Skip to main content
Top

2021 | Boek

Leerboek volksgezondheid en gezondheidszorg

Redacteuren: Prof. Dr. Karien Stronks, Prof. Dr. Alex Burdorf

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

insite
ZOEKEN

Over dit boek

Dit boek is een onmisbaar overzichtswerk over volksgezondheid en gezondheidzorg. Het is in de eerste plaats geschreven voor studenten geneeskunde en gezondheidswetenschappen. Daarnaast is het een prima naslagwerk voor iedereen die zich in zijn werk met volksgezondheid en het gezondheidszorgsysteem bezighoudt.

Leerboek volksgezondheid en gezondheidszorg geeft antwoord op vragen als: hoe gezond is de bevolking in Nederland? Waar hangt dat vanaf, en hoe kan de volksgezondheid verder verbeteren? Hoe functioneert het systeem van gezondheidszorg in Nederland qua besturing, organisatie en financiering, en hoe wordt de toegankelijkheid, kwaliteit en betaalbaarheid van zorg gegarandeerd? Het is de afgelopen 25 jaar onmisbaar gebleken, en is in deze negende druk volledig herzien. Het is compact, en ondersteunt studenten in hun leerproces door per hoofdstuk kernbegrippen, theorieën, methoden en feiten te benoemen. Zo ontstaat de canon van de volksgezondheid en gezondheidszorg.

Deze druk is voorzien van een uitgebreid online deel: Leerboek volksgezondheid en gezondheidszorg – praktijk over de uitvoering en organisatie van de sociale geneeskundige beroepspraktijk. Dit is geordend aan de hand van acht geneeskundige specialisaties, zoals infectieziektebestrijding en jeugdgezondheidszorg. Dit boek biedt online toegang tot het ebook, inclusief het praktijkdeel, met oefenvragen en deeplinks die verder studeren op een bepaald onderwerp mogelijk maken.

Karien Stronks is als hoogleraar public health verbonden aan de afdeling Public and Occupational Health van het Amsterdam UMC. Alex Burdorf is als hoogleraar maatschappelijke gezondheidszorg en hoofd van de afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg verbonden aan het Erasmus MC Rotterdam. Het boek is geschreven door een groot aantal wetenschappers en professionals in de beroepspraktijk, met betrokkenheid van docenten van alle opleidingen geneeskunde in Nederland.

Inhoudsopgave

Voorwerk
1. Volksgezondheid en gezondheidszorg: van individu naar populatie en zorgsysteem
Samenvatting
Dit hoofdstuk geeft een introductie op de thema’s van dit leerboek: volksgezondheid, gezondheidszorg en sociale geneeskunde. Volksgezondheid kan worden omschreven als de ‘omvang en spreiding van gezondheid en ziekte in de bevolking’. Het vakgebied dat zich bezighoudt met het bevorderen van de volksgezondheid, door middel van preventie, wordt public health genoemd. Een gezondheidszorgsysteem wordt gedefinieerd als het geheel van mensen, organisaties en middelen in de zorg, gericht op verbetering, herstel of instandhouding van gezondheid van individuen en de bevolking. Belangrijke systeemdoelen van een zorgsysteem zijn toegankelijkheid, kwaliteit en betaalbaarheid van de gezondheidszorg. De sociale geneeskunde omvat geneeskundige specialisaties met een primaire focus op volksgezondheid en het zorgsysteem. Dit leerboek biedt theorieën en methoden voor het beschrijven en verbeteren van de volksgezondheid enerzijds, en het functioneren van het zorgsysteem anderzijds. Het online-praktijkdeel bij dit leerboek omvat een beschrijving van de uitvoering van de verschillende sociaalgeneeskundige specialisaties.
Karien Stronks, Alex Burdorf, Dirk Ruwaard
2. Analyse van de volksgezondheid
Samenvatting
Indicatoren die gebruikt worden om vast te stellen hoe goed het gaat met de volksgezondheid en om ontwikkelingen over de tijd te analyseren, zijn de levensverwachting bij geboorte, de cohortspecifieke levensverwachting, de gezonde levensverwachting en de levensverwachting zonder beperkingen. Ontwikkelingen in de volksgezondheid kunnen begrepen worden door te kijken naar de ontwikkeling van specifieke ziekten. Maten die hiervoor gebruikt worden zijn het doodsoorzaakspecifieke sterftecijfer, cijfers voor prevalentie en incidentie, verloren levensjaren, verloren jaren in goede gezondheid en disability-adjusted life years (DALY’s). De staat van de volksgezondheid verschilt tussen groepen van de bevolking, er zijn bijvoorbeeld gezondheidsverschillen door sociaaleconomische factoren. Om aangrijpingspunten voor verbetering van de volksgezondheid te vinden, is het belangrijk de determinanten van de volksgezondheid te begrijpen. Hiervoor kan bijvoorbeeld het model van Lalonde gebruikt worden. Het belang van verschillende risicofactoren kan gekwantificeerd worden met behulp van maten van associatie (relatief risico, risicoverschil, attributief risico) en maten van impact (populatie-attributieve fractie).
Anton Kunst, Frank van Lenthe
3. Principes van preventie
Samenvatting
‘Ziekenzorg’ is eigenlijk een betere term voor wat wij ‘gezondheidszorg’ noemen: in Nederland en andere hoge-inkomenslanden worden mensen en middelen in de gezondheidszorg namelijk vooral ingezet voor het behandelen en verzorgen van mensen die ziek zijn. Dit hoofdstuk gaat over wat in Nederland aan preventie wordt gedaan, met als doel de bevolking zo gezond mogelijk te houden. Preventieve maatregelen kunnen in verschillende stadia van een ziekte worden ingezet (primaire preventie, secundaire preventie en tertiaire preventie), op verschillende punten aangrijpen (omgevings- en gezondheidsbescherming; gezond-gedrag-, gezondheidsbevordering; en ziektepreventie), en op verschillende doelgroepen worden gericht (hoogrisicobenadering en populatiebenadering). Dit hoofdstuk geeft een overzicht van preventieve maatregelen in Nederland (in de publieke gezondheidszorg, intersectoraal beleid en in de curatieve zorg) en de gezondheidswinst die deze maatregelen hebben opgeleverd. Besproken wordt welke afwegingen een rol spelen bij de keuze voor preventieve maatregelen, gevolgd door een beschouwing over hoe mogelijkheden om ziekten te voorkómen nog beter benut kunnen worden.
Karien Stronks, Menno Reijneveld
4. Gezondheidsbevordering
Samenvatting
Gezondheidsbevordering is het vakgebied dat zich bezighoudt met het bevorderen van gezond gedrag. Gezondheidsbevordering kan worden gedefinieerd als een combinatie van voorlichting en omgevingsveranderingen die (samen) gezond gedrag en gezonde leefcondities stimuleren. Omgevingscondities, zowel fysieke, economische, politieke als sociaal-culturele, spelen een belangrijke rol in het vormen en in stand houden van gezondheidsgedrag. Ook cognitieve determinanten, zoals kennis, bewustzijn, intentie, motivatie, attitude, subjectieve normen en eigen-effectiviteitsverwachtingen spelen een rol. Met behulp van planmatige gezondheidsbevordering wordt inzicht verkregen in het gezondheidsprobleem, de doelgroep en het doelgedrag, en worden interventies ontwikkeld en geëvalueerd, en daarna eventueel toegepast in de praktijk. Een integrale aanpak waarbij samenwerking wordt gezocht tussen verschillende relevante partijen binnen en buiten het gezondheidsdomein is het meest effectief voor preventie van chronische ziekten. In de spreekkamer kan Motivational Interviewing worden ingezet om mensen te motiveren tot gedragsverandering.
Stef Kremers
5. Infectieziektebestrijding
Samenvatting
Infectieziekten worden veroorzaakt door virussen, bacteriën, parasieten, schimmels en prionen. Overdracht van dergelijk ziekteverwekkers, transmissie, is wat infectieziekten van alle andere niet-overdraagbare aandoeningen onderscheidt. Dit hoofdstuk geeft inzicht in de principes van de infectieziektebestrijding. De transmissieketen wordt toegelicht en kernbegrippen in de infectieziekte epidemiologie zoals het basaal reproductiegetal R0 en groepsimmuniteit worden uitgelegd. De belangrijkste vormen van primaire preventie bij infectiezieken zijn hygiëne, immunisatie & vaccinatie, en gezondheidsbevordering. Bestrijding van de verspreiding van infectieziekten in de bevolking en in de gezondheidszorg wordt aangeduid als secundaire preventie. Hieronder vallen zaken als ‘preparedness’, surveillance, vroege opsporing (screening), het uitvoeren van bron- en contactopsporing, het geven van post-expositie-profylaxe aan geïnfecteerden of potentieel geïnfecteerden en het opleggen van maatregelen zoals (thuis)quarantaine (isolatie). Antimicrobiële resistentie wordt gezien als een belangrijke hedendaagse bedreiging voor de openbare gezondheid, en de oorzaken, verspreiding en beheersmaatregelen hiervan worden besproken. Ten slotte wordt de Wet publieke gezondheid uitgelegd, evenals de verantwoordelijkheden van individuele artsen hierin.
Jan Hendrik Richardus, Aura Timen
6. Screening
Samenvatting
Bij screening worden gezonde personen getest op voorstadia of vroege stadia van een ziekte zonder dat de persoon al klachten of symptomen heeft die in relatie staan tot deze ziekte. Daarmee wordt een onderscheid gemaakt in een kleine groep met een grote kans op het hebben of krijgen van een bepaalde aandoening, afwijking of ontwikkelingsachterstand, en een grote groep met een kleine kans hierop. Het natuurlijk beloop van de ziekte, de eigenschappen van de screeningstest, en de behandelingsmogelijkheden bepalen uiteindelijk de verwachte omvang van de gezondheidswinst voor de populatie of groep patiënten; deze karakteristieken bepalen tegelijkertijd ook de verwachte nadelen van screening. In Nederland en veel Europese landen worden drie kankerscreeningsprogramma’s aangeboden, waarbij de voordelen aantoonbaar opwegen tegen de nadelen. De balans is vaak delicaat, en de afweging van voor- en nadelen op individueel en populatieniveau door nationale commissies is verschillend.
Harry de Koning
7. Werking van het zorgsysteem
Samenvatting
Hoe werkt het zorgsysteem in Nederland? Dit hoofdstuk geeft een beschrijving daarvan aan de hand van de zogeheten zorgdriehoek. Deze driehoek maakt onderscheid in een viertal actoren: de burgers in de rol van zorgvragers en verzekerden, de zorgaanbieders (individuele beroepsbeoefenaren en zorginstellingen), de verzekeraars/gemeenten vanuit de financiering en bekostiging van de zorg, en centraal de overheid en daaraan gelieerde instituten voor de besturing en organisatie van de zorg. Aan de hand van de driehoek wordt beschreven hoe zorgverlening, financiering en bekostiging plaatsvindt, en hoe daarop wordt gestuurd. Een zorgsysteem beoogt toegankelijkheid, kwaliteit en betaalbaarheid van onze zorg te waarborgen. Dit worden systeemdoelen genoemd. Onder meer oplopende zorguitgaven en een krappe arbeidsmarkt maken dat er voortdurend aandacht moet zijn voor deze systeemdoelen. Aan de hand van een casus, meneer A. als oudere, alleenstaande en multimorbide patiënt, vindt op diverse plaatsen in dit hoofdstuk een reflectie plaats op de (uit)werking van ons zorgsysteem.
Dirk Ruwaard, Hans Maarse
8. Kwaliteit van de gezondheidszorg
Samenvatting
Zorg van goede kwaliteit kan worden beschreven in vier domeinen. Ten eerste: effectiviteit of doeltreffendheid, gebaseerd op wetenschappelijk bewijs. Ten tweede: patiëntveiligheid, opdat de zorg geen schade aan de patiënt veroorzaakt. Ten derde: patiëntgerichtheid, ondersteund door gedeelde besluitvorming en gebruik van door de patiënt gerapporteerde uitkomsten en ervaringen. Ten vierde: doelmatigheid van zorg, waarbij maximale gezondheidswinst tegen minimale kosten wordt nagestreefd. Kwaliteit van zorg kan worden gemeten op drie niveaus, namelijk structuur (zijn de juiste structurele randvoorwaarden aanwezig), proces (zijn de juiste dingen gedaan), en uitkomst (zijn de beoogde resultaten gehaald). Landelijke kwaliteitsstandaarden vormen een belangrijk referentiekader om kwaliteit te beoordelen. Indicatoren voor kwaliteit zijn bedoeld voor kwaliteitsborging en verantwoording. Levenslang leren en interne kwaliteitsbewaking door zorgverleners zelf, bijvoorbeeld door audits en intervisie, vormen de basis voor goede kwaliteit van zorg. Externe kwaliteitscontrole geeft daarnaast een onafhankelijk oordeel.
Martine de Bruijne, Niek Klazinga, Daniëlle Timmermans
9. Erratum bij: Leerboek volksgezondheid en gezondheidszorg
Karien Stronks, Alex Burdorf
Nawerk
Meer informatie
Titel
Leerboek volksgezondheid en gezondheidszorg
Redacteuren
Prof. Dr. Karien Stronks
Prof. Dr. Alex Burdorf
Copyright
2021
Uitgeverij
Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN
978-90-368-2624-2
Print ISBN
978-90-368-2623-5
DOI
https://doi.org/10.1007/978-90-368-2624-2