Gedragsproblemen bij kinderen

Onder adolescenten worden meestal jongeren verstaan vanaf de leeftijd van circa 12 jaar. De adolescentie begint met de puberteit, het lichamelijke rijpingsproces onder invloed van hormonale veranderingen. Adolescenten kunnen een bont scala aan problemen vertonen. Het is daarbij van belang er rekening mee te houden dat veel psychiatrische beelden van volwassenen in de late puberteit beginnen. Voorbeelden hiervan zijn de stemmingsstoornissen, schizofrenie en verslavingen. Maar dikwijls hebben de eerste uitingen van deze stoornissen een specifieke ‘kleur’. Bij adolescenten kan een depressie zich bijvoorbeeld vooral door opstandig gedrag uiten en, in tegenstelling tot bij het volwassen beeld, is er meer sprake van hypersomnie dan van in- en doorslaapstoornissen. Bij adolescenten is weliswaar de grove hersenontwikkeling volledig voltooid, maar er vindt wel degelijk nog ontwikkeling plaats in de vorm van ‘fijnafstemming’ van de neuronale connecties. Met name het frontale systeem, dat betrokken is bij planning en integratie van gedrag, vertoont nog veel ontwikkeling tot zelfs na de leeftijd van 20 jaar. Veel van het in de ogen van volwassenen gebrekkig afgestemde gedrag – slordigheid, zelfoverschatting, onvoldoende rekening houden met anderen – is dan ook hierdoor te begrijpen. Zeker als aan de andere zijde van de balans de invloed van ouders en leerkrachten afneemt. Een derde pool is de grote invloed van de rijping van de seksuele functies. De hormonen die daarbij vrijkomen hebben een forse invloed op agressie (testosteron bij jongens) en op sociaal cohesief gedrag (oestrogenen bij meisjes). Voor deze leeftijdgroep is ten slotte de invloed van het groepsgedrag van leeftijdgenoten (peer group) zeer groot. Adolescenten zijn immers bezig zich los te maken van het gezin van oorsprong. Het behoren bij de groep is zeer belangrijk, en bij het wegvallen van oude regels worden de regels van de groep invloedrijk. In de groep moeten ook de toekomstige partner en vriendschappen gevonden worden. De activiteiten van de peer group zijn maatgevend voor het individu. Allerlei hinderlijke of zorgwekkende gedragingen horen daar dus ook bij.

Druk gedrag komt veel voor bij kinderen en kan heel goed passen bij ontwikkelingsfasen waarin het ontdekken van (motorische) vaardigheden stormachtig verloopt (peuters). Bij kinderen met problematisch druk gedrag over langere tijd moet gedacht worden aan ADHD (attention-deficit hyperactivity disorder; aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit en impulsiviteit). Kinderen met ADHD zijn van jongs af moeilijker te sturen in hun onoplettende, impulsieve en beweeglijke gedrag. Correcties hebben maar kort effect en dit is voor ouders een frustrerende ervaring. Dat kan hen ertoe brengen om steeds meer en strenger op te treden, ofwel inconsequenter te worden. De wijze waarop ouders dit gedrag beleven, verschilt sterk: sommigen beleven het gedrag als opzettelijk of ongehoorzaam, andere ouders zien beter de onmacht van hun kind en bieden intuïtief al meer structuur. In het eerste geval kan het tot forse spanningen leiden in het gezin, in het tweede geval kan de diagnostiek versluierd worden doordat de ouders de problemen met veel externe structuur in balans houden, terwijl er toch sprake is van een fors probleem bij het kind.