Levenseindevraag blijft lastig voor huisarts

Pijn is een van de onderdelen van de euthanasieverzoeken. Daarbij valt altijd het begrip ondraaglijk en uitzichtloos lijden. Maar pijn is maar een heel klein onderdeel van alle verzoeken. Eigenlijk gaat het bij het verzoek bijna altijd om de te verwachten ontluistering, het verlies van waardigheid, schrijft docent rechtsgeleerdheid en filosoof Jasper Doomen in Psychopraktijk in 2014. Uit onderzoek blijkt een sterke toename van het percentage ouderen dat zich kan voorstellen een verzoek om euthanasie te zullen doen of over een zelfdodingspil te willen beschikken. Het introduceren van een dergelijk middel ligt politiek gevoelig.

Dat het genuanceerd ligt, liet onderzoekster Els van Wijngaarden twee jaar geleden zien in haar promotieonderzoek dat zij verrichtte aan de Universiteit voor Humanistiek. De term voltooid leven schetst een te rooskleurig beeld, stelde de onderzoekster. In gesprekken met ouderen hoorde zij telkens dezelfde vijf klachten: eenzaamheid, er niet meer toe doen, het onvermogen om zichzelf te uiten, geestelijke of lichamelijke vermoeidheid en een aversie tegen afhankelijkheid. Het begrip voltooid leven wekt volgens haar ten onrechte de indruk dat ouderen die om die reden hun leven willen beëindigen, vinden dat het wel mooi is geweest. ‘In het publieke debat wordt voltooid leven gezien als een voldongen feit, waar we een regeling voor moeten treffen. Daarmee poetsen we belangrijke maatschappelijke problemen weg’, aldus Van Wijngaarden in dagblad Trouw.

‘De kunst voor de huisarts die wordt geconfronteerd met de doodswens vanwege een voltooid leven, is om niet direct in oplossingen te denken’, stelt Van Wijngaarden ook in Trouw. ‘Het beste uitgangspunt is exploreren. ‘U zegt nogal wat, vertel eens’. Wat het hierbij lastig maakt, is dat mensen heel eisend kunnen zijn en van de huisarts verwachten dat het geregeld wordt. ‘Dat leidt tot paniek bij de huisarts: O help, wat komt er nu op me af.’ Het is dan zaak niet meteen in oplossingen te denken, maar het heel open te benaderen. Te vragen waarom de wens om het leven te beëindigen speelt, hoe vaak en in welke omstandigheden. Dat zijn trage, existentiële vragen, maar ze helpen wel om tot echt contact te komen. Oplossingen bieden gaat voorbij aan de ervaring van het nu. Laat iemand dus vertellen, dan kun je hem beter begrijpen en help je hem om het complete en complexe verhaal neer te zetten. Het levert een heel ander gesprek op, dat ook de ruimte geeft om te vragen wat iemand zou helpen.’

Veel is volgens Van Wijngaarden gebaseerd op eenzaamheid waarvan volgens de Canadese filosoof John G. McGraw maar liefst tien vormen bestaan. Van Wijngaarden schrijft samen met Anne-Mei The in Bijblijven dat luisteren bij eenzaamheid de belangrijkste interventie is. Hoewel eenzaamheidsinterventies in sommige gevallen werkzaam zijn, is het van het grootste belang eenzaamheid niet te reduceren tot een oplosbaar, sociaal probleem, aldus beide auteurs.

Onlangs heeft de Adviescommissie voltooid leven onder voorzitterschap van professor Schnabel het eindrapport uitgebracht van het onderzoek dat zij op verzoek van de ministers van Volksgezondheid en Justitie heeft verricht. De conclusie luidt dat noch naar aantal noch naar aard de problematiek van voltooid leven een herziening of wijziging van de WTL nodig of wenselijk maakt.