Skip to main content
Top

2012 | Boek

Ouderengeneeskunde

Redacteuren: Dr. J. W. M. Muris, Drs. C. M. E. E. de Weerd-Spaetgens

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

insite
ZOEKEN

Over dit boek

We leven steeds langer - langer in gezondheid en langer met beperkingen. De oude 'bejaardenhuizen' hebben afgedaan en we willen zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen. Beide ontwikkelingen onderstrepen het belang van goede eerstelijnsgeneeskunde die voldoende is uitgerust om ouderen zonder en met complexe en/of meervoudige ziektelast goed te behandelen en te begeleiden.Ouderengeneeskunde is uit drie delen opgebouwd. In deel 1 Algemeen worden overkoepelende onderwerpen behandeld: de visie op ouderen vanuit de maatschappij, huisartspraktijk en zorgmanagement, wet- en regelgeving en de vroegsignalering en screening. Deel 2 Klachtengeeft een overzicht van de klachten die ouderen hebben, zoals functieverlies, chronische pijn, acute verwardheid, gedragsstoornissen en slaapstoornissen. Deel 3 Ziektebeelden behandelt aandoeningen als osteoporose, de ziekte van Parkinson, hartfalen, chronisch longlijden en nierfalen.Ouderengeneeskunde verschijnt in de reeks Praktische huisartsgeneeskunde. In deze reeks verschijnen uitgaven met praktische en klachtgerichte informatie over de verschillende deelgebieden van de huisartsgeneeskunde.

Inhoudsopgave

Voorwerk

De ouderengeneeskunde

1 De ouderengeneeskunde
Samenvatting
We leven steeds langer, langer in gezondheid en langer met beperkingen. De oude ‘bejaardentehuizen’ hebben afgedaan en we willen zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen. Beide ontwikkelingen onderstrepen het belang van goede eerstelijnsgeneeskunde, die voldoende is uitgerust om ouderen zonder en met complexe en/of meervoudige ziektelast goed te behandelen en begeleiden. Zo lang dit nog niet een vanzelfsprekend onderdeel is van de eerstelijnsgeneeskunde, en er nog een inhaalslag in scholing en organisatie van zorg nodig is, noemen we dit voor de duidelijkheid ‘ouderengeneeskunde’ . Ouderengeneeskunde is complex vanwege multimorbiditeit, polyfarmacie en gebrek aan wetenschappelijke kennis omtrent de juiste interventies. Het is niet zozeer complexiteit die vermeden moet worden, maar complexiteit die, net als muziek van Philip Glass of Frank Zappa, kan intrigeren en uitdagen, die echter wel oefening van het gehoor en enige toelichting vraagt om te kunnen bekoren.
A. W. Wind, M. G. M. Olde Rikkert

Algemeen

Voorwerk
2 Visie op ouderen vanuit de maatschappij: ontwikkelingen en knelpunten
Samenvatting
Mevrouw Van Dijk komt op uw spreekuur voor controle van haar bloeddruk en wat vragen over haar knieklachten. Ze is vorige maand 84 jaar geworden en afgezien van wat ze zelf ‘ouderdomskwaaltjes’ noemt, mankeert ze niet zoveel. U ziet haar de laatste jaren regelmatig in verband met hypertensie. Ze zou eigenlijk naar de praktijkverpleegkundige moeten, maar ze komt liever bij de dokter zelf. ‘Tenslotte kennen we elkaar al zolang, hè dokter?’ Dat klopt, toen u 28 jaar geleden de praktijk overnam was zij al patiënt. Toen leefde haar man nog en woonden twee van haar kinderen nog thuis.
M. J. Schuurmans, N. J. de Wit
3 Handvatten voor ouderengeneeskunde
Samenvatting
Geneeskundige zorg voor ouderen wordt grotendeels geleverd door de huisarts, die op basis van zijn ervaring met continue, persoonlijke, integrale en contextuele zorg als een ‘expert ouderengeneeskunde’ beschouwd kan worden.
F. I. Guldemond, Y. D. van Leeuwen
4 De oudere patiënt en zijn rechten
Samenvatting
Mevrouw Van Vliet, 85 jaar, woont nog zelfstandig. Ze is redelijk gezond en loopt buitenshuis met een rollator. Twee keer per week heeft ze huishoudelijke hulp, geregeld via het zorgloket Wmo van de gemeente. Haar zoon Cas doet de administratie en met haar oudste dochter Ellen gaat ze één keer per week boodschappen doen. Met haar jongste dochter Saskia heeft mevrouw weinig contact. Over haar huisarts, dokter Haasnoot, is ze tevreden, al vindt ze de praktijk wel moeilijk te bereiken. Na 11.00 uur ’s ochtends staat het antwoordapparaat aan en voor spoedgevallen wordt dan naar een ander nummer doorverwezen. Ook het aanvragen van een visite verloopt meestal moeizaam. De praktijk ligt op een kilometer afstand en toch wordt telkens gevraagd of ze naar het spreekuur kan komen. Als ze dan een taxi moet nemen, komt ze helemaal overstuur bij de praktijk aan.
L. E. Kalkman-Bogerd
5 Vroegsignalering, preventie en screening van valincidenten bij ouderen
Samenvatting
Deze en soortgelijke uitspraken worden vaak gebruikt door ouderen wanneer (het risico op) een val ter sprake wordt gebracht. Helaas wordt, wanneer een oudere is gevallen, ook door zorgverleners maar weinig naar het risico op een volgende val en het verkleinen hiervan gekeken. Het optreden van een valincident heeft bij ouderen echter vaak ernstige gevolgen, zoals functionele achteruitgang of institutionalisering en zelfs overlijden. De huisarts of zijn praktijkondersteuner kan door een proactieve houding een bijdrage leveren aan het voorkómen van vallen of het verlagen van het valrisico door te screenen op een verhoogd valrisico en risicofactoren.
A. M. van Marle

Klachten

Voorwerk
6 Mobiliteitsstoornis en valrisico
Samenvatting
Veel ouderen hebben problemen met bewegen in het algemeen en velen van hen ontwikkelen loop- en balansstoornissen. De oorzaken van deze mobiliteitsstoornissen kunnen velerlei zijn. Voor het grootste deel liggen de oorzaken op het gebied van het bewegingsapparaat zelf, maar ook neurologische aandoeningen nemen een belangrijke plaats in binnen de etiologie. Daarnaast zijn afname van functies in andere orgaanstelsels en algemene functionele achteruitgang belangrijke oorzaken. Een voorbeeld hiervan is het optreden van dyspnoe als gevolg van een cardiale, pulmonale of hematologische oorzaak (anemie).
P. A. Stalenhoef, Y. Schoon
7 Sarcopenie en andere vormen van functieverlies
Onverklaarde achteruitgang in het dagelijks functioneren
Samenvatting
De dochter van de 84-jarige alleenwonende weduwe mevrouw Bartels belt de huisartsenpost met de vraag voor een spoedvisite, want het gaat niet meer thuis. Bij navraag blijkt dat ze al langer achteruitgaat, maar dat ze nu niet meer uit haar stoel komt.
W. M. W. H. Sipers
8 Duizeligheid, wegrakingen en syncope
Samenvatting
Duizeligheid is een veelgehoorde klacht in de spreekkamer van de huisarts, zeker bij ouderen. De prevalentie van duizeligheid bij personen ouder dan 65 jaar ligt rond de 30%, oplopend tot meer dan 50% bij de oudste ouderen (≥ 80 jaar). Een eenduidige defi nitie voor duizeligheid is niet te geven, aangezien zowel arts als patiënt een breed scala aan klachten onder de noemer duizeligheid plaatst. Duidelijkheid krijgen over wat de patiënt precies verstaat onder duizeligheid is dus hoofdzaak.
J. Sijbesma, Y. Schoon
9 Voedingsproblemen en gewichtsverlies
Samenvatting
Een adequate voeding draagt ertoe bij dat de latere levensjaren in goede gezondheid worden doorgebracht. Algemene aanbevelingen voor de voeding van ouderen zouden idealiter gebaseerd moeten zijn op kennis van fysiologische veranderingen die optreden bij het ouder worden en op de invloed hiervan op de behoefte aan voedingsstoffen. Deze veranderingen kunnen immers resulteren in een verminderd functioneren van organen en weefsels.
J. J. van Binsbergen
10 Verminderde visus en slechthorendheid
Samenvatting
Slechtziendheid op oudere leeftijd wordt nogal eens als een diagnose gezien in plaats van als een klacht. Men beschouwt het slechte zien als een fait accompli en niet als iets wat verder uitgezocht moet worden. Daarmee wordt de patiënt een goede behandeling, goede hulp of voorkomen van erger onthouden.
Y. D. van Leeuwen, M. van den Maegdenbergh, L. J. C. Anteunis
11 Polyfarmacie bij de oudere patiënt
Abstract
Mevrouw Jaarsma, 82 jaar, bezoekt uw spreekuur samen met haar dochter. Zij geeft aan dat het de laatste tijd niet goed meer gaat. Zij voelt zich moe en is de laatste vier maanden enkele malen gevallen. Het valt u op dat mevrouw zelf weinig details kan aangeven over haar situatie en problemen. De dochter voert hoofdzakelijk het woord. Zij maakt zich ernstige zorgen over moeder.
R. J. van Marum
12 Geriatrische incontinentie
Samenvatting
Bij geriatrische incontinentie is er ongewild verlies van urine of ontlasting bij ouderen die met moeite (niet binnen 5 minuten) of alleen met hulp van een toilet gebruik kunnen maken. Als er zowel urine- als ontlastingincontinentie is, spreken we van dubbele incontinentie . Deze ouderen hebben mobiliteitsen/ of cognitieproblemen, diverse chronische ziekten en polyfarmacie. Soms zijn er ook problemen met de werking van blaas, endeldarm of sluitspieren. Sommige van deze ouderen zijn afhankelijk van mantelzorgers of professionele zorg.
P. van Houten, E. Pijpers
13 Fragiliteit en palliatieve zorg bij ouderen
Samenvatting
Mevrouw Vermeer is 86 jaar. Ze is weduwe en heeft vier kinderen die allen op afstand wonen. De medische voorgeschiedenis: hypertensie, atriumfi brilleren, decompensatio cordis, osteoporose, nierinsuffi ciëntie en depressie. Medicatie: furosemide 2dd 40 mg, metoprolol 1dd 100 mg, enalapril 1dd 20 mg, ascal cardio 100 mg, digoxine 1dd 0,0625 mg, alendroninezuur 70 mg 1×/week en calchi-chew D3 2dd 500 mg/400 IE, citalopram 1dd 20 mg.
R. Starmans, A. Linders, P. T. L. A. Falke
14 Chronische pijn – signaleren en behandelen
Samenvatting
Mevrouw Paumen, 64 jaar, is bekend met een ovariumcarcinoom, waarvoor zij meermaals chemotherapie heeft gekregen. Er zijn inmiddels levermetastasen vastgesteld. De laatste kuren vielen haar zo zwaar dat ze heeft aangegeven geen kuren of opname in een ziekenhuis meer te willen. Haar huisarts bezoekt haar in deze laatste levensfase 1 of 2 keer per week. Tijdens een van deze bezoeken meldt mevrouw dat ze ’s nachts veel pijn heeft onder de rechterribbenboog. Ze kreeg hierbij haast geen lucht, had ook pijn op de borst en wilde op dat moment niet verder leven. Bij onderzoek is de lever zeer fors en pijnlijk bij aanraken. Mevrouw gebruikt oxycontin 10 mg 2d1t, daarnaast paracetamol zetpillen 1000 mg 1-2dd 1. Deze medicatie was door haar behandelend specialist aldus ingesteld. Verder gebruikt ze lactulosesiroop en zopiclon 7,5 mg 1d2t voor de nacht (mevrouw sliep slechts enkele uren op 1 tablet zopiclon).
W. P. Achterberg, K. Dijkers, E. Scherder
15 Acute verwardheid , ofwel delier
Samenvatting
Acute verwardheid, of delier, is een stoornis van het bewustzijn en de aandacht, die veroorzaakt wordt door een lichamelijke ziekte of een geneesmiddel, en die meestal gepaard gaat met geheugenstoornissen en desoriëntatie. Vaak zijn er ook andere psychiatrische symptomen, zoals visuele hallucinaties of psychomotorische onrust. De stoornis ontstaat in korte tijd en neigt ertoe in het verloop van de dag te fl uctueren. De morbiditeit en sterfte zijn bij delirante patiënten aanzienlijk verhoogd. Een delier vraagt dan ook altijd om snel en doortastend medisch handelen.
G. J. Izaks
16 Depressie
Samenvatting
De echtgenote van de heer Oostveen belt tijdens het telefonische spreekuur naar de huisarts. Haar man piekert de laatste maanden veel en hij slaapt slecht. De laatste weken heeft hij geen zin meer om iets te ondernemen. Haar man is minder spraakzaam en ze ziet hem nog maar zelden lachen. Ook is hij de laatste weken vermagerd.
B. P. B. H. Bouten
17 Vergeetachtigheid
Samenvatting
De 81-jarige mevrouw De Rooij is al bijna tien jaar ingeschreven in uw praktijk. Zij is lerares Nederlands geweest. Ze houdt van lezen en speelt twee keer per week bridge. Ze is getrouwd en woont zelfstandig. Ze heeft twee volwassen kinderen. Mevrouw De Rooij komt 1-3 keer per jaar op uw spreekuur vanwege gewrichtsklachten. Daarnaast is zij onder controle bij uw praktijkondersteuner vanwege hypertensie. De praktijkondersteuner constateerde bij de laatste controle dat mevrouw wat onzeker en somber overkwam. Twee weken later ziet u mevrouw De Rooij met haar echtgenoot op het spreekuur. Hij vertelt dat zij soms haar sleutels niet kan vinden en niet weet welke dag het is. Hij maakt zich zorgen om haar.
M. Perry
18 Persoonlijkheidsstoornissen
Samenvatting
Mevrouw Van de Wissel (75) werd drie maanden geleden opgenomen in het verzorgingshuis na een CVA. Ze is bekend met lichte cognitieve stoornissen. Vooral haar geheugen lijkt haar in de steek te laten. Haar contactverzorgende geeft aan dat mevrouw ondanks haar geheugenproblemen nog erg goed onthoudt wie ze wel en wie ze niet mag. Tegen een verzorgende die een borstamputatie heeft ondergaan, zegt ze tijdens het douchen ‘ik heb nog mooie, hè!’, terwijl ze haar eigen borsten in de handen neemt. Tegen drie andere verzorgenden is ze echter poeslief en die trakteert ze steeds op lekkernijen.
S. P. J. van Alphen, F. I. Guldemond
19 Verlies van zelfzorg in de huisartspraktijk: wilsonbekwaamheid, autonomie, waarden en drang
Samenvatting
De huisarts kan in zijn of haar praktijk te maken krijgen met patiënten die niet goed voor zichzelf kunnen zorgen en tegelijkertijd professionele zorg weigeren. Dat leidt tot een dilemma. Enerzijds ziet men dat hulp nodig is, anderzijds is het de vraag of het geoorloofd is die hulp in te zetten tegen de wens van de patiënt in. Tegenover het klassieke medische paternalisme is de afgelopen decennia benadrukt dat het niet aan de arts is om te bepalen wat goed is voor de patiënt. Patiënten hebben het recht zorg die hun niet aanstaat, te weigeren. Tegenwoordig lijkt een wat actiever optreden meer en vogue . Zowel de samenleving als de politiek vragen om deze actieve houding, waarin zorgwekkende situaties worden geïdentifi ceerd om vervolgens gericht te kunnen optreden. De vraag rijst of dit geen terugkeer is naar paternalisme, waarbij de hulpverlener bepaalt wat goed is, ongeacht de positie en conditie van de patiënt. Neemt de arts door in te grijpen de verantwoordelijkheid niet over, terwijl we juist hadden bedacht dat de regie bij de patiënt moet liggen? Of is dit een passende manier om tekorten in regie bij de patiënt op te vangen en hem te helpen de regie terug te krijgen?
G. A. M. Widdershoven, H. E. van der Horst, A. Ruissen
20 Levensfaseproblematiek
Samenvatting
De titel ‘levensfaseproblematiek’ zou abusievelijk de indruk kunnen wekken dat ouder worden gelijk wordt gesteld aan aftakeling, eenzaamheid, verlies, … en dat dit het specifi eke is van deze levensperiode. Het feit dat mensen vandaag de dag gemiddeld 30 jaar ouder worden dan honderd jaar geleden is echter eerder een weldaad. En veroudering is sterk verschillend van individu tot individu. Ouderen verschillen onderling evenzeer als personen in andere leeftijdsgroepen. Het is fout ervan uit te gaan dat ouderen eerder voor een proces van aftakeling staan dan voor een proces van groei, en dat ouderdom een fundamenteel slechtere ervaring is dan elke andere levensperiode. Hoe wij naar oudere mensen kijken, welke mogelijkheden en talenten we in hen erkennen en waarderen, welke rechten en plichten we hun toekennen, wordt mede bepaald door het soort mensbeeld dat we erop nahouden. Dit hoofdstuk is dan ook geschreven vanuit het besef dat de ouderen geen groep apart zijn, maar een deel van ieder van ons. Op de leeftijd van 40 jaar zijn we reeds 50% van de 80-jarige die we ooit zouden kunnen worden.
M. Keirse
21 Slaapstoornissen
Samenvatting
Mevrouw Verbiest, 85 jaar, is na het overlijden van haar echtgenoot een aantal maanden geleden in het zorgcentrum van uw dorp gaan wonen. Ze is in die korte tijd al met al behoorlijk geïntegreerd, maar klaagt herhaaldelijk over slecht slapen. Dit probleem was al aanwezig tijdens het ziekbed van haar man in de thuissituatie. Toen was de zorg voor hem zo intensief, dat mevrouw Verbiest er de slapeloze nachten bijnam. Nu verbaast ze zich erover hoe moeilijk het blijft om de slaap te vatten en hoe frequent ze ’s nachts wakker wordt.
T. R. W. Declercq, M. De Meyere

Ziektebeelden

Voorwerk
22 Osteoporose
Samenvatting
De 78-jarige mevrouw Martina heeft een polsfractuur na een valincident. De voorgeschiedenis vermeldt eerdere fracturen op 56- en 58-jarige leeftijd. De polsfractuur is behandeld op de spoedeisende hulp (SEH).
H. J. J. Verhaar
Polymyalgia rheumatica
Samenvatting
Mevrouw Baars is 85 jaar en goed gezond. Ze heeft 35 jaar geleden een uterusextirpatie ondergaan en 30 jaar geleden een cholecystectomie. Ze gebruikt geen medicatie. Haar echtgenoot is twee jaar geleden, na een verblijf van anderhalf jaar in een psychogeriatrisch verpleeghuis, overleden. Ze vraagt een visite omdat ze last heeft met lopen. Een maand geleden is ze met de fi ets gevallen en ze heeft nog steeds pijn in haar rechterschouder en -heup. Ze blijkt de laatste tijd circa 2 kg te zijn afgevallen. Ze is moe en ’s middags vaak slaperig, misschien omdat ze ’s nachts door de pijn minder goed slaapt.
L. Hakvoort
24 Ziekte van Parkinson
Samenvatting
Rondom een patiënt met de ziekte van Parkinson (verder te noemen als ZvP) is altijd een uitgebreid zorgnetwerk noodzakelijk, waarin de huisarts een belangrijke signalerende en coördinerende rol kan spelen. Op praktisch gerichte wijze zullen in dit hoofdstuk kennisaspecten van deze ziekte besproken worden ter versterking van deze signalerende/coördinerende rol. De huisarts heeft hierbij tevens een belangrijke taak in het detecteren van nieuwe patiënten met de ZvP.
J. Roffelsen
25 Hartfalen en andere cardiovasculaire aandoeningen
Samenvatting
De huisarts wordt gebeld door de buurvrouw van de heer Jansma, met de mededeling dat hij erg kortademig is geworden en het zo niet langer gaat. De heer Jansma is 86 jaar, woont alleen en is die ochtend door zijn buurvouw op de grond gevonden. Patiënt had geen kracht meer om zelf overeind te komen. Voorheen kwam hij af en toe naar het spreekuur, maar de laatste maanden is hij niet meer geweest. Van de buurvrouw hoort u nu dat hij zichzelf verwaarloost en slecht eet.
R. W. M. M. Jansen, J. H. Cornel
26 Chronisch obstructief longlijden en comorbiditeit
Samenvatting
De heer Jozefzoon is een 82-jarige man die al jaren in uw praktijk bekend is met zuurstofafhankelijke COPD. Verder heeft hij diabetes mellitus. Enkele jaren geleden maakte hij een myocardinfarct door. Hij woont zelfstandig met zijn 79-jarige vrouw. Ze hebben samen drie kinderen, die regelmatig op bezoek komen. In het verleden was de heer Jozefzoon een ondernemende man, maar de laatste twee jaren is hij geleidelijk aan passiever geworden. Bijna ongemerkt neemt zijn vrouw steeds meer taken van hem over, waaronder het plannen van afspraken omdat hij deze wel eens vergeet. Op verzoek van zijn vrouw verricht u vandaag een visite vanwege toegenomen dyspnoe. De laatste tijd is hij toenemend moe en is er sprake van enkeloedeem. Zijn vrouw vertelt u ook dat hij weinig eetlust heeft en somber is. Ze maakt zich zorgen en vraagt zich af of al deze klachten bij zijn longziekte horen of dat er misschien andere oorzaken zijn?
D. J. A. Janssen, F. M. E. Franssen
27 Nierfunctiestoornissen en nierfalen
Samenvatting
Mevrouw Maaskant, 83 jaar, woont zelfstandig met haar vitale echtgenoot van 84 jaar. Ze is het laatste jaar wel wat meer vergeetachtig geworden en haar echtgenoot neemt steeds meer taken van haar over.
M. M. E. Krekels
Nawerk
Meer informatie
Titel
Ouderengeneeskunde
Redacteuren
Dr. J. W. M. Muris
Drs. C. M. E. E. de Weerd-Spaetgens
Copyright
2012
Uitgeverij
Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN
978-90-313-7968-2
Print ISBN
978-90-313-7967-5
DOI
https://doi.org/10.1007/978-90-313-7968-2