Leerboek Interpersoonlijke psychotherapie

Internationaal is er eveneens veel interesse voor IPT. Onderzoek in Oeganda lijkt bijvoorbeeld aan te tonen dat deze therapie ook in andere culturen, zonder overdreven veel training, breed ingezet kan worden. Daarmee wordt psychotherapie beschikbaar voor een zeer grote groep patiënten die vroeger verstoken waren van effectieve vormen van behandeling. Ook in ons land is er veel interesse om IPT toe te passen bij groepen patiënten die traditioneel onderbedeeld zijn als het om psychotherapie gaat: ouderen, patiënten uit andere culturen en patiënten met cognitieve beperkingen.

De theoretische onderbouwing van de werkzaamheid van IPT was oorspronkelijk vrij mager. Eerlijk gezegd interesseerde het de makers van IPT primair óf een bepaalde interventie werkzaam was, en niet zozeer waarom. In het oorspronkelijke leerboek IPT (Klerman e.a., 1984) worden er aan de theorie van IPT maar enkele pagina’s gewijd.

Interpersoonlijke psychotherapie (IPT) is een kortdurende vorm van psychotherapie die door Klerman en Weissman aan het eind van de jaren zestig van de vorige eeuw speciaal ontworpen is voor de behandeling van depressie (Klerman e.a., 1984). De term ‘interpersoonlijk’ verwijst naar de centrale aanname van IPT dat veranderingen in relaties met belangrijke anderen een depressie kunnen uitlokken bij diegenen die daar gevoelig voor zijn en dat verbetering in die relaties ook tot vermindering van depressie leidt. Dat interpersoonlijke relaties belangrijk zijn, betekent nog niet dat interpersoonlijke problemen de enige oorzaak vormen van de depressie. IPT doet geen uitspraak over een oorzaak omdat dit immers een mix van biologische factoren, vroegkinderlijke ervaringen en actuele gebeurtenissen (life events) is. Hoewel IPT inmiddels is onderzocht en effectief bevonden is bij verschillende psychiatrische syndromen, zullen we in dit hoofdstuk de nadruk leggen op de behandeling van depressie met IPT. Aanpassingen van dit basisprotocol bij andere doelgroepen en andere psychiatrische syndromen zijn beschreven in hoofdstuk 4. Hoewel IPT een geprotocolleerde behandeling is, is het niet zo dat per zitting uitgeschreven is wat de therapeut wel en niet moet doen. De taken van de therapeut staan wel per fase (begin, midden en afsluiting) aangegeven, maar daarbinnen heeft de therapeut veel vrijheid om interventies die hij of zij belangrijk vindt, toe te passen.

Vanaf het ontstaan van IPT in de jaren zeventig van de vorige eeuw is IPT nauw verbonden geweest met wetenschappelijk onderzoek. Vooral Gerald Klerman stimuleerde onderzoek naar deze nieuwe vorm van psychotherapie, bijna alsof het een nieuw medicijn was. Hij wilde dat de effectiviteit wetenschappelijk aangetoond werd. Er kan niet genoeg benadrukt worden hoezeer dat een breuk was binnen de psychotherapeutische wereld. Tot in de jaren zeventig waren veruit de meeste therapeuten (in de VS, maar in Europa was de situatie niet anders) ervan overtuigd dat gerandomiseerd onderzoek, de gouden standaard in effectonderzoek, mogelijk noch wenselijk was (Lambert & Ogles, 2004).

In dit hoofdstuk komen een groot aantal toepassingen van IPT aan bod buiten die van acute depressie. Zoals in hoofdstuk 3 aan de orde is geweest, is IPT specifiek ontwikkeld voor de behandeling van (acute) depressie. Toen eenmaal duidelijk was dat IPT een effectieve behandeling hiervoor was, is gekeken of IPT ook ingezet kon worden voor andere indicaties. Al snel werd duidelijk dat IPT zeker niet voor alles effectief was. Rounsaville en collega's (1985) bijvoorbeeld onderzochten de effectiviteit van IPT bij cocaı¨neverslaafden. Bij deze groep bleek IPT niet effectief.

Hoewel interpersoonlijke psychotherapie (IPT) in nationale en internationale richtlijnen wordt beschouwd als een van de voorkeursbehandelingen in de acute fase van de depressieve stoornis, lijkt brede implementatie in ons land nog niet van de grond gekomen. Naar alle waarschijnlijkheid heeft dat niet zozeer te maken met deze vorm van therapie, maar hangt dit meer samen met het feit dat in het algemeen systematische implementatie van evidence-based behandelingen moeizaam verloopt. Het volgen van richtlijnen en structurele planning van behandelingen lijkt om meerdere redenen in de dagelijkse klinische praktijk lastig. Zo wordt met enige regelmaat gedacht dat reguliere patie¨nten, hulpverleners en settings in de dagelijkse praktijk zodanig van die in randomised controlled trials verschillen dat de studieresultaten maar beperkte waarde hebben voor de dagelijkse praktijk. Verder blijkt het niet altijd gemakkelijk om een organisatiestructuur zodanig te veranderen dat een papieren zorgprogramma wordt omgezet in een daadwerkelijk coherent zorgaanbod. Wij zijn van mening dat implementatie van behandelingen in de klinische praktijk het gemakkelijkst tot stand komt als de organisatie zo is opgebouwd en gestructureerd dat behandelmodules – hier: een aantal therapeuten die het uitvoeren van IPT bij depressie als een taak hebben – een duidelijke en welomschreven plaats hebben; de organisatie van de zorg moet de inhoud volgen.

Interpersoonlijke psychotherapie wordt inmiddels door duizenden therapeuten in tientallen landen uitgevoerd. Er is veel onderzoek dat inmiddels overtuigend aantoont dat IPT effectief is in de behandeling van depressie en enkele andere psychische stoornissen. Oorspronkelijk ontwikkeld in de jaren zeventig van de vorige eeuw, zijn het format en het protocol van IPT in al die jaren niet veranderd. Dit is prettig als men een meta-analyse wil verrichten (Cuijpers e.a., 2011), maar het is de vraag of er toch geen aanpassingen binnen het model nodig zijn. In dit hoofdstuk zullen we een aantal onderwerpen bespreken waarvan we denken dat zij voor de toekomst van IPT en van psychotherapie in het algemeen, belangrijk zijn.