Skip to main content
Top

2013 | wo | Boek

Leerboek medische ethiek

Auteurs: H.A.M.J. ten Have, R.H.J. ter Meulen, E. van Leeuwen

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Boekenserie : Quintessens

insite
ZOEKEN

Inhoudsopgave

Voorwerk
Hoofdstuk 1. Ethiek
Inleiding
Medische ethiek hield vroeger alleen artsen bezig. Nu is het een onderwerp dat ieders belangstelling heeft. We komen allemaal in aanraking met gezondheidszorg, met artsen en verpleegkundigen, ziekte, pijn en dood. Vrijwel wekelijks zijn op de televisie en in de kranten ethische thema’s in het nieuws. Ook in de politiek komen medisch-ethische onderwerpen ter sprake en worden er wetten en regelingen voor gemaakt. Typische onderwerpen zijn bijvoorbeeld: de verhouding tussen arts en patiënt, beroepsgeheim, beëindigen of afzien van behandelingen, wachtlijsten, omgang met patiënten die hun wil niet kunnen uiten, het levenseinde, stamceltechnologie, embryoselectie of orgaantransplantatie. Sommige van deze onderwerpen zijn al zo oud als de geneeskunde, andere zijn nieuw en het gevolg van moderne medische ontwikkelingen. Bovendien is niet alleen de gezondheidszorg veranderd, maar ook de maatschappij. De medische ethiek heeft een aantal ontwikkelingen doorgemaakt die haar actuele gezicht bepalen en die ook haar domein aanzienlijk hebben uitgebreid; dit zal in H. 2 aan de orde komen.
H.A.M.J. ten Have, R.H.J. ter Meulen, E. van Leeuwen
Hoofdstuk 2. Medische ethiek
Inleiding
De medische ethiek heeft zich ontwikkeld tot een apart vak, met eigen handboeken, tijdschriften, instituten en experts. Er gaat geen dag voorbij of medisch-ethische deskundigen uiten, op verzoek dan wel ongevraagd, hun mening over gebeurtenissen en ontwikkelingen in de gezondheidszorg. Het valt niet te ontkennen dat daardoor geleidelijk invloed is uitgeoefend op de praktijk van de gezondheidszorg: via nieuwe wetgeving, door de instelling van medisch-ethische commissies en door de toenemende mondigheid van patiënten. Ook is ethiek een programmaonderdeel geworden in opleidingen op het gebied van de gezondheidszorg. Hoe iemand ook staat ten opzichte van ethiek, een hedendaagse beroepsbeoefenaar kan er niet meer omheen wanneer hij zijn werk uitvoert.
H.A.M.J. ten Have, R.H.J. ter Meulen, E. van Leeuwen
Hoofdstuk 3. Verantwoord medisch handelen
Inleiding
De centrale vraag voor de medische ethiek is telkens: wat is ethisch verantwoord medisch handelen? Zoals in H. 1 is besproken, kan deze vraag worden opgevat als descriptief of normatief. Als vraag van de descriptieve ethiek kan ze worden beantwoord door nauwkeurig studie te maken van de morele opvattingen van artsen of van de normen en waarden zoals die in de dagelijkse zorgpraktijk worden gehanteerd. Een dergelijke praktijkbeschrijving is noodzakelijk om te weten waarover we het hebben: wat wordt feitelijk verstaan onder goed handelen in de geneeskunde?
H.A.M.J. ten Have, R.H.J. ter Meulen, E. van Leeuwen
Hoofdstuk 4. Verlichtingstraditie: respect voor autonomie
Inleiding
Kenmerkend voor de hedendaagse medische ethiek is de nadruk op de autonomie van de patiënt. Medisch handelen is vanuit ethisch perspectief pas goed wanneer het berust op respect voor die autonomie. In dit hoofdstuk wordt de aandacht gericht op deze betrekkelijk nieuwe traditie in de medische ethiek, die uitgaat van de autonomie van het individu als fundamentele waarde.
H.A.M.J. ten Have, R.H.J. ter Meulen, E. van Leeuwen
Hoofdstuk 5. Doelen van gezondheidszorg
Inleiding
De vraag naar gezondheidszorg is sterk toegenomen. Gezondheid is voor velen de belangrijkste waarde in het leven. Van de medicus wordt een oplossing verwacht voor velerlei aandoeningen, gebreken en tegenslagen die het menselijk bestaan treffen. Tegelijkertijd is door wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen het aanbod van voorzieningen gegroeid. De wisselwerking tussen verwachtingen en mogelijkheden vergroot voortdurend het terrein van de zorg. Daarmee treedt een enorme kostengroei op, die problemen geeft. Worden mensen op deze manier niet te zeer afhankelijk van gezondheidszorg? Krijgt de arts bovendien niet allerlei problemen voorgelegd waarvoor hij niet deskundig is? Deze vragen geven aanleiding tot een ethische discussie over de doelen van gezondheidszorg.
H.A.M.J. ten Have, R.H.J. ter Meulen, E. van Leeuwen
Hoofdstuk 6. Keuzen in de zorg
Inleiding
In de gezondheidszorg is er steeds minder evenwicht tussen de behoefte aan zorg en de beschikbare middelen. Dat betekent dat telkens keuzen gemaakt moeten worden: tussen welke zorg wel verleend wordt en welke niet, tussen wat eerst gedaan moet worden en wat tot later kan worden uitgesteld, tussen patiënten die wel in aanmerking komen voor behandeling en patiënten voor wie dat helaas niet of nog niet geldt. Die keuzen zijn vaak noodgedwongen omdat er beperkingen zijn in onze mogelijkheden. Door tekort aan donororganen kan bijvoorbeeld niet elke patiënt met een transplantatie worden geholpen.
H.A.M.J. ten Have, R.H.J. ter Meulen, E. van Leeuwen
Hoofdstuk 7. Communicatie
Inleiding
Communicatie kent in zijn Griekse en Latijnse voorlopers (anakoinoosis, koinos = gemeenschappelijk en communicatio, moenia = de stadsmuren) al de fundamentele betekenis van ‘mede-delen’. Communicatie opent een gemeenschappelijk terrein waarop iets van betekenis wordt gedeeld met anderen. Oorspronkelijk lijkt het woord ‘communicatie’ uit de rechtspraak afkomstig: voor- en tegenstanders ondervragen elkaar over wat er precies is gebeurd en hoe dat moet worden begrepen. De sofisten namen deze methode van vraag en wedervraag over en de socratische methode, bekend uit het werk van Plato, kan worden beschouwd als onderzoek naar gemeenschappelijke betekenissen, naar communicatie. Een spel van vraag en antwoord opent de mogelijkheid om gemeenschappelijk te begrijpen wat wordt bedoeld met woorden en gebaren.
H.A.M.J. ten Have, R.H.J. ter Meulen, E. van Leeuwen
Hoofdstuk 8. Zorg
Inleiding
Vanaf het begin van de twintigste eeuw is in de geindustrialiseerde wereld de gemiddelde levensverwachting sterk gestegen. Bedroeg aan het begin van de vorige eeuw de gemiddelde levensverwachting ongeveer 50 jaar, in 2009 is deze gestegen naar gemiddeld 76,7 jaar voor de landen van de Europese Unie. De stijging van de levensverwachting lijkt voorlopig nog niet ten einde. Zo wordt voorspeld dat in het jaar 2060 de levensverwachting in de Europese Unie zal zijn gestegen naar 84,5 jaar voor mannen en 89 jaar voor vrouwen.
H.A.M.J. ten Have, R.H.J. ter Meulen, E. van Leeuwen
Hoofdstuk 9. Technologische interventie
Inleiding
De snelle ontwikkeling en toepassing van technologie in de gezondheidszorg hebben mede geleid tot een nieuwe oriëntatie in de medische ethiek, eerder beschreven in H. 2. Medische technologie geeft voortdurend aanleiding tot ethische vraagstukken, vooral in relatie tot doelen van zorg en keuzen in de zorg (zie H. 5 en H. 6). Deze wisselwerking tussen ethiek en technologie roept de vraag op of en hoe technologische ontwikkelingen moreel beoordeeld worden.
H.A.M.J. ten Have, R.H.J. ter Meulen, E. van Leeuwen
Hoofdstuk 10. Wetenschap
Inleiding
In de ogen van wetenschappelijk onderzoekers komt de ethiek vaak pas aan de orde bij de toepassing van wetenschappelijke kennis. Tijdens de ontwikkeling van nieuwe kennis, bij theorievorming en bij proefnemingen in laboratoria, hoort de ethiek niet thuis. Ethische discussies over wetenschappelijke begrippen en ideeën staan de ontdekking van nieuwe feiten en mogelijkheden dan in de weg. Wetenschap is volgens deze opvatting met andere woorden waardevrij en pas bij de toepassing zijn ethische criteria aan de orde. Deze nog altijd gangbare opvatting over de relatie tussen wetenschap en ethiek wortelt in de visie op de verhouding tussen wetenschappelijke kennis, ethiek en werkelijkheid die in de periode van de verlichting en de negentiende eeuw is ontwikkeld. In de twintigste eeuw zijn evenwel ethische kaders tot stand gekomen om de wetenschappelijke ontwikkeling te toetsen en te kanaliseren. Op die kaders ligt in dit hoofdstuk de nadruk.
H.A.M.J. ten Have, R.H.J. ter Meulen, E. van Leeuwen
Hoofdstuk 11. Diagnostiek
Inleiding
De beoefening van diagnostiek behoort tot de aantrekkelijkste onderdelen van de geneeskunde, of geneeskunst zoals men soms de medische praktijk noemt. Die term geneeskunst herinnert nog aan de waardering die de arts kreeg voor zijn fijnzinnige observatie en nauwkeurige vaststelling van de feiten. Diagnostiek vormt de kennisgrond voor de therapiestelling en legitimeert in hoge mate de medische handelingen en ingrepen.
H.A.M.J. ten Have, R.H.J. ter Meulen, E. van Leeuwen
Hoofdstuk 12. Behandeling
Inleiding
In de gezondheidszorg is ‘behandeling’ (of ‘therapie’) een centrale notie. Wanneer mensen klachten hebben over hun gezondheid, gaan ze voor een behandeling naar de huisarts. De behandeling kan bestaan uit geruststelling of een advies, het voorschrijven van geneesmiddelen of een chirurgische ingreep. In het ideale geval is de behandeling het sluitstuk van een systematische aanpak.
H.A.M.J. ten Have, R.H.J. ter Meulen, E. van Leeuwen
Hoofdstuk 13. Preventie
Inleiding
Het is een oude wijsheid dat voorkomen beter is dan genezen. Artsen hebben zich van oudsher beziggehouden met preventieve activiteiten. De hippocratische geschriften bijvoorbeeld bevatten tal van aanwijzingen voor een gezonde leefwijze. Ook hebben medici zich ingezet om het uitbreken en verspreiden van verwoestende epidemieën, zoals lepra in de vroege middeleeuwen, pest in de veertiende eeuw en cholera in de negentiende eeuw, tegen te gaan. Met name de overheden werden daarbij ingeschakeld. Door straffe maatregelen, zoals quarantaine en isolatie, poogde men het gevaar voor de gemeenschap af te wenden.
H.A.M.J. ten Have, R.H.J. ter Meulen, E. van Leeuwen
Nawerk
Meer informatie
Titel
Leerboek medische ethiek
Auteurs
H.A.M.J. ten Have
R.H.J. ter Meulen
E. van Leeuwen
Copyright
2013
Uitgeverij
Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN
978-90-313-9920-8
Print ISBN
978-90-313-9919-2
DOI
https://doi.org/10.1007/978-90-313-9920-8