Gepubliceerd in:
2016 | OriginalPaper | Hoofdstuk
1. Inleiding
Auteurs : J.P. Mackenbach, K. Stronks
Gepubliceerd in: Volksgezondheid en gezondheidszorg
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Samenvatting
Een goede vertaling van de term public health (‘volksgezondheid’/‘openbare gezondheidszorg’/‘collectieve maatregelen om de volksgezondheid te bevorderen’) bestaat niet. Dus de term wordt vaak onvertaald gebruikt (zie paragraaf 1.1.2).
Public health richt zich op het bevorderen van de volksgezondheid door collectieve maatregelen zoals (zie paragraaf 1.1.2):
-
sanitaire voorzieningen;
-
gezondheidsvoorlichting;
-
preventieve gezondheidszorg;
-
sociale voorzieningen;
-
beleid en management van de gezondheidszorg.
Het verschil met individuele patiëntenzorg is dat public health zich richt op diagnostiek en analyse van een gezondheidsprobleem in de bevolking als geheel of grote subgroepen daaruit en de therapie is preventief (zie paragraaf 1.1.2).
Gezondheidswetenschappen is het wetenschappelijke vakgebied dat zich richt op ondersteuning van preventieve maatregelen, beleid en management in de gezondheidszorg (zie paragraaf 1.1.2).
Demografische transitie: de daling van sterftecijfers, gevolgd door een sterke daling van geboortecijfers tussen 1850 en 1970. Een gevolg hiervan is de toename in levensverwachting (zie paragraaf 1.2.1).
Epidemiologische transitie: een radicale verschuiving in het doodsoorzakenpatroon. Drie fasen (zie paragraaf 1.2.1):
-
het tijdperk van epidemieën en hongersnood;
-
het tijdperk van afnemende pandemieën;
-
het tijdperk van degeneratieve en door de mens veroorzaakte aandoeningen.
De snelle sterftedaling tussen de tweede helft van de negentiende eeuw en 1970 kan worden toegeschreven aan een daling van infectieziektesterfte. Dit komt niet zozeer door medische interventies maar vooral door verbeteringen in de ‘omgeving’ (volgens Thomas McKeown, zie paragraaf 1.2.1).
Public health in de middeleeuwen en renaissance (500-1750) (zie paragraaf 1.2.2):
-
gemeentelijke verordeningen m.b.t. drinkwater;
-
quarantaine.
Public health 1750-1830 (zie paragraaf 1.2.2):
-
een ‘medische politie’;
-
een bevolkingsadministratie;
-
in 1722: de eerste successen met inoculatie tegen pokken.
Tussen 1830 en 1875 ontstond de ‘sanitaire beweging’ (zie paragraaf 1.2.2):
-
in Engeland: Sanitary Movement - riolering en schoon drinkwater;
-
in Nederland: ‘Hygiënisten’. Tijdens regering Thorbecke: oprichting Geneeskundig Staatstoezicht (1865), drinkwatervoorziening, riolering, gezonde volkswoningen.
Public health 1875-1950 (zie paragraaf 1.2.3):
-
oprichting GGD’s (1893);
-
preventieve programma’s voor groepen met specifieke behoeften;
-
sociale hygiëne (m.b.v. consultatiebureaus, wijkverpleegkundige).
Public health na 1950 (zie paragraaf 1.2.3):
-
door epidemiologische transitie en meer chronische ziekten verschuift accent naar inrichting gezondheidszorg;
-
stelsel sociale ziektekostenverzekeringen;
-
jaren zestig en zeventig: Nederland wordt verzorgingsstaat;
-
na 1980 ‘new public health’: nadruk op omgevingsinvloeden en preventie.
Successen van preventie 1970-2010, o.a. (zie paragraaf 1.2.3):
-
veiligheid van de werkplek;
-
gezondere moeders en baby’s (preventie resusziekte, hielprik, preventie wiegendood etc.);
-
veiligheid motorvoertuigen;
-
opsporing en behandeling hoge bloeddruk;
-
bevolkingsonderzoeken baarmoederhalskanker / borstkanker;
-
bestrijding tabaksgebruik;
-
voorkomen aidsepidemie;
-
vaccinatie influenza.
Uitdagingen van de eenentwintigste eeuw (zie paragraaf 1.2.4):
-
gezondheidsbedreigingen (roken, overgewicht, vergrijzing etc.);
-
gezondheidsverschillen (sociaaleconomische verschillen etc.);
-
gezondheidsproblemen (infectieziekten, letsel door geweld etc.);
-
gezondheidszorg (toegankelijkheid).
Definitie Wereldgezondheidsorganisatie van ‘gezondheid’ (zie paragraaf 1.3.1): ‘een toestand van volledig fysiek, mentaal en maatschappelijk welbevinden, en niet louter de afwezigheid van ziekte of gebrek.’
Drie mogelijke betekenissen van het woord ‘ziekte’ (zie paragraaf 1.3.1):
-
ervaren ziekte;
-
ziekte in de strikte zin van het woord;
-
ziektegedrag.
Volksgezondheid: de omvang en spreiding van gezondheid en ziekte in de bevolking (zie paragraaf 1.3.1).
Algemeen model voor oorzaken van ziekten (zie paragraaf 1.3.2)
Vijandige omgeving en evolutionaire erfenissen Nadelige uitwisselingen met omgeving en ontwerpfouten Begin van het ziekteproces Ziekteverschijnselen
‘Sick individuals and sick populations’: de oorzaken van ziekte op het niveau van het individu zijn niet altijd hetzelfde als de oorzaken van een hoog ziektecijfer op het niveau van de populatie (zie paragraaf 1.3.2).
Er zijn verschillende determinantenschema’s zoals die van Lalonde (zie paragraaf 1.3.2).
Om determinanten te beïnvloeden is ingrijpen nodig vanuit andere beleidssectoren dan de gezondheidszorg: intersectoraal gezondheidsbeleid (zie paragraaf 1.3.3).
Gezondheidszorgstelsel: de gestructureerde verzameling van actoren en organisaties die gefinancierd worden met de bedoeling zorg te verlenen aan een bepaalde populatie (zie paragraaf 1.3.4).
Het gezondheidszorgbeleid omvat het geheel aan regelgeving, financiering, regulering en dergelijke waarmee het zorgsysteem vorm wordt gegeven, en wel zodanig dat het systeem als geheel gezondheidswinst oplevert (zie paragraaf 1.3.4).