Top

2014 | hbo | Boek

hoofdstuk lezen eerste hoofdstuk lezen

Dynamiek van het menselijk bindweefsel

Functie, beschadiging en herstel

Auteur: J.J. de Morree

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Over dit boek

Al meer dan 25 jaar belicht dit boek de functie van bindweefsel; een structureel netwerk van bot, kraakbeen, ligamenten, spieren en pezen, vliezen en huid, dat de lichaamsvorm bepaalt en bewegingsfuncties mogelijk maakt. Naast een functionele beschrijving van bindweefsels is de vertaling van de kennis naar lichamelijke belasting, beschadiging en herstel voor therapeuten onmisbaar. De nadruk ligt op bindweefselfuncties en -herstel en hoe die zijn te beïnvloeden.

Deze zesde druk is inhoudelijk ingrijpend gewijzigd. De ontwikkelingen op het gebied van moleculaire biologie, histologie van celstructuren, maar ook de rol van fascievliezen als krachtdoorleidende structuren in het lichaam zijn hierin meegenomen. Ook het tensegrity-principe en recent onderzoek naar kraakbeen, bot en spierweefsel waren aanleiding tot een forse aanvulling en herstructurering van de inhoud van dit boek. Het nieuwe hoofdstuk 3 concentreert zich op het begrip bindweefselcontinuüm. De bestaande hoofdstukken verschuiven en er is veel tekst ingevoegd en gehergroepeerd. De auteur Jan Jaap de Morree heeft een aantal foto's gemaakt en toegevoegd bij illustraties van spierweefsel en peesweefsel.

Het boek is geschreven voor studenten fysiotherapie, bewegingstherapie, manuele therapie, ergonomie en kinesitherapie aan hogescholen en universiteiten. Bij uitstek in domeinen met kinesiologische, biomechanische en ergonomische onderwerpen. Daarnaast is het boek een bron van informatie voor professionals in het werkveld.

Inhoudsopgave

Voorwerk

1. Bindweefsel als een organiserend systeem

Samenvatting hoofdstuk 1

Het vermogen om te kunnen bewegen is een van de belangrijkste eigenschappen van de mens. Deze kunst hebben we te danken aan ons bewegingssysteem, bestaande uit het zenuwstelsel, spierstelsel, bindweefsel en skelet. Kapsels en ligamenten verbinden de botten met elkaar en sturen de bewegingen van gewrichten. De overdracht van alle krachten die daarbij een rol spelen, is de taak van de bindweefselstructuren, die daarmee van invloed zijn op het gehele lichaam. Het is essentieel om het lichaam als samenhangend geheel te zien, waarbij bindweefsel de ‘bindende factor’ is. Daarnaast is het belangrijk om alle systemen als aparte elementen te begrijpen.

J.J. de Morree

2. Bouwen met bindweefsel

Samenvatting hoofdstuk 2

In dit hoofdstuk neemt de auteur u mee naar het grondplan van het bindweefsel, de bindweefselmatrix en de extracellulaire matrix. De componenten van bindweefsel en collageen worden benoemd om duidelijk te maken wat de rol is van allerlei afzonderlijke elementen in de processen die iedereen vanaf zijn embryonale ontwikkeling tot de groei- en herstelprocessen gedurende zijn gehele leven doormaakt. Uiteraard is er een hoofdrol voor dé bindweefselvormende cel in ons lichaam: de fibroblast. Hoe de fibroblast werkt, hoe hij zich verplaatst en wanneer hij actief is wordt uitvoerig besproken.

De principes van mechanotransductie en tensegrity doen in dit hoofdstuk voor het eerst hun intrede. Vervolgens wordt aan de hand van voorbeelden uit het dagelijks leven duidelijk gemaakt hoe we de kennis over ons lichaam kunnen benutten bij lichamelijke ongemakken. Oedeem en diabetes mellitus staan daarbij in dit hoofdstuk centraal.

J.J. de Morree

3. Een collageen continuüm

Samenvatting hoofdstuk 3

Dit hoofdstuk is helemaal gewijd aan de fascia. De auteur zet zijn visie uiteen, waarin het tensegrity-model een belangrijke plek inneemt. De structuren, verbindingen en functies - denk daarbij aan krachtoverdracht - van vliezen (Latijn: fasciae) in het gehele lichaam worden onder de loep genomen in hun relatie met het bindweefsel. Daarnaast wordt het dynamentmodel besproken.

Na de theoretische uiteenzetting vloeit de tekst harmonieus over naar de consequenties voor de praktijk. Aan de hand van verschillende aandoeningen wordt de functie van de besproken fascies over het voetlicht gebracht. Interessante intemezzi - die soms luchtig, soms educatief, maar altijd interessant en herkenbaar zijn - zorgen voor een extra dimensie.

J.J. de Morree

4. Bindweefselbeschadiging en herstel

Samenvatting hoofdstuk 4

De verschillende fases van beschadigd bindweefsel worden gedetailleerd besproken. Eens te meer blijken de enorme mogelijkheden die het bindweefsel aan de mens biedt om na een trauma snel en goed te genezen. De auteur staat stil bij de ontstekingsfase, de proliferatiefase en de organisatiefase, ook wel de remodelleringsfase genoemd. De verschillende processen die bij de wondgenezing een rol spelen worden inzichtelijk gemaakt: bloedstolling, onsteking, zwelling, de functie van verschillende cellen, littetekenvorming en wondcontractie. Tot in detail worden de elementen en stoffen belicht die ergens op deze weg naar herstel hun steentje bijdragen. Fibroblasten, collageen, macrofagen, oxygenasen, histamine, mestcellen, granulocyten … het is slechts een greep uit de onderwerpen die ter sprake komen. Aan het einde is er aandacht voor een aantal aandoeningen waarbij in meerdere of mindere mate sprake is van verbindweefseling.

J.J. de Morree

5. Botweefsel

Samenvatting hoofdstuk 5

Dit hoofdstuk richt zich op het bot, botvorming en het weefsel rondom het bot. De functie van osteoblasten, osteocyten en osteoclasten wordt duidelijk gemaakt. Er wordt ingegaan op het proces van botvorming en botontwikkeling, waarbij stimulerende en belemmerende factoren worden toegelicht.

Een hoofdstuk over botweefsel is niet compleet zonder een uitgebreide paragraaf over osteoporose. Die ontbreekt dan ook niet. Het proces van veroudering speelt een prominente rol en de auteur staat stil bij allerlei risicofactoren en de mogelijke preventieve maatregelen om osteoporose tegen te gaan. Ook aan botbreuken en reparatie ervan is een paragraaf gewijd.

Vervolgens verschuift de focus naar de invloed die hormonen (groeihormoon, schildklierhormoon, geslachtshormonen en anabole steroïden) uitoefenen op de skeletgroei. Ten slotte bespreekt de auteur de calciumregulatie, waarbij vitamine D, parathormoon en calcitonine niet worden vergeten.

J.J. de Morree

6. Kraakbeen van gewrichten

Samenvatting hoofdstuk 6

In dit hoofdstuk staan hyalien, vezelig en elastisch kraakbeen centraal. De structuur en functies van deze types kraakbeen worden uitgelegd, waarbij uiteenzettingen over chondrocyten, collageen en proteoglycanen (aggrecan) niet ontbreken. Tevens blijkt hoe belangrijk de rol is die synovia vervult bij gewrichtssmering.

Tegen deze theoretische achtergrond worden meniscus- en discusletsel en ziekten als reumatoïde artritis en artrose behandeld. Oorzaken van kraakbeenbeschadiging worden besproken, gevolgd voor het herstel. En om dat te bevorderen en het verouderingsproces waar mogelijk een halt toe te roepen, worden de verschillende therapieën, zoals bewegingstherapie, orthopedie en het kweken van chondrocyten, belicht. Ten slotte is er aandacht voor de nieuwste wetenschappelijke inzichten.

J.J. de Morree

7. Bindweefsel rond gewrichten

Samenvatting hoofdstuk 7

In dit hoofdstuk staan de anatomie en werking van de gewrichten in de schijnwerper. Ook hier wordt teruggegrepen op het tensegrity-model om duidelijk te maken hoe onmisbaar bindweefsel is om zenuwstelsel, spierweefsel en fascies bij elkaar te houden en beweging mogelijk te maken. Ook de verschillende gewrichtssensoren en hun functie hebben een plek gekregen.

Bij scheuring van periarticulair bindweefsel (gewrichtskapsel, ligamenten) ontstaat een gestoorde gewrichtssturing. De zwelling en vocht in het gewricht leiden direct tot pijn, spierzwakte en verlies van coördinatie. Genezing van een gewrichtsbeschadiging verloopt volgens de drie gebruikelijke fases van wondgenezing. Immobilisatie is een van de opties om het herstel mogelijk te maken - de voors en tegens worden tegen elkaar afgewogen aan de hand van concrete voorbeelden als bandletsel.

J.J. de Morree

8. Bindweefsel van de spieren

Samenvatting hoofdstuk 8

Dit hoofdstuk gaat over het spierweefsel - specifieker skeletspiervezels en spierbindweefsel. De anatomie, aanhechtingen en belasting van de spierpezen worden verklaard en verduidelijkt met beeldmateriaal.

Spierweefsel is een onmisbare schakel bij de myofasciale krachtoverdracht en spiercontractie. Hoe dat precies in zijn werking gaat, wordt tot in detail uitgelegd, waarbij ook wordt ingegaan op de rol van het endomysium, perimysium en epimysium. Hoe elasticiteit werkt bij bewegen komt eveneens aan bod. De Golgi-peessensoren houden een oogje in het zeil om het gebruik van spierkracht niet te laten ontsporen.

Vervolgens wordt overgestapt naar beschadigd spierweefsel. Wat zijn de oorzaken en gevolgen, maar wellicht nog belangrijker: hoe verloopt het herstel? Wat is het gevolg van immobilisatie voor de spieren? Wat is het nut van (preventief) rekken en strekken, warming-up en cooling-down bij grote belasting in bijvoorbeeld de (top)sport? Ter afsluiting volgen nuttige tips om spierpijn na belasting zo beperkt mogelijk te houden.

J.J. de Morree

9. Bindweefsel in het zenuwstelsel

Samenvatting hoofdstuk 9

De relatie tussen bindweefsel en zenuwfunctie staat op de voorgrond. Wat zijn het epineurium, perineurium en endoneurium - en wat voor betekenis hebben ze voor het menselijk lichaam en met name voor het zenuwstelsel?

Vaak wordt vergeten dat ook mechanische krachten invloed uitoefenen. Uiteraard worden in dit boek wel de aanpassingen beschreven die het zenuwstelsel in staat stellen om mechanische krachten te weerstaan. Dit blijkt al te gebeuren bij de meest voor de hand liggende bewegingen als vooroverbuigen. Bindweefsel is hierbij een onmisbare component. Ook de perifere zenuwen in armen en benen en andere extremiteiten als pols, elleboog, knie en enkel staan voortdurend bloot aan diverse krachten. In de perifere zenuwen is er vooral een grote rol voor de bindweefselomhullingen van epineurium en perineurium. In de centrale hersenen beschermen de ruggenmergsvliezen de axonen.

Hoe perifere zenuwen regenereren, bijvoorbeeld bij axonotmesis en neurotmesis, wordt aan het einde behandeld, evenals de motoriek en sensibiliteit na re-innervatie. Dat dit praktijkgericht wordt gepresenteerd, moge blijken uit de vele voorbeelden uit de chirurgie en fysiotherapie.

J.J. de Morree

10. De huid

Samenvatting hoofdstuk 10

De huid is voor iedereen het meest zichtbare stukje van de eigen anatomie. De bouw en functies van de huid als geheel en van de verschillende lagen (epidermis, dermis en hypodermis) staan in dit hoofdstuk centraal. De huid zorgt voor gevoel, tast, regelt de lichaamstemperatuur en vormt een barrière. De reizende keratinocyten en melanocyten en de signalerende cellen van Langerhans vervullen daarbij diverse taken. De talg- en zweetklieren zijn een substantieel element van de huid.

Helaas kan er met de huid ook van alles misgaan, met als gevolg ziekten als psoriasis of problemen met de pigmentatie. Maar de mens kan ook zelf schuld hebben aan huidproblemen, bijvoorbeeld door overmatig zonnebaden of het (ondeskundig) laten aanbrengen van tatoeages of andere lichaamsversierselen.

De achtergronden, risicofactoren en gevolgen (voor de huid) van veelvoorkomende ziekten als obesitas en decubitus worden besproken. Zeer ingrijpend zijn eczeem, brandwonden, littekencontracturen en het complex regionaal pijnsyndroom. Ook op deze aandoeningen wordt ingegaan . Daarbij is een prominente plek toebedeeld aan het proces van wondgenezing van de huid en de mogelijke behandelingen die men kan toepassen.

J.J. de Morree

11. Van weefsels naar herstellende personen

Samenvatting hoofdstuk 11

In dit afsluitende hoofdstuk wordt aandacht besteed aan de patiënt als ‘hele persoon’ met stoornissen op weefsel- en orgaanniveau, met beperkingen, met problemen bij activiteiten en/of participatieproblemen. Hierbij wordt de theorie uit alle voorgaande hoofdstukken gedemonstreerd aan de hand van casuïstiek. Hoe verloopt het herstelproces en welke behandeling geef je als zorgverlener (orthopeed, fysiotherapeut en chirurg) aan de patiënt? Bij elk voorbeeld wordt verband gelegd tussen de betrokken persoon, het letsel, de aangedane weefsels en de behandelstrategie.

Concreet gaat het om de volgende gevallen:

een pijnlijke enkel
een tibiaplateaufractuur
een oefenstabiele tibiafractuur
een collumfractuur van de heup
een achillespeestendinose bij een sporter
letsel aan de flexorpezen
osteoporose in een belastende thuissituatie

J.J. de Morree

Nawerk

Titel: Dynamiek van het menselijk bindweefsel
Auteur: J.J. de Morree
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN: 978-90-368-0453-0
Print ISBN: 978-90-368-0452-3
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-0453-0