Top

Gepubliceerd in:

2014 | OriginalPaper | Hoofdstuk

15. Leerproblemen en leerstoornissen

Auteurs : Wied Ruijssenaars, Alexander Minnaert, Pol Ghesquière

Gepubliceerd in: Handboek klinische ontwikkelingspsychologie

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Oorzakelijke condities, uitingsvormen en effectieve interventies

In onze samenleving is het belangrijk vlot te kunnen lezen en rekenen. Niet ‘automatisch’ kunnen lezen en rekenen levert aanzienlijke beperkingen op in het maatschappelijk functioneren. De belangstelling voor (ernstige) leerproblemen is dan ook terecht groot, ook vanuit het beleid dat gericht is op het verlagen van kansarmoede, het terugdringen van schooluitval en het verhogen van het uiteindelijke uitstroomniveau in het onderwijs.

Dyslexie en dyscalculie zijn de twee meest frequent beschreven en onderkende leerstoornissen. Ze komen elk voor bij 2 tot 5% van de bevolking, in driekwart van de gevallen in combinatie met elkaar. Kenmerkend voor beide problemen is het niet of zeer moeizaam geautomatiseerd raken van woordfeiten (directe woordherkenning) en rekenfeiten (directe beschikking over basale uitkomsten), ook wel benoemd als declaratieve kennis. Problemen met feitenkennis wreken zich in het uitvoeren van meer complexe procedures, zoals het begrijpend lezen of het oplossen van rekenvraagstukken. Cognitief- en neurowetenschappelijk onderzoek geeft meer en meer inzicht in oorzakelijke condities, in uitingsvormen en in effectieve interventies. Dit hoofdstuk vat de huidige stand van zaken in wetenschappelijke kennis samen, geordend aan de hand van een transactioneel ontwikkelingsmodel. Voor de praktijk van diagnostiek en behandeling levert deze ordening bruikbare handvatten.

vorige hoofdstuk Stemmingsproblemen en depressie

volgende hoofdstuk Autismespectrumstoornis

Ahmed, W., Minnaert, A., Kuyper, H., & Werf, G. van der (2012). Reciprocal relationships between math self-concept and math anxiety. Learning and Individual Differences, 22(3), 385–389.CrossRef

APA / American Psychiatric Association (2000). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM-IV-TR, 4^th edition. Washington, D.C.: Author.

APA / American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th Edition: DSM-5. Arlington, VA: Author.

Baddeley, A.D. (2000). The episodic buffer: a new component of working memory? Trends in Cognitive Sciences, 4(11), 417–423.PubMedCrossRef

Blomert, L. (2005). Dyslexie in Nederland. Theorie, praktijk en beleid. Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds.

Blomert, L. (2006). Protocol Dyslexie Diagnostiek en Behandeling. Den Haag: College voor Zorgverzekeringen (CVZ project nr. 608/001/2005).

Boets, B., Op de Beeck, H., Vandermosten, M., Scott, S., Gillebert, C., Mantini, D., Bulthé, J., Sunaert, S., Wouters, J., & Ghesquière, P. (2013). Intact but less accessible phonetic representations in adults with dyslexia. Science, 342, 1251–1254.PubMedPubMedCentralCrossRef

Boets, B., Vandermosten, M., Poelmans, H., Luts, H., Wouters, J., & Ghesquière, P. (2011). Preschool impairments in auditory processing and speech perception uniquely predict future reading problems. Research in Developmental Disabilities, 32(2), 560–570.PubMedCrossRef

Boets, B., Wouters, J., & Ghesquière, P. (2007). Dyslexie als algemeen magnocellulair deficit!? Resultaten van een longitudinale studie. Logopedie. Informatiemedium van de Vlaamse Vereniging voor Logopedisten, 20(5), 19–33.

Bulthé, J., De Smedt, B., & Op de Beeck, H. (2013). Format-dependent representations of symbolic and non-symbolic numbers in the human cortex as revealed by multi-voxel pattern analyses. NeuroImage [doi: 10.1016/j.neuroimage.2013.10.049. Epub ahead of print].

De Boer, A.A., Pijl, S.J., & Minnaert, A.E.M.G. (2011). Regular primary school teachers’ attitudes towards inclusive education: a review of the literature. International Journal of Inclusive Education, 15(3), 331–351.CrossRef

De Boer, A. A., Pijl, S.J., & Minnaert, A.E.M.G. (2012). Students’ attitudes towards peers with special needs: A review of the literature. International Journal of Disability, Development and Education, 59(4), 379–392.CrossRef

De Bruyn, E.E.J., Ruijssenaars, A.J.J.M., Pameijer, N.K., & Aarle, E.J.M. van (2003). De diagnostische cyclus. Een praktijkleer. Leuven/Voorburg: Acco.

Dehaene, S., Molko, N., Cohen, L., & Wilson, A.J. (2004). Arithmetic and the brain. Current Opinion in Neurobiology, 14, 218–224.PubMedCrossRef

Elbaum, B., & Vaughn, S. (2003). Self-concept and students with learning disabilities. In H.L. Swanson, K.R. Harris, & S. Graham (eds.), Handbook of learning disabilities (pp. 229–241). New York: The Guilford Press.

Gersten, R., Chard, D. J., Jayanthi, M., Baker, S. K., Morphy, P., & Flojo, J. (2009). Mathematics Instruction for Students with Learning Disabilities: A Meta-Analysis of Instructional Components. Review of Educational Research, 79(3), 1202–1242.CrossRef

Gezondheidsraad: Commissie Dyslexie (1995). Dyslexie: afbakening en behandeling. Publicatienr. 1995/15. Den Haag: Gezondheidsraad.

Ghesquière, P., & Ruijssenaars, A.J.J.M. (1994). Dyslexie en rekenproblemen. Verschillende benaderingen van de relatie tussen taal- en rekenproblemen. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 33, 411–420.

Ghesquière, P., & Ruijssenaars, A.J.J.M. (2005). Kinderen en jongeren met een leerstoornis. In H. Grietens, J. Vanderfaeillie, W. Hellinckx & W. Ruijssenaars (red.), Handboek Orthopedagogische hulpverlening 1 (pp. 65-90). Leuven: Acco.

Harvey, B.M., Klein, B.P., Petridou, N., & Dumoulin, S.O. (2013). Topographic representation of numerosity in the human parietal cortex. Science, 341, 1123–1126.PubMedCrossRef

Hellendoorn, J., & Ruijssenaars, A.J.J.M. (2000). Personal experiences and adjustment of Dutch adults with dyslexia. Remedial and Special Education, 21, 227–240.CrossRef

Hellinckx, W., & Ghesquière, P. (1999). Als leren pijn doet … Opvoeden van kinderen met een leerstoornis. Leuven/Amersfoort: Acco.

Henneman, K., Kleijnen, R., & Smits, A. (2004a). Protocol Dyslexie Voortgezet Onderwijs. Deel 1- Achtergronden, beleid en implementatie. ’s-Hertogenbosch: KPC Groep/Nijmegen: Expertisecentrum Nederlands/Tilburg: Werkverband Opleidingen Speciaal Onderwijs.

Henneman, K., Kleijnen, R., & Smits, A. (2004b). Protocol Dyslexie Voortgezet Onderwijs. Deel 2 - Signalering, diagnose en begeleiding. ’s-Hertogenbosch: KPC Groep/Nijmegen: Expertisecentrum Nederlands/Tilburg: Werkverband Opleidingen Speciaal Onderwijs.

Kleijnen, R., & Loerts, M. (2006). Protocol Dyslexie Hoger Onderwijs. Antwerpen/Apeldoorn: Garant.

Kroesbergen, E.H., & Luit, J.E.H. van (2003). Mathematics interventions for children with special educational needs: a meta-analysis. Remedial & Special Education, 24, 97–114.CrossRef

Lyytinen, H., Ahonen. T., Eklund, K., Guttorm, T., Kulju, P., Laakso, M-L., Leiwo, M., Leppänen, P., Lyytinen, P., Poikkeus, A.-M., Richardson, U., Torppa, M., & Viholainen, H. (2004). Early Development of Children at Familial Risk for Dyslexia - Follow-up from Birth to School Age. Dyslexia, 10(3), 146–178.PubMedCrossRef

Minnaert, A.E.M.G. (2005). Maakt het verschil? Over onderwijskundige en orthopedagogische zorg voor leerlingen in het onderwijs. In E.J. Knorth, A.E.M.G. Minnaert & A.J.J.M. Ruijssenaars (red.), Verschillen onderscheiden. Orthopedagogische hulpverlening en begeleiding bij problematische opvoedings- en onderwijsleersituaties (pp. 43–62). Utrecht: Agiel.

Minnaert, A. (2013). Goals are motivational researchers’ best friend, but to what extent are achievement goals and achievement goal orientations also the best friend of educational outcomes? International Journal of Educational Research, 61, 85–89.CrossRef

Minnaert, A., & Vermunt, J.D. (2006). 25 jaar Onderwijspsychologie in Nederland en Vlaanderen in de periode 1980 tot 2005: trends, pendels en grensverleggers. Pedagogische Studiën, 83, 260–277.

NRD / Nationaal Referentiecentrum Dyslexie (2013). Verantwoordeing bij Herziene versie Protocol Dyslexie Diagnostiek en Behandeling 2.0 (PDDB 2.0). Zie: www.nrd.nu en www.kwaliteitsinstituutdyslexie.nl.

Pennington, B.F. (2002). The development of psychopathology. Nature and nurture. New York: The Guilford Press.

Ruijssenaars, A.J.J.M. (2001/2004). Leerproblemen en leerstoornissen. Remedial teaching en behandeling. Hulpschema’s voor opleiding en praktijk. Rotterdam: Lemniscaat.

Ruijssenaars, A.J.J.M., Luit, J.E.H. van, & Lieshout, E.C.D.M. van (2004). Rekenproblemen en dyscalculie. Theorie, onderzoek, diagnostiek en behandeling. Rotterdam: Lemniscaat.

Rutter, M., & Taylor, E. (2002). Child and adolescent psychiatry, 4th edition. Oxford: Blackwell Publishing.

Struiksma, C., & Bakker, M. (2006). Effectiviteit van dyslexiebehandelingen in de Leeskliniek van het Pedologisch Instituut Rotterdam. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 45, 3–14.

Swanson, H.L., & Zheng, X. (2013). Memory difficulties in children and adults with learning disabilities. In H.L. Swanson, K.R. Harris & S. Graham (eds.), Handbook of learning disabilities (2^nd ed.) (pp. 214–238). New York: The Guilford Press.

Toll, S. (2013). A journey towards mathematics. Effects of remedial education on early numeracy. Utrecht: Universiteit Utrecht (academisch proefschrift).

Vanbinst, K., Ghesquière, P., & De Smedt, B. (2012). Numerical Magnitude Representations and Individual Differences in Children’s Arithmetic Strategy Use. Mind, Brain, and Education, 6(3), 129–136.CrossRef

Van Bon, W.H.J. (1993). Spellingproblemen: theorie en praktijk. Rotterdam: Lemniscaat.

Van den Broeck, W. (2002). Dyslexie: naar een wetenschappelijk verantwoorde definitie. In A.J.J.M. Ruijssenaars & P. Ghesquière (red.), Dyslexie en dyscalculie: ernstige problemen in het leren lezen en rekenen. Recente ontwikkelingen in onderkenning en aanpak (pp. 13-22). Leuven/Leusden: Acco.

Van der Leij, A. (2003). Leesproblemen en dyslexie. Rotterdam: Lemniscaat.

Van der Leij, A. (2006). Dyslexie: vergelijking van behandelingsstudies. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 45, 313–338.

Van der Leij, A., Van Zuijen, T., De Jong, P., Maurits, N., & Maassen, B. (2013). Precursors of developmental dyslexia: an overview of the longitudinal dutch dyslexia programme study. Dyslexia, 19, 191–213.PubMedCrossRef

Vandermosten, M., Boets, B., Poelmans, H., Sunaert, S., Wouters, J., & Ghesquière, P. (2012). A tractography study in dyslexia: neuroanatomic correlates of orthographic, phonological and speech processing. Brain, 135(3), 935–948.PubMedCrossRef

Vandermosten, M., Poelmans, H., Sunaert, S., Ghesquière, P., & Wouters, J. (2013). White matter lateralization and interhemispheric coherence to auditory modulations in normal reading and dyslexic adults. Neuropsychologia, 51(11), 2087–2099.PubMedCrossRef

Vandewalle, E., Boets, B., Ghesquière, P., & Zink, I. (2009). Welke kinderen met SLI ontwikkelen lees- en spellingproblemen? Logopedie. Informatiemedium van de Vlaamse Vereniging voor Logopedisten, 22(2), 23–32.

Van Groenestijn, M., Borghouts, C., & Janssen, C. (2011). Protocol Ernstige RekenWiskunde-problemen en Dyscalculie (ERWD; BaO/SBO/SO). Assen: Van Gorcum.

Van Groenestijn, M., Van Dijken, G., & Janson, D. (2012). Protocol Ernstige RekenWiskunde-problemen en Dyscalculie (ERWD; VO/VSO). Assen: Van Gorcum.

Van Lieshout, E.C.D.M. (2001). Ontwikkelingen in de behandeling van leerproblemen: aandacht voor aanpakken en vasthouden. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 40, 5–19.

Van Lieshout, E.C.D.M. (2006). Rekenstoornissen en dyscalculie: enkele non-specifieke cognitieve verklaringen. In M. Dolk & M. van Groenestijn (red.), Dyscalculie in discussie (pp. 6-15). Assen: Van Gorcum.

Van Lieshout, E.C.D.M., & Speyer, G. (2003). Samenhang tussen reken- en leesproblemen. In M. Meerum Terwogt & H.J. Schulze (red.), Kijk op emoties. Theorie en praktijk in ontwikkeling en opvoeding (pp.153-163). Amsterdam: SWP.

Van Luit, J.E.H., Bloemert, J., Ganzinga, E.G., & Mönch, M.E. (2012). Protocol voor Gedragskundigen. Doetinchem: Graviant.

Wentink, H., & Verhoeven, L. (2001). Protocol Leesproblemen en Dyslexie. Nijmegen: Expertisecentrum Nederlands.

Wentink, H., & Verhoeven, L. (2004). Protocol Leesproblemen en Dyslexie voor groep 5-8. Nijmegen: Expertisecentrum Nederlands.

World Health Organization (WHO) (1999). ICIDH-2: Internationale Classificatie van Stoornissen, Activiteiten en Participatie. Een handleiding voor de Dimensies Gehandicapt-zijn en Gezondheid. Bilthoven: WHO-Colloborating Centre voor de ICIDH.

Braams, T. (2002). Dyslexie: een complex taalprobleem. Vierde, herziene druk. Amsterdam: Boom.

Geary, D.C., & Hoard, M.K. (2004). Numerical and arithmetical deficits in learning-disabled children: Relation to dyscalculia and dyslexia. Aphasiology, 15, 636–647.

Ruijssenaars, A.J.J.M., Luit, J.E.H. van, & Lieshout, E.C.D.M. van (2004). Rekenproblemen en dyscalculie. Theorie, onderzoek, diagnostiek en behandeling. Rotterdam: Lemniscaat.

Shaywitz, S.E. (2005). Hulpgids Dyslexie. Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds.

www.balansdigitaal.nl

www.steunpuntdyslexie.nl

www.netwerkleerproblemen.be

www.sprankel.be

Titel: Leerproblemen en leerstoornissen
Auteurs: Wied Ruijssenaars
Alexander Minnaert
Pol Ghesquière
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Boek: Handboek klinische ontwikkelingspsychologie
Print ISBN: 978-90-368-0494-3

Elektronisch ISBN: 978-90-368-0495-0

Copyright: 2014
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-0495-0_15

Bohn Stafleu van Loghum

Deel dit onderdeel of sectie (kopieer de link)

Oorzakelijke condities, uitingsvormen en effectieve interventies

Log in om toegang te krijgen