Bij hyperventileren(HVS) bestaat er een reactieve angst of spanning.Door te veel ademen wordt te veel CO2 met de uitademing uitgescheiden, daardoor daalt de PCO2 spiegel in de circulatie en stijgt de bloed-pH. Door deze verschuiving daalt de concentratie geïoniseerde calcium. De gevolgen zijn een verhoogde prikkelbaarheid van perifere zenuwen en vaatspasmen in verschillende organen. De basis is chemische en daarmee ook niet onschuldig.
In West Europe was hyperventileren jarenlang een hype. In IJsland en Noorwegen was het vrijwel onbekend. Het is een van de meest voorkomende vormen van onwel worden in de stoel.Het hyperventileren is hier niet bedoeld als compensatoire reactie op een organische afwijking (secundaire hyperventilatie).
Een paniekaanvalis een acuut optredende toestand van angst of spanning zonder chemische wijzigingen in de circulatie. De echte paniekaanval heeft een prevalentie van 5 tot 7 procent. De stoornis begint meestal voor het 30ste jaar en komt bij vrouwen twee- tot driemaal zo frequent voor als bij mannen.
Deze twee vormen, paniekaanval en hyperventilatie, veroorzaken één klinisch beeld, dat binnen minuten tot een uur onstaat.
1. plotseling ‘onwel’ worden, wit wegtrekken eventueel transpireren;
2. symmetrische motoriek met onrust en beven of trillingen in de spieren;
3. pupillen zijn wijd door de hoge adrenalinespiegel. De patiënt is alert en gespannen;
4. de patiënt voelt zich kortademig
5. tintelingen van de vingers en rond de mond;
6. licht in het hoofd of duizeligheid;
7. hartkloppingen of hartbonzen;
8. hoofdpijn;
9. visus verminderd of wazig zien, dubbelbeelden;
10. misselijkheid zonder braken;
11. pijn op de borst, midsternaal;
12. spierspasme zich uitend in een main obstetrique of een Chvostek-reflex;
13. Collaps.
De aanvallen worden zonder training niet door de patiënt herkend (‘free floting anxiety’).
De aanval is een self limiting disease omdat met het flauwvallen de oorzaak - angst - wegvalt. Door dit af te wachten nemen patiënten een risico. De klachten, ontstaan vaak op basis van ischemie, waardoor blijvende laesies kunnen ontstaan, zoals een hartinfarct.
Advies
Hyperventileren in medische anamnese: risicoscore II.
Bij een positieve anamnese vanaf het begin van de behandeling mee-ademen. De patiënt ademt niet als een hijgende jonge hond, maar iets dieper/frequenter dan voor een ander aangenaam is.
Bij symptomen de behandeling staken.
In een hyperventilatiemasker laten ademen of plasticzakje of een kom. Neus en mond moeten bedekt zijn. Tijdens deze rebreathing geruststellend toespreken totdat alle klachten verdwenen zijn.
Het voortzetten van de tandheelkundige behandeling in overleg met betrokkene is essentieel, omdat bij iedere volgende behandeling een recidiefaanval dreigt door conditionering (tandarts = hyperventilatie).
De behandeling op langere termijn valt buiten de scope van de tandarts. Cognitieve gedragstherapie met of zonder farmacologische ondersteuning vormt het uitgangspunt.
Deze bijdrage is onderdeel van de serie Eerste hulp in de tandartspraktijk, geschreven door prof. dr. Luzi Abraham-Inpijn. Eerder verschenen:
Voor acute situaties is het spreekwoord ‘een gewaarschuwd mens telt voor twee' zeker van toepassing. Door het nemen van enkele maatregelen is de tandarts beter voorbereid op eventuele medische calamiteiten.Hoofdstuk 24 van Algemene ziekteleer voor Tandartsen, onder redactie van Brand, van Diermen en Makkes geeft een overzicht van de algemene voorbereidingen die de tandarts in de dagelijkse praktijk moet treffen.
Referenties
1.Hornsveld H. Farewell to the hyperventilation syndrome. Thesis UvA 1996
2.Hornsveld H, Garssen B, Fiedeldij Dop M, Spiegel P van, Haes H de. Double-blind placebo-controlled study on the hyperventilation provocation test, and the hyperventilation syndrome. Lancet 1996; 348: 154-8.
3.Masuoka T, Ajisaka R, Watanabe S, Yamanouchi T, Iida K, Sato M, Takeda T, Toyama H, Ishikawa N, Itai Y et al. Usefulness of hyperventilation thallium-201 single photon emission computed tomography for the diagnosis of vasospastic angina. Jpn Heart Journal 1995;36/4:405-20.
4.Mang G, Schuiki E, Amann FW.Hyperventilation test: a non-invasive screening test for coronary vasospasm. Schweiz Med . 1995 ;125/16 :777-85.
5.Minoda K, Yasue H, Kugiyama K, Okumura k, Motomura K, Shimomura O, Takahashi M. Comparison of the distribution of myocardial blood flow between exercise-induced and hyperventilation–induced attacks of coronary spasm : a study with thalium-201 myocardial scintigraphy. Am Heart J. 1994;127/6:1474-80.
6.Miyagi H, Yasue H, Okumura H, Goto K, Oshima S. Effect of magnesium on anginal attack induced by hyperventilation in patients with variant angina. Circulation 1989; 79/3:597-602.
7.Freeman LJ, Nixon PG. Are coronary artery spasm and progressive damage to the heart associated with the hyperventilation syndrome? Br med J. 1985 291/6499:851-2.
8.Neill WA, Pantley GA, Nakornchai V. Respiratory alkalemia during exercise reduces angina threshold. Chest. 1981;80/2:149-53
9.Elbaz-Rostykus C, Baylac-Domengetroy F, Coisne D, Gallimard JF, Allal J, Barraine R. Angor de prinzmetal syncopal au cours d’un electroencephalogramme. Role declenchant de l’epreuve d’hyperpnee. Ann Cardiol Angeiol. 1987;36/9:473-6.
10. Bogaard JM. Wat is de waarde van een hyperventilatie-provocatietest? Wanneer is deze geïndiceerd? Internisten vademecum 2000;21:14 November.
11. Kuijpers PM, Honig A, Griez EJ, Braat SH, Wellens HJ. Paniekstoornissen, pijn op de borst en palpitaties: een pilotonderzoek op een Nederlandse Eerste Harthulp. Ned Tijdschr Geneeskd. 2000;144/165:645-9.
12. Palmer-Bouva CCR, Van HL,Oosting J, Abraham RE, Abraham-Inpijn L. Stress hormones and psychological factors in dental treatment. Brit Dent J.accepted
13. Van Zijderveld GA, Veltman DJ, van Dijck R, van Doornen LJ. Epinephrine-induced panic attacks and hyperventilation. J Psychiatr Res. 1999 ;33/1 :73-8.
14.Yoshida K, Utsunomiya T, Morooka T, Yazawa M, Kido K, Ogawa T, Ryu T, Ogata T, Tsuji S, Tokushima T, Matsuo S. Mental stress test is an effective inducer of vasospastic angina pectoris : comparison with cold pressor, hyperventilation and master two–step exercise test. Int J Cardiol. 1999;70/2:155-63.
15. Martinez JM, Coplan JD, Browne ST, Goetz R, Welkowitz LA, Papp LA, Klein DF, Gorman JM. Hemodynamic response to respiratory challenges in panic disorder.J Psychosom Res. 1998;44/1:153-61.
16. Hegel MT, Ferguson RJ.Psychophysiological of Respiratory panic: evidence for a hyperventilation subtype. Psychosom Med. 1997;59/3:224-30.
Auteur(s): prof. dr. Luzi Abraham-Inpijn