Klinische neuropsychologie: een must voor de gz-psycholoog?

Veel gz-psychologen werken net als de klinisch neuropsychologen in (academische) ziekenhuizen, revalidatie-instellingen, ggz-instellingen en verpleeghuizen. Vaak krijgen zij ook verwijzingen voor patiënten met een hersenaandoening met de specifieke vraag naar diagnostiek en/of de behandeling van cognitieve stoornissen. Binnen het beroepsprofiel van de klinisch neuropsycholoog stellen we dat de gz-psycholoog het gebruik van gestandaardiseerde neuropsychologische instrumenten beheerst en kennis heeft van veelvoorkomende hersenaandoeningen, zoals trauma, beroerte en dementie. De inzet van de klinisch neuropsycholoog is nodig bij situaties waarin de gebruikelijke diagnostiek geen eenduidig beeld oplevert, bij complexe comorbiditeit of zeldzame ziektebeelden, en wanneer standaarddiagnostische instrumenten ontoereikend zijn. Gz-psychologen kunnen gebruikmaken van de richtlijnen voor neuropsychologische diagnostiek die ontwikkeld zijn in samenwerking met de sectie Neuropsychologie van het Nederlands Instituut voor Psychologen (NIP). Deze richtlijnen bieden handvatten voor het diagnostisch handelen bij het beantwoorden van klinisch neuropsychologische vraagstellingen. Behalve een algemene richtlijn voor neuropsychologische diagnostiek zijn er ook specifieke richtlijnen beschikbaar voor patiënten met een beroerte, traumatisch hersenletsel en voor neuropsychologische expertise. Richtlijnen voor dementie en de ziekte van Parkinson zijn in ontwikkeling, deze zullen begin 2019 beschikbaar zijn. De monodisciplinaire richtlijnen beschrijven beknopt de aspecten die aan de orde moeten komen in de anamnese en heteroanamnese, de relevante observaties en de domeinen die bij het (test)onderzoek onderzocht moeten worden. Verder worden hierin suggesties gedaan voor tests en de interpretatie hiervan en voor wanneer en naar wie kan of moet worden doorverwezen. De richtlijnen zijn opgesteld voor psychologen die ten minste gekwalificeerd zijn als gz-psycholoog en deze beperken zich tot neuropsychologische diagnostiek in strikte zin. De psycholoog dient echter ook steeds de bredere context van zijn of haar patiënt in de diagnostiek te betrekken, zoals eventuele comorbiditeit, de gevolgen die de stoornis of aandoening heeft voor het dagelijks leven van de patiënt en de indicatiestelling voor eventuele behandeling.

‘De psycholoog dient steeds de bredere context van de patiënt in de diagnostiek te betrekken’

Voor wat betreft de neuropsychologische behandeling heeft de klinisch neuropsycholoog de regie en eindverantwoordelijkheid als het gaat om het opstellen van een neuropsychologisch behandelplan dat wordt afgestemd op de specifieke kenmerken (beperkingen, mogelijkheden en doelen) van een individuele patiënt. Delen van een dergelijk behandelplan kunnen door andere disciplines worden uitgevoerd, zoals door ergotherapeuten, cognitief trainers, logopedisten en gz-psychologen.

Wanneer we kijken naar het competentieprofiel van de gz-psycholoog, zoals de Kamer gz-psycholoog dat heeft beschreven in het opleidingsplan gz-psycholoog (2012), dan heeft de gz-psycholoog na zijn opleiding kennis van neuropsychologie, doet onderzoek naar cognitieve functies, kan tests scoren en interpreteren en kan de resultaten hiervan combineren en integreren in de verslaglegging. Dus als het goed is, kan de gz-psycholoog na zijn opleiding zelfstandig een neuropsychologisch onderzoek uitvoeren. De vraag is of dit inderdaad het geval is en of het niveau voldoende is om door te stromen naar de specialistische opleiding tot klinisch neuropsycholoog. Bestudering van de verschillende curricula van de opleiding tot gz-psycholoog laten grote verschillen zien tussen de zes landelijke opleidingsinstellingen. Daar waar de ene instelling zestig uur cursorisch onderwijs geeft, biedt de andere dertig uur en bij weer een andere is dit onderdeel niet of nauwelijks herkenbaar omdat het in een groter algemeen diagnostiekblok is ondergebracht. De inhoudelijke invulling verschilt ook aanzienlijk. Zo ligt het accent bij de ene instelling op ziektebeelden en bij de andere op cognitieve functies en meetinstrumenten. De vraag is dan ook of de invulling van het onderdeel neuropsychologie binnen de gz-opleiding bij de verschillende opleidingsinstellingen wel van voldoende niveau is om te voldoen aan de vereisten van het landelijke competentieprofiel. Hierbij komt nog dat een groot deel van de praktijkopleidingsinstellingen niet goed is toegerust om een neuropsychologisch onderzoek uit te voeren, waardoor de vertaalslag naar de praktijk onvoldoende gewaarborgd is en deze competentie in de meeste gevallen niet verder komt dan de theoretische kennis die tijdens het cursorisch onderwijs wordt opgedaan. Vraagt dit nu om een aanpassing van het competentieprofiel of om een aanpassing van de verschillende curricula? Feitelijk komt het erop neer dat wanneer je vóór de opleiding tot gz-psycholoog al ervaring hebt in de neuropsychologie, je weinig nieuws zult leren en wanneer je geen ervaring hebt je deze competentie ook niet zult ontwikkelen binnen de gz-opleiding. Dit is onwenselijk omdat deze generalistische basisopleiding je in ieder geval voldoende zou moeten bieden om door te stromen naar de specialistische vervolgopleiding tot klinisch neuropsycholoog. Met de huidige invulling van het curriculum schatten wij in dat de kans klein is dat iemand na het volgen van de gz-opleiding deze keuze kan en/of zal maken. Het aantal opleidingsplekken tot klinisch neuropsycholoog is door het capaciteitsorgaan vorig jaar vastgesteld op 27 gesubsidieerde opleidingsplekken per jaar. Het aantal studenten dat momenteel jaarlijks wordt opgeleid blijft nog behoorlijk achter en dat zou deels met het bovenstaande kunnen samenhangen.

‘Het is hoe dan ook noodzakelijk dat de gz-psycholoog op zijn minst kennis heeft van de neuropsychologie’

Het aantal gz-psychologen dat in aanraking komt met patiënten waarbij mogelijk sprake is van cognitieve problemen, al dan niet op basis van organisch-cerebraal lijden, is groot. Het aantal klinisch neuropsychologen is echter klein. Het is dus hoe dan ook noodzakelijk dat de gz-psycholoog op zijn minst kennis heeft van de neuropsychologie, hier oog voor heeft in het patiëntencontact, hier onderzoek naar kan doen, hierover kan rapporteren en weet wanneer hij of zij moet doorverwijzen naar een klinisch neuropsycholoog. Dit zijn precies de competenties die in het opleidingsplan gz-psycholoog beschreven staan, maar binnen de huidige opleiding tot gz-psycholoog is deze competentie op dit moment onvoldoende gewaarborgd.

Richtlijnen voor neuropsychologische diagnostiek: www.​psynip.​nl