Top

2013 | wo | Boek

hoofdstuk lezen eerste hoofdstuk lezen

Medisch teamwork

CRM in de gezondheidszorg

Redacteuren: M.C. de Bruijne, F. Bleeker

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Boekenserie : Kernboek

Over dit boek

Welke zorgverlener maakt het nooit eens in een werksituatie mee: zo geconcentreerd bezig zijn dat je een alarmsignaal over het hoofd ziet of een boodschap verkeerd begrijpt? Tekortschietende oplettendheid loopt meestal goed af, maar kan in het ongunstigste geval leiden tot ernstige schade bij een patiënt.

Goede samenwerking is een voorwaarde om patiëntveilige zorg te kunnen leveren. Meer dan 70 procent van alle vermijdbare zorggerelateerde schade wordt immers door mensen veroorzaakt. Crew resource management (CRM) verbetert de vaardigheden die nodig zijn voor een goede samenwerking op het niveau van de organisatie, het team en de individuele medewerker. CRM waarborgt het juiste gebruik van alle aanwezige bronnen (zoals apparatuur, informatie, mensen) en draagt zo bij aan een veilig en efficiënt zorgproces.

Medisch teamwork behandelt allereerst de theorie rondom CRM, om vervolgens op inspirerende wijze in praktijkvoorbeelden duidelijk te maken hoe CRM met succes in een aantal Nederlandse ziekenhuizen is geïmplementeerd. Tot slot biedt deze uitgave oefenmateriaal en praktische tips om zelf met CRM aan de slag te gaan.

De auteurs hebben ruime ervaring met CRM in de gezondheidszorg. Daardoor sluit Medisch teamwork goed aan bij de huidige Nederlandse praktijk. Bij het boek hoort een website met videomateriaal en oefeningen. Hiermee kan de CRM-methode snel worden toegepast in zowel leeromgevingen als de dagelijkse praktijk.

Medisch teamwork verbreedt en verscherpt het zicht op de veiligheid en op de verbeterkansen daartoe. Deze uitgave richt zich primair op geneeskundestudenten in de masteropleiding en is daarnaast geschikt voor studenten en docenten in de verpleegkunde en ook medische professionals, onder wie (leidinggevende) artsen, verpleegkundigen en overige paramedici.

Inhoudsopgave

Voorwerk

Deel A Theoretische basis van CRM

Voorwerk

Hoofdstuk 1. Menselijke factoren en patiëntveiligheid

Inleiding

De wetenschap van menselijke factoren (‘human factors’) ofwel ergonomie bestudeert de mens in relatie tot zijn omgeving. Het begrip ‘ergonomie’ is vooral bekend in relatie tot de arbeidssituatie, bijvoorbeeld een goed ingerichte werkplek met het beeldscherm van de computer op de juiste hoogte en afstand, een verantwoorde bureaustoel en een op de lichaamslengte afgestemde hoogte van het bureau.

Laura Zwaan, Peter Veerman, Cordula Wagner

Hoofdstuk 2. Situatiebewustzijn situatiebewustzijn

Inleiding

Situatiebewustzijn is sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw een veelgebruikt begrip in het onderzoek naar menselijke factoren. De term werd geïntroduceerd door de Amerikaanse luchtmacht (United States Air Force; USAF), die situatiebewustzijn herkende als een beslissende factor in de uitkomst van luchtgevechten. Om te overleven in een luchtgevecht was het noodzakelijk te observeren wat de tegenstander doet en te anticiperen op zijn volgende beweging, een fractie van een seconde eerder dan dat de ander jouw beweging kon zien aankomen. Bij de NASA ontdekte men daarna dat het functioneren van een team grote invloed bleek te hebben op de mate van situatiebewustzijn binnen dit team. Onvoldoende situatiebewustzijn kan grote negatieve gevolgen hebben voor het goed functioneren van individuen en teams en is inmiddels ook herkend in andere complexe en risicovolle sectoren zoals de luchtvaart, de olie-industrie, de nucleaire industrie en de anesthesie.

Fred Bleeker, Martine de Bruijne

Hoofdstuk 3. CRM op het niveau van de organisatie CRM organisatieniveau

Inleiding

Al geruime tijd houden wetenschappers zich bezig met kwaliteit en veiligheid. Zo wordt onderzocht hoe het kan dat sommige organisaties nooit te maken krijgen met fatale ongelukken en andere wel. Waarom het sommige organisaties lukt iets te leren van hun fouten en andere niet. Daarbij gaat speciale aandacht uit naar oorzaken van (bijna-)incidenten en ongevallen die met de organisatie als geheel te maken hebben en effect hebben op het functioneren van het team en het individu.

Cathy van Dyck

Hoofdstuk 4. CRM op het niveau van het team

Inleiding

CRM is binnen de luchtvaart ontwikkeld om teamwork in de cockpit te optimaliseren. Het team als eenheid voor analyse en verbetering is heel belangrijk gebleken. In dit hoofdstuk zal een theoretische basis worden gelegd om fenomenen op teamniveau te kunnen begrijpen, praktijkproblemen te herkennen en mogelijke oplossingen voor die problemen aan te dragen. Veel van het onderzoek dat op het gebied van teamwork is gedaan, is afkomstig uit de luchtvaart en de militaire wereld.

Jan Maarten Schraagen

Hoofdstuk 5. CRM CRM individueel niveau op het niveau van het individu

Inleiding

In de voorgaande hoofdstukken is een kader geschetst over de invloed van ‘de mens’ op patiëntveiligheid. Als mens zijn we een moeilijk controleerbare schakel in het geheel: ‘zwak’ vanwege de fouten die we allemaal dagelijks maken en door factoren die onze prestatie ongewild beïnvloeden, ‘sterk’ vanwege de enorme creativiteit en flexibiliteit om in niet-voorziene situaties adequaat te handelen. Gezien de complexiteit van de zorg zijn dat er nogal wat. De balans vinden tussen discipline, protocollen, regels, werkafspraken, vrijheid van handelen, efficiëntie, omgaan met werkdruk en veiligheid is op z’n zachtst gezegd een uitdaging. In de voorgaande hoofdstukken heb je kunnen lezen hoe CRM hierin een cruciale factor kan zijn. Dit hoofdstuk zoomt in op het individu: wat kan ik er concreet mee in mijn dagelijkse werk als volleerd professional en als docent of leerling in de opleiding? In dit hoofdstuk worden drie facetten van het individu die aan de basis staan van effectieve CRM geïntroduceerd: communicatie, omgaan met stress en persoonlijkheid.

Patricia Antersijn-de Keulenaar

Hoofdstuk 6. CRM-instrumenten CRM instrumenten

Inleiding

In dit hoofdstuk wordt een aantal instrumenten gepresenteerd die helpen om CRM in de praktijk toe te passen. Het doel van dit hoofdstuk is om duidelijk te maken op welke wijze deze instrumenten het gebruik van CRM bevorderen en de patiëntveiligheid verhogen. Hierbij wordt de theorie gebruikt die in voorgaande hoofdstukken is behandeld. Dit hoofdstuk vormt daarmee een brug naar het tweede gedeelte van het boek, dat het gebruik van CRM-training en CRM-instrumenten in de praktijk behandelt.

Fred Bleeker, Inge van Noord

Deel B Praktijkvoorbeelden van CRM

Voorwerk

Hoofdstuk 7. Klassikale CRM-training CRM-training klassikaal , een voorbeeld van de Intensive Care

Inleiding

In de luchtvaartindustrie en medische wereld bestaat geen vastomlijnd kader hoe een CRM-training wordt gegeven. Trainingen kunnen varieren in duur, inhoud, doelstelling en doelgroep. In hoofdzaak kan er een splitsing gemaakt worden tussen klassikale en simulatietraining. Dit hoofdstuk richt zich op de klassikale training, terwijl het volgende hoofdstuk de simulatie zal behandelen. In dit hoofdstuk wordt eerst in het algemeen ingegaan op de opbouw van een klassikale training. Daarna worden de ervaringen met deze training op een afdeling Intensive Care besproken.

Ralph So, Peter Kemper

Hoofdstuk 8. Simulatietrainingen simulatietraining

Inleiding

Ik hoor en ik vergeet. Ik zie en ik onthoud. Ik doe en ik begrijp.

Confucius (551 BC-479 BC)

Ralf Krage, Micha Erwteman

Hoofdstuk 9. Checklists checklist , een voorbeeld van het perioperatieve proces

Inleiding

De stappen van iedere procedure kunnen worden opgesomd in een checklist. De vraag is of dat altijd efficiënt en effectief is. Een patiëntveiligheidchecklist moet meer zijn dan een vinklijst. Een vinklijst is zinloze bureaucratie en een checklist is levensreddend vernuft. Een effectieve veiligheidschecklist in de gezondheidszorg moet alleen worden gebruikt bij complexe processen met een inherent veiligheidsrisico. Een proces is een reeks van samenhangende activiteiten. Als een proces zich afspeelt in een complexe omgeving, kunnen geheugen en situatiebewustzijn worden geholpen door het gebruik van een checklist. Het operatieve proces omvat het traject rondom de operatie van een patiënt van (pre)opname tot ontslag.

Marja Boermeester

Hoofdstuk 10. Time-out time-out : begin met briefing briefing

Inleiding

Zorg wordt niet veiliger door te veronderstellen dat tools die in de ene sector zijn ontwikkeld zomaar elders kunnen en zullen worden ingezet. Dat geldt voor het leren van andere industrieën, maar ook voor het uitwisselen van ‘best practices’ tussen zorginstellingen. Daadwerkelijke diffusie van innovaties van de ene naar de andere omgeving vraagt inzicht in de context (waarom doet men zoals men doet) (Rogers 1995; Greenhalgh et al. 2005). Vandaar dat in dit hoofdstuk de instrumenten ‘briefing’ en ‘time-out’ worden besproken in de context van de organisatie waarin deze zijn ontwikkeld (Het Oogziekenhuis Rotterdam). Het zoeken naar aanknopingspunten in de redenen waarom en de manier waarop de ‘briefing’ en ‘time-out’ werden ingevoerd en tot welke resultaten dit leidde, levert wellicht meer inzicht op dan alleen een feitelijke beschrijving van de kenmerken van het instrument.

Dirk de Korne, Frans Hiddema

Hoofdstuk 11. De overdracht overdracht

Inleiding

Wie heeft het als kind niet gespeeld, het fluisterspel? Je zit in een kring. De eerste persoon fluistert een zin in het oor van persoon 2 en die fluistert het weer in het oor van de volgende persoon. Dit gaat net zo lang door totdat de laatste persoon in de kring aan de beurt is. De hilariteit is groot als deze persoon mag zeggen welke zin hij gehoord heeft. Deze zin is vaak onvergelijkbaar met de oorspronkelijke zin. Wat leuk is in een kinderspel, kan echter ernstige gevolgen hebben in de praktijk.

Liesbeth van Rensen, Bas de Vries, Cor Kalkman

Deel C Aan de slag met CRM

Voorwerk

Hoofdstuk 12. Tips voor de training

Inleiding

Bij het implementeren van Crew Resource Management (CRM) in de gezondheidszorg speelt training een belangrijke rol. De meeste professionals die momenteel werkzaam zijn in de gezondheidszorg hebben in hun opleiding niet of nauwelijks scholing gehad over CRM-principes.

Martine de Bruijne, Patricia Antersijn-de Keulenaar

Hoofdstuk 13. Praktische tips voor implementatie

Inleiding

Crew Resource Management (CRM) is gedefinieerd als: ‘het gebruiken van alle aanwezige bronnen, zoals informatie, apparatuur en mensen, voor het bereiken van veilige en efficiënte medische zorg’. Dit betekent goed functionerende apparatuur, een optimale afstemming tussen processen en informatiestromen, maar vooral een goede samenwerking tussen mensen. Dit klinkt mooi en lijkt niet moeilijk, maar het tweede landelijk dossieronderzoek naar zorggerelateerde schade en sterfte van het EMGO, VUmc en NIVEL laat zien dat nog steeds veel patiënten en ook cliënten geconfronteerd worden met onbedoelde en soms blijvende schade. Onderzoek laat ook zien dat het implementeren van verbeterprojecten moeilijk te realiseren is.

Connie Dekker-van Doorn, Linda Wauben

Nawerk

Titel: Medisch teamwork
Redacteuren: M.C. de Bruijne
F. Bleeker
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN: 978-90-313-9898-0
Print ISBN: 978-90-313-9897-3
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-313-9898-0