Leven na een beroerte

Het begrip CVA staat voor cerebrovasculair accident (cerebrum = hersenen; vasculair = vaten; accident = ongeluk). Andere woorden hiervoor zijn beroerte, attaque en stroke. De termen worden door elkaar gebruikt en dat levert nogal eens verwarring op. De termen CVA en beroerte worden in het dagelijks leven het meest gehanteerd. Artsen spreken vooral van een CVA, terwijl de meeste patiënten het hebben over een beroerte. In dit boek worden CVA en beroerte dan ook afwisselend en zonder verschil in betekenis gebruikt.

Naarmate we ouder worden hebben we meer kans op circulatiestoornissen in de bloedvoorziening van de hersenen en neemt de kans op een CVA toe. Er zijn echter ook jonge mensen die een CVA doormaken. Soms worden heel jonge kinderen voor, tijdens of vlak na de geboorte al getroffen door een hersenbloeding of herseninfarct. De hersenbloeding kan berusten op een vaatmisvorming, waardoor de bloedtoevoer naar de hersenen bij het embryo niet goed is aangelegd. Hierbij zijn kritieke periodes aan te duiden. Rondom de 35e week van de zwangerschap worden bijvoorbeeld de kleinere bloedvaten in de hersenen van het embryo ontwikkeld. Het gehele systeem is dan nog uitermate kwetsbaar en met name gevoelig voor een hersenbloeding. De herseninfarcten bij heel jonge kinderen kunnen meerdere oorzaken hebben. Vaak begrijpt men ook na goed onderzoek niet waarom de afsluiting juist op dit moment is opgetreden en het infarct heeft veroorzaakt.

Mevrouw Van Veen bleek een beroerte doorgemaakt te hebben. Gelukkig belde de bedrijfsleider meteen een ambulance. Het is belangrijk dat na een beroerte zo snel mogelijk medische hulp geboden wordt. Dit verkleint de kans op overlijden en vermindert de ernst van de gevolgen van de beroerte voor de lange termijn. De meeste mensen gaan na een beroerte naar een ziekenhuis. Velen van hen worden opgenomen op de ‘stroke-unit’. Dat is een speciale neurologieafdeling met hoogwaardige kennis over de behandeling van CVA. In dit hoofdstuk wordt uitgelegd wat verwacht kan worden in de acute fase, de revalidatiefase en de chronische fase. De medische termen, die met name in de eerste twee fases veel gebruikt worden, zullen in de tekst zo veel mogelijk worden verklaard.

Nogmaals: de termen CVA en beroerte worden in het dagelijks leven door elkaar gebruikt en er wordt hetzelfde mee bedoeld. In dit boek worden de twee termen dan ook afwisselend en zonder verschil in betekenis gehanteerd.

Een verklaring van de specifieke gevolgen van hersenbeschadigingen leidt altijd tot een simplificatie van de werkelijkheid. Ons brein werkt als een samenhangend geheel. De rechterhemisfeer levert een ander aandeel aan het totaalpakket dan de linkerhemisfeer. Voor de lezers van dit boek gaat het om deze kennis van de grote lijn, niet om de meer gedetailleerde invulling die de rechter zijde van het brein onderverdeelt in (rechts)frontaal, pariëtaal, temporaal en occipitaal. Hiervoor wordt verwezen naar neuropsychologische handboeken. Het gaat erom dat de lezer zijn kennis over de rechter zijde van het brein als een waarschuwingslampje kan hanteren: het zou kunnen dat genoemde lichamelijke en geestelijke symptomen op treden, maar het hóeft niet te gebeuren. Basale kennis van de werking van de verschillende delen van de hersenen draagt ertoe bij dat onvermogen niet voor onwil wordt aangezien.

Welk aandeel heeft de linker hersenhelft? Net als de rechter hersenhelft speelt ook de linker een gecompliceerde rol in allerlei processen van de hersenwerking. Ook hier treffen we een aantal specifieke hersenfuncties aan, met name taalfuncties. Hoewel de realiteit ingewikkelder is en er constant sprake is van samenwerkingsprocessen door het hele brein, is het voor een basaal begrip van stoornissen na een beroerte links, belangrijk te weten welke functies door deze hersenhelft aangestuurd worden.

Frontale beschadigingen leiden zowel tot motorische problematiek als tot gedragsmatige veranderingen. Wat betreft de gedragsmatige veranderingen zou je kunnen zeggen dat de thermostaatknop van motivatie en handelen is dolgedraaid: de verwarming staat te loeien of doet helemaal niks meer. Eerder in dit boek werd het verhaal van Phineas Gage verteld, een man van wie na zijn (orbito)frontale beschadiging werd gezegd dat hij een geheel andere persoonlijkheid was geworden: geagiteerd, ontremd, asociaal, niet in staat tot doelgericht handelen. Bekenden van Gage zeiden: ‘Gage is Gage niet meer.’ De uitspraak ‘hij is niet meer die hij vroeger was’ wordt eigenlijk altijd gedaan door familieleden en vrienden van mensen met een beschadiging in dit gedeelte van het brein. Het gedrag en de persoonlijkheidsproblematiek staan bij een beroerte in de frontale gebieden dan ook meer op de voorgrond dan de motorische symptomen.

De hersenstam vormt de verbinding tussen het ruggenmerg en de hersenen. De hersenstam is relatief klein (te vergelijken met een volwassen duim), maar uitermate belangrijk. Het belang van de hersenstam wordt duidelijk uit dierproeven: een dier zonder ruggenmerg, grote of kleine hersenen blijft in leven zolang de hersenstam onbeschadigd is. De hersenstam regelt namelijk vitale functies, zoals ademhaling, lichaamstemperatuur, zweten, rillen, bloeddruk, slapen en waken. Bij het slapen en waken (het alert zijn) speelt de diep in de hersenstam gelegen reticulaire formatie een belangrijke rol. Ook regelt de hersenstam beschermende functies voor het lichaam: speekselafscheiding, knipperen van het oog (waardoor de oogbol bevochtigd wordt), slikken, en hoesten bij verslikken. Een beroerte in de hersenstam heeft grote gevolgen en kan leiden tot verschillende syndromen, waaronder het syndroom van Wallenberg en het ‘locked-in’-syndroom.

Niet alleen de persoon in kwestie, ook zijn gehele sociale omgeving wordt getroffen door de beroerte. Het CVA is als de spreekwoordelijke steen die in het water wordt gegooid en tot in de verste uithoeken van het water rimpelingen veroorzaakt.