft de mensheid een boel opgeleverd. Maar terwijl dokters vroeger wachtten tot mensen met hun klachten bij hen kwamen, bemoeit de geneeskunde zich de laatste decennia in toenemende mate ook met gezonde mensen. Waar halen zorgprofessionals de kennis en pretentie vandaan om mensen niet alleen van hun ziekten te willen genezen, maar ook gezond en beter te maken? Hoe komen zij aan die medische en gezondheidsmacht en hoe oefenen zij die uit? Anno 2021 heersen geneeskunde en de gezondheidszorg in toto als een medisch regime, dankzij de macht van hun kennis en door de normerende en disciplinerende manier waarop die kennis gebruikt wordt.

Machiel Karskens

29. Anders dan ik

Over het ontwikkelen van culturele sensitiviteit

Samenvatting

Om aan alle patiënten goede en toegankelijke zorg te kunnen leveren hebben artsen culturele sensitiviteit nodig. Culturele sensitiviteit betekent dat je situaties niet alleen vanuit het eigen kader van normen en waarden bekijkt, maar ook vanuit dat van de ander. Het ontwikkelen van culturele sensitiviteit is een continu leerproces, waarbij de ontmoeting met anderen een centrale rol speelt. Reflectie en intervisie helpen om je bewust te worden van je eigen culturele programmering: het geheel van opvattingen, normen en waarden dat je hebt aangeleerd, voor waar aanneemt en vanwaaruit jij de wereld om je heen benadert. Het besef dat ieder mens meerdere deelidentiteiten heeft, kan helpen om automatisch gegenereerde negatieve vooroordelen opzij te zetten en vanuit belangstelling vragen te stellen. Daarnaast kan tijd vrijmaken voor de culturele beleving van ziekte en het gezondheidszorgsysteem bijdragen aan een beter begrip van de patiënt en het leveren van zorg op maat.

Arlette de Voogd, Ria Reis

30. Op de barricaden?!

Over de maatschappelijke verantwoordelijkheid van de dokter

Samenvatting

Als dokter heb je bij uitstek een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Door de vele contacten met patiënten en andere zorgverleners heb je een belangrijke signaleringsfunctie. Bovendien kun je als dokter ook écht invloed uitoefenen op beleid, wat een extra verantwoordelijkheid met zich meebrengt. De invulling van deze maatschappelijke verantwoordelijkheid wordt bepaald door je expertise en persoonlijke voorkeuren. Je kunt vooropstaan bij demonstraties op het Malieveld, je aansluiten bij een beroepsvereniging, ad rem reageren op sociale media, of een opiniestuk naar een krant sturen. Sommige mensen zullen zich niet zo’n activist voelen, en zich alleen met hun vak willen bezighouden, maar ook zij moeten zich uitspreken als de omstandigheden daarom vragen. Net als in (politieke) debatten draait het daarbij ook om de vorm. In dit hoofdstuk vind je handreikingen om je argumenten stevig vorm te geven. Zodat je beter weet hoe je je maatschappelijke verantwoordelijkheid als dokter vorm kunt geven – op een manier die bij jou past.

Anna Verhulst, Judith Voogt

Nawerk