Aan studenten die net beginnen met een opleiding tot verpleegkundige wordt vaak gevraagd waarom zij voor deze opleiding hebben gekozen. Veel studenten antwoorden dan: ‘Ik wil mensen helpen.’ Hoewel dit antwoord mogelijk gebaseerd is op een romantisch ideaalbeeld, klinkt er ook in door dat zij kiezen voor een beroep waarin contact met anderen op de voorgrond staat.
Het eerste aspect van het sociale heeft te maken met het feit dat mensen op elkaar gericht zijn. Het begrip interactie duidt daarop. Vanuit een beschrijving van dat begrip komen hier allerlei verwante begrippen aan de orde, zoals identiteit, collectieve definitie van de situatie, referentiekader en etikettering en stigmatisering.
Het tweede aspect van het sociale heeft te maken met het feit dat mensen door elkaar worden gevormd. Het begrip cultuur duidt daarop. Vanuit een beschrijving van het begrip cultuur komen hier allerlei verwante begrippen aan de orde, zoals waarden, normen, afwijkend gedrag, institutie en institutionalisering, roltheorie en socialisatie. Ten slotte gaan we uitgebreid in op de multiculturele samenleving.
Het derde aspect van het sociale heeft te maken met het feit dat mensen van elkaar afhankelijk zijn. Deze afhankelijkheid wordt aangeduid met het begrip interdependentie. Dit begrip wordt hier verder uitgewerkt. In samenhang hiermee worden enkele andere sociologische begrippen besproken. Hoe mensen van elkaar afhankelijk zijn, heeft met heel veel aspecten te maken: de groeperingen waarvan zij deel uitmaken, de structuur van die groeperingen, de onderlinge machtsverhoudingen enzovoort.
De in de voorgaande hoofdstukken uitgewerkte begrippen zijn instrumenten waarmee sociologen allerlei maatschappelijke ontwikkelingen en verschijnselen kunnen beschrijven en analyseren.
In 1977 verscheen Het verschijnsel zorg. Een inleiding tot de zorgkunde van Hattinga Verschure. Deze publicatie was een van de eerste in Nederland waarin het verschijnsel zorg uitgebreid werd beschreven. Hier ligt het startpunt van een theoretische onderbouwing van het begrip zorg in al zijn aspecten.
Preventie is lange tijd zeer ondergewaardeerd geweest in de gezondheidszorg. Dat is af te leiden uit de verdeling van de kosten van gezondheidszorg over curatieve en preventieve zorg. In 1953 werd 58 miljoen gulden besteed aan preventie en 712 miljoen aan curatie. In 1968 was dat respectievelijk 351 miljoen en 4383 miljoen. In totaal werd er in 2007 13 miljard euro uitgegeven aan preventie. Het leeuwendeel wordt buiten de gezondheidszorg aangewend, 10 miljard wordt gebruikt voor verkeersveiligheid of het verbeteren van de luchtkwaliteit. Resteert voor de zorg 3 miljard. De uitgaven binnen de zorg gaan voor het merendeel (2,5 miljard euro) naar ziektepreventie, zoals vaccinatie, screening en preventieve medicatie. Aan gezondheidsbevorderende maatregelen zoals leefstijlvoorlichting wordt binnen de zorg bijna een half miljard euro uitgegeven.
Het hoort bij de professionalisering van het verpleegkundig beroep om een eigen begrippenkader te ontwikkelen waarmee de verpleegkundige werkelijkheid beschreven kan worden.
Mensen verschillen in allerlei opzichten van elkaar. Zij zijn niet alleen ongelijk, maar hebben ook ongelijke kansen in de samenleving. Dat komt bijvoorbeeld tot uiting in de toegang tot allerlei verworvenheden: onderwijs, gezondheidszorg, overheidsvoorzieningen. Zelfs de studiefinanciering, ooit bedoeld om de toegankelijkheid van het hoger onderwijs te vergroten, komt voor het grootste deel terecht bij de rijkste helft van Nederland.
De jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw vormen een belangrijk breekpunt in de geschiedenis. In de westerse wereld ontstaat een brede beweging, die vindt dat allerlei oude waarden, normen en instituties op de helling moeten. Studenten spelen een belangrijke rol in die beweging. Gedrags- en maatschappijwetenschappen zoals psychologie en sociologie, zijn populaire studies die veel studenten trekken. Het is niet toevallig dat in die periode ook een nieuwe studierichting opkomt: de andragogische wetenschap (vaak kort aangeduid als agogiek). In goed Nederlands: veranderkunde. Alles moet anders. Er zijn massale demonstraties, universiteiten en bedrijven worden bezet om eisen kracht bij te zetten.
Voorzieningen als een ziekenhuis of een psychiatrisch centrum, maken deel uit van een dicht netwerk van hecht in elkaar grijpende voorzieningen op het gebied van de gezondheidszorg. Pasgeboren wordt iemand al toevertrouwd aan de zorgen van een kraamverzorgster, krijgt hij of zij regelmatig preventieve injecties, later op school gaat hij of zij naar de schoolarts en alle gegevens worden vastgelegd in een al dan niet elektronisch patiëntendossier enzovoort. Kortom: in Nederland wordt men ‘van de wieg tot het graf’ verzorgd.
Tegenwoordig is het heel gewoon om te spreken over kwaliteit van zorg. Tot in de jaren negentig van de twintigste eeuw werd die term nauwelijks gebruikt, wat vanzelfsprekend niet wil zeggen dat er geen kwaliteit van zorg werd geleverd. Er werd echter veel minder nagedacht over toetsbare criteria met behulp waarvan kwaliteit van zorg kon worden gemeten. De afnemers van de zorg gingen er bovendien vaak van uit dat de zorgverleners wel wisten wat goed voor hen (de afnemers) was. Vanaf de jaren negentig werd kwaliteit in navolging van het bedrijfsleven echter ook binnen de gezondheidszorg een belangrijk thema.
Wanneer een willekeurige steekproef uit de Nederlandse bevolking gevraagd zou worden naar een beschrijving van het verpleegkundig beroep, zouden vrij veel mensen waarschijnlijk min of meer vergelijkbare antwoorden geven. Mensen hebben blijkbaar bepaalde opvattingen over wat ze van een verpleegkundige mogen verwachten.
Beschouwden we in ▶ H. 14 het verpleegkundig beroep vanuit de begrippen positie en rol van de verpleegkundige, in dit hoofdstuk gaat het vooral om verplegen als beroep en de pogingen van verpleegkundigen om de positie van dat beroep te versterken. Eerst echter enige cijfers.
