Begin 2023 is de HPV 18+-vaccinatiecampagne gestart voor niet-(volledig) HPV-gevaccineerde 19- tot en met 26-jarigen. Er is weinig bekend over hun besluitvorming en redenen voor (non-)vaccinatie. In dit onderzoek kijken we of kennis over HPV en vaccinatie-intentie en -gedrag (VIG) onder jongvolwassenen geassocieerd zijn met de informatiecampagne en de determinanten van VIG.
Methode
We gebruikten data uit de Gezondheidsmonitor Jongvolwassenen Noord-Holland-Noord, met extra vragen over HPV-vaccinatie. Jongvolwassenen die gevaccineerd zijn of daartoe de intentie hebben, zijn vergeleken met jongvolwassenen die twijfelen of niet gevaccineerd willen worden.
Resultaten
1.900 jongvolwassenen beantwoordden alle HPV-vragen, 62% was vrouw, de mediane leeftijd was 22 jaar (interkwartielbereik 20–23). Ongeveer 40% had de vaccinatiecampagne gezien. Bij die groep was een grotere proportie gevaccineerd en lag het kennisniveau hoger. Er was een significante associatie tussen jongere leeftijd (mannen), gezond eet- en drinkpatroon (vrouwen), schulden hebben (vrouwen) en de vaccinatiecampagne gezien hebben op Instagram of Facebook (vrouwen en mannen) met het (willen) halen van de HPV 18+-vaccinatie. Alcohol- en sigarettengebruik (mannen) en een lager opleidingsniveau (vrouwen en mannen) bleken negatief geassocieerd.
Conclusie
Dit onderzoek laat zien dat de HPV 18+-vaccinatiecampagne mogelijk een positieve invloed heeft gehad op de mate van kennis over HPV en VIG onder jongvolwassenen in Noord-Holland-Noord.
Vaccinatie tegen het humaan papillomavirus (HPV) is in 2010 voor meisjes en in 2022 voor jongens opgenomen in het Nederlandse Rijksvaccinatieprogramma. In september 2019 heeft de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) op advies van de Gezondheidsraad een aanvullende campagne opgezet voor jongvolwassenen van 19 tot en met 26 jaar (de ‘HPV 18+-vaccinatiecampagne’) [1]. Dit gold voor alle mannen (die vielen voorheen buiten het programma) en voor vrouwen die niet (volledig) gevaccineerd waren [2]. Vaccinatie van deze groep levert veel gezondheidswinst op [3]. De geboortecohorten 1996 tot en met 2003, die nog niet eerder alle benodigde HPV-vaccinaties hadden gehad, kregen in 2023 de mogelijkheid zich kosteloos te laten vaccineren tegen HPV [2].
Uit onderzoeken van het Rijksinstituut van Volksgezondheid en Milieu (RIVM) bleek dat de gemiddelde vaccinatie-intentie onder mannen hoger was (ongeveer 65%) dan onder niet-gevaccineerde vrouwen (ongeveer 52%). Niet-gevaccineerde vrouwen in deze leeftijdsgroep hebben al op dertienjarige leeftijd een uitnodiging voor de HPV-vaccinatie ontvangen, en hun ouders of zij zelf hebben er destijds voor gekozen hier niet op in te gaan. Verder bleek dat er zeer weinig kennis over HPV was, zeker bij jonge mannen [4].
De HPV 18+-vaccinatiecampagne was bedoeld om jongvolwassenen van 18 tot en met 26 jaar te stimuleren de HPV-vaccinatie te halen. Daarbij is ingezet op weten (kennis over HPV en het vaccin), vinden (hoe belangrijk ze vaccinatie vinden) en doen (of ze zich laten vaccineren). Om het bereik te vergroten is zo veel mogelijk aangesloten op het mediagedrag van jongvolwassenen. Hierbij is gerichte targeting, in de vorm van een HPV-kennisquiz en korte informatieve video’s, via YouTube, Twitch, Instagram, Facebook, Happn, podcasts, radio en Spotify ingezet [5].
Literatuuronderzoek van SocioVax (2023) liet een verband zien tussen risicoperceptie van de betreffende ziekte en vaccinatiebereidheid of -deelname. Daarnaast hing meer vaccin- en ziektegerelateerde kennis of bewustzijn samen met een hogere vaccinatiebereidheid of -deelname [6].
Systematische reviews vonden associaties tussen negatieve content op social media en een lagere vaccinatiegraad, alsook associaties tussen HPV-gerelateerde content en een verhoogd bewustzijn en kennis en een positief effect van interventies gericht op HPV-educatie en social media [7, 8]. Beide reviews lieten echter ook zien dat dergelijke verbeteringen niet altijd samengaan met een (significant) verhoogde vaccinatiegraad [7].
De vaccinatiecampagne gaf ons de mogelijkheid om te evalueren wat het bereik en de impact zijn van de verschillende targeting-methoden in de regio Noord-Holland-Noord. Het doel daarbij was om te onderzoeken of de mate van kennis over HPV (weten) en intentie en gedrag ten opzichte van HPV-vaccinatie (doen) onder jongvolwassenen enkele maanden na de start van de vaccinatiecampagne geassocieerd zijn met de gebruikte communicatiestrategie. Secundair doel was na te gaan welke determinanten van invloed zijn op zelfgerapporteerde HPV-vaccinatie-intentie en -gedrag (VIG) bij jongvolwassen vrouwen en mannen. Verder is gekeken naar de redenen voor (non-)vaccinatie van deze doelgroep. Deze informatie kan in de toekomst belangrijk zijn om vaccinatiecampagnes beter af te stemmen op jongvolwassenen.
Methode
Onderzoekspopulatie
De vaccinatiecampagne richtte zich op 19- tot en met 26-jarigen die nog niet eerder alle benodigde HPV-vaccinaties hadden gehad. Uitgaande van een gemiddelde vaccinatiegraad van 51,7% onder vrouwen en 0% onder mannen, was het geschatte aantal niet-gevaccineerden in deze leeftijdsgroep in Noord-Holland Noord 44.500 [9]. Ongeveer 87% van deze 19- tot en met 26-jarigen viel in de doelgroep van de regionale Gezondheidsmonitor Jongvolwassenen.
Regionale Gezondheidsmonitor Jongvolwassenen
Onderzoeksbureau Noord-Holland-Noord (onderdeel van GGD Hollands Noorden) zet sinds 2017 iedere twee jaar een regionale Gezondheidsmonitor Jongvolwassenen uit [10]. Deze monitor geeft inzicht in de gezondheid, het welzijn en de leefstijl van jongvolwassenen van 16 tot en met 25 jaar in de regio Noord-Holland Noord. De jongvolwassenen zijn actief benaderd om deel te nemen aan de digitale Gezondheidsmonitor via onder andere (betaalde) berichten op social media en de inzet van verschillende GGD-afdelingen en externe netwerkpartners. Deelnemers maakten kans op een bol.com-bon van € 10 of een bluetoothspeaker. De dataverzamelingsperiode liep van mei 2023 tot en met augustus 2023.
Inhoud van de vragenlijst
Naast algemene achtergrondvragen en vragen over onder andere gezondheid, seksualiteit, relaties en leefstijl die standaard in de monitor zijn opgenomen [10], zijn er in 2023 extra vragen toegevoegd over HPV en de HPV-vaccinatiecampagne. Hierbij is nagegaan wat de kennis over HPV en intentie en gedrag ten aanzien van HPV-vaccinatie is, enkele maanden na de start van de vaccinatiecampagne. Er is ook gevraagd naar motivatie voor (non-)vaccinatie en op welke manier kennis over HPV en de HPV-vaccinatie is verkregen, gebaseerd op bekende vaccinatiemotieven en lokale praktijkervaring.
Vaccinatiegedrag werd gemeten met behulp van zelfrapportage. Deelnemers werd de volgende vraag gesteld: ‘Heb je de HPV 18+-prik gehaald of ben je van plan de prik binnenkort te halen?’ Antwoordmogelijkheden waren ‘Ja, ik heb de prik gehaald’ (acceptatiegroep), ‘Ja, ik ben van plan de prik te gaan halen’ (intentiegroep), ‘Weet ik niet’ (twijfelgroep) en ‘Nee, ik ga de prik niet halen’ (weigeringsgroep). Verder zijn vragen toegevoegd om te peilen in welke mate de communicatiestrategie van de overheid heeft bijgedragen aan de motivaties voor (non-)vaccinatie van de jongvolwassenen (zie de bijlage in de digitaal aanvullende content). Er werd gebruikgemaakt van ‘ja’/‘nee’-opties, een slider met een beoordelingsschaal van 1–10 of 1–25, voorgedrukte antwoordmogelijkheden (met de mogelijkheid tot het geven van meerdere antwoorden en de mogelijkheid om zelf informatie toe te voegen) en drie-, vijf- en zevenpuntslikertschalen. Het kennisniveau werd gemeten aan de hand van tien gesloten stellingen over HPV, waarbij deelnemers per item konden aangeven of een bewering juist of onjuist was, of dat ze het antwoord niet wisten (‘weet ik niet’).
Vanwege de omvang is de volledige vragenlijst niet als bijlage opgenomen. Geïnteresseerden kunnen contact opnemen met de corresponderend auteur voor inzage.
Ethische aspecten
Het eenmalig vrijwillig invullen van een (korte) vragenlijst zonder indringende vragen valt niet onder de Wet Medisch-Wetenschappelijk Onderzoek met mensen (WMO). Daarnaast heeft de Medisch Ethische Toetsingscommissie (METC) van het AMC in juli 2021 geoordeeld dat de Corona Gezondheidsmonitor Jeugd niet binnen de reikwijdte van de WMO valt (W21_322 # 21.357). De Corona Gezondheidsmonitor Jeugd hanteerde een vergelijkbare vragenlijst als de regionale Gezondheidsmonitor Jongvolwassenen, met vragen over onder andere gezondheid, seksualiteit, relaties en leefstijl. De toegevoegde vragen over HPV-vaccinatie werden niet als méér indringend beschouwd, derhalve is door GGD Hollands Noorden besloten dat een nieuwe formele beoordeling door de METC Amsterdam UMC niet noodzakelijk was.
Respondenten konden in een privacyverklaring lezen hoe onderzoeksbureau Noord-Holland-Noord omging met persoonsgegevens uit de ingevulde vragenlijsten, de daaruit voortvloeiende onderzoeksresultaten en op welke manier de gegevens werden beschermd.
Analyse
Wij vergeleken twee groepen: (1) jongvolwassenen die aangeven dat zij gevaccineerd zijn of de intentie hebben om zich te laten vaccineren (acceptatie- + intentiegroep) en (2) jongvolwassenen die aangeven te twijfelen om zich te laten vaccineren of niet gevaccineerd willen worden (twijfel- + weigeringsgroep). Omdat de vrouwen in deze leeftijdsgroep eerder al op dertienjarige leeftijd een uitnodiging voor de HPV-vaccinatie hebben ontvangen en hun ouders of zij zelf er destijds voor hebben gekozen hier niet op in te gaan, terwijl mannen in 2023 voor het eerst werden uitgenodigd voor HPV-vaccinatie, zijn in dit onderzoek afzonderlijke analyses gedaan voor vrouwen en mannen.
Voor de analyse zijn bepaalde antwoordcategorieën samengevoegd. Bij de vijfpuntslikertvragen, waarbij 1 ‘helemaal eens’ en 5 ‘helemaal oneens’ betekende, zijn in de analyse scores 1 en 2 gecombineerd. Daarnaast is de leeftijd in twee groepen gecategoriseerd en de leeftijd van eerste keer seks in vier groepen. In totaal werden negen kennisvragen gesteld. De totaalscore voor kennis werd als volgt berekend: iedere goed beantwoorde vraag leverde 1 punt op, iedere foutief beantwoorde vraag −1 punt, en een vraag met ‘weet ik niet’ als antwoord leverde 0 punten op. Deze score is gebruikt als indicator voor het kennisniveau.
Statistiek
Kenmerken van deelnemende jongvolwassenen werden beschreven als aantallen en percentages, en verschillen tussen groepen werden getoetst met de chi-kwadraattoets. Multivariabele regressieanalyse werd gebruikt om de invloed van de volgende persoonskenmerken op VIG te toetsen: leeftijd, opleidingsniveau, woonsituatie, het hebben van schulden, relatiestatus, ervaren gezondheid, eet- en drinkpatroon, beweeggedrag, rookgedrag, alcohol- en (party)druggebruik, seksarche, soatest gedaan, vaccinatiecampagne gezien of gehoord op de verschillende socialmediakanalen en aantal uur telefoongebruik per dag. De variabelen werden in het model geïntroduceerd met behulp van een backward-selectieprocedure, waarbij het criterium voor het verwijderen en invoeren van variabelen werd ingesteld op een p-waarde van respectievelijk 0,10 en 0,05. P‑waarden onder 0,05 werden als statistisch significant beschouwd. Alle analyses werden uitgevoerd met het statistische analyseprogramma IBM SPSS Statistics, versie 25.
Resultaten
De Gezondheidsmonitor Jongvolwassenen Noord-Holland-Noord werd in totaal 4.970 keer ingevuld. 1.270 vrouwen en 779 mannen vielen in de doelgroep voor de vaccinatiecampagne (19 tot en met 26 jaar en niet of niet volledig gevaccineerd). Van 1.783 respondenten (1.106 vrouwen [62%] en 677 mannen) waren ook persoonskenmerken bekend (fig. 1 en tab. 1). Dit is 4,0% van de 44.500 jongvolwassenen die een uitnodiging hebben gekregen voor de HPV-vaccinatie in de regio Noord-Holland-Noord.
Figuur 1
Flowchart van de onderzoekgroep HPV-vaccinatie bij jongvolwassenen in de regio Noord-Holland-Noord; mei–augustus 2023. De redenen voor exclusie waren: het niet tot de doelgroep behoren, het niet hebben ingevuld van de HPV-vragen en/of het niet hebben ingevuld van vragen over persoonskenmerken
Persoonskenmerken van 677 jongvolwassen mannen en 1.106 jongvolwassen vrouwen naar vaccinatie-intentie en -gedrag (VIG), regio Noord-Holland-Noord, mei–augustus 2023
totaal n (%)
gevaccineerd of intentie om te gaan vaccineren n (%)
twijfelt of wil niet gevaccineerd worden n (%)
p-waarde
jongvolwassen mannen (n=677)
leeftijd
0,059
– 19–21 jaar
319 (47,1)
201 (63,0)
118 (37,0)
– 22–25 jaar
358 (52,9)
200 (55,9)
158 (44,1)
type onderwijs1
< 0,001
– vso/pro/vmbo/mbo2
282 (41,7)
132 (46,8)
150 (53,2)
– havo/hbo
274 (40,5)
175 (63,9)
99 (36,1)
– vwo/wo
121 (17,9)
94 (77,7)
27 (22,3)
woonsituatie
0,267
– thuiswonend
520 (76,8)
314 (60,4)
206 (39,6)
– uitwonend
157 (23,2)
87 (55,4)
70 (44,6)
heeft schulden
0,433
– nee
599 (88,5)
358 (59,8)
241 (40,2)
– ja
78 (11,5)
43 (55,1)
35 (44,9)
sigaretten of shag roken
0,416
– ja
216 (31,9)
125 (57,9)
91 (42,1)
– nee, maar ik heb wel gerookt
130 (19,2)
72 (55,4)
58 (44,6)
– nee
331 (48,9)
204 (61,6)
127 (38,4)
alcohol drinken
0,061
– ja
607 (89,)
362 (59,6)
245 (40,4)
– nee, maar ik heb wel alcohol gedronken
49 (7,2)
23 (46,9)
26 (53,1)
– nee, ik heb nooit alcohol gedronken
21 (3,1)
16 (76,2)
5 (23,8)
gezond eet- en drinkpatroon
0,612
– (heel) gezond
363 (53,6)
216 (59,5)
147 (40,5)
– niet gezond, niet ongezond
254 (37,5)
153 (60,2)
101 (39,8)
– (heel) ongezond
60 (8,9)
32 (53,3)
28 (46,7)
jongvolwassen vrouwen (n=1.106)
leeftijd
0,370
– 19–21 jaar
541 (48,9)
252 (46,6)
289 (53,4)
– 22–25 jaar
565 (51,1)
248 (43,9)
317 (56,1)
type onderwijs1
< 0,001
– vso/pro/vmbo/mbo2
464 (42,0)
159 (34,3)
305 (65,7)
– havo/hbo
455 (41,1)
238 (52,3)
217 (47,7)
– vwo/wo
187 (16,9)
103 (55,1)
84 (44,9)
woonsituatie
0,680
– thuiswonend
745 (67,4)
340 (45,6)
405 (54,4)
– uitwonend
361 (32,6)
160 (44,3)
201 (55,7)
heeft schulden
0,107
– nee
983 (88,9)
436 (44,4)
547 (55,6)
– ja
123 (11,1)
64 (52,0)
59 (48,0)
sigaretten of shag roken
0,031
– ja
267 (24,1)
102 (38,2)
165 (61,8)
– nee, maar ik heb wel gerookt
202 (18,3)
96 (47,5)
106 (52,5)
– nee
637 (57,6)
302 (47,4)
335 (52,6)
alcohol drinken
0,861
– ja
951 (86,0)
433 (45,5)
518 (54,5)
– nee, maar ik heb wel alcohol gedronken
101 (9,1)
44 (43,60)
57 (56,4)
– nee, ik heb nooit alcohol gedronken
54 (4,9)
23 (42,60)
31 (57,4)
gezond eet- en drinkpatroon
0,002
– (heel) gezond
539 (48,7)
271 (50,3)
268 (49,7)
– niet gezond, niet ongezond
480 (43,4)
200 (41,7)
280 (58,3)
– (heel) ongezond
87 (7,9)
29 (33,3)
58 (66,7)
1het gaat om het hoogst behaalde onderwijs
2vso = voortgezet speciaal onderwijs, pro = praktijkonderwijs
P‑waarde tussen ‘gevaccineerd of intentie om te gaan vaccineren’ en ‘twijfelt of wil niet gevaccineerd worden’ (chi-kwadraattoets)
De mediane leeftijd was 22 jaar (interkwartielbereik 20–23). 42,0% van de vrouwen en 41,7% van de mannen hadden het opleidingsniveau ‘vso/pro/vmbo/mbo’. 37,3% van de vrouwen en 42,5% van de mannen behoorden tot de acceptatiegroep, 7,9% van de vrouwen en 16,7% van de mannen tot de intentiegroep, 29,7% van de vrouwen en 18,2% van de mannen tot de twijfelgroep en 25,1% van de vrouwen en 22,6% van de mannen tot de weigeringsgroep.
Vaccinatiecampagne HPV 18+
452 (38,6%) vrouwen en 316 (43,4%) mannen die alle HPV-vragen hebben ingevuld, gaven aan de vaccinatiecampagne te hebben gezien of gehoord. Instagram of Facebook werd het vaakst aangegeven (75%), gevolgd door de radio of Spotify (36,1%) en YouTube (35,5%) (tab. 2).
Tabel 2
Vaccinatiecampagne HPV 18+ gezien of gehoord op diverse social media enkele maanden na de start van de vaccinatiecampagne, regio Noord-Holland-Noord, mei–augustus 2023
vrouwen n = 452 (38,6%)
mannen n = 316 (43,3%)
totaal n = 768 (40,4%)
Instagram of Facebook
335 (74,1)
241 (76,3)
576 (75,0)
YouTube
174 (38,5)
99 (31,3)
273 (35,5)
Radio of Spotify
158 (35,0)
119 (37,7)
277 (36,1)
podcasts
116 (25,7)
45 (14,2)
161 (21,0)
gamingplatform Twitch
15 (3,3)
18 (5,7)
33 (4,3)
datingapp Happn
12 (2,7)
10 (3,2)
22 (2,9)
– ‘De voorlichtingscampagne heeft mijn kennis over HPV vergroot’ (helemaal eens of eens)
161 (35,8)
148 (46,8)
309 (40,3)
– ‘De voorlichtingscampagne heeft mijn keuze om de HPV 18+-prik te halen beïnvloed’ (helemaal eens of eens)
69 (15,3)
63 (19,9)
132 (17,2)
Aan jongvolwassenen die aangaven de vaccinatiecampagne te hebben gezien of gehoord (n = 768), is gevraagd of de vaccinatiecampagne de keuze om de HPV 18+-prik te halen heeft beïnvloed en of deze de kennis over HPV heeft vergroot. Hoewel 15,3% van de vrouwen en 19,9% van de mannen aangaf dat de vaccinatiecampagne de keuze om de HPV 18+-prik te halen heeft beïnvloed (tab. 2), behoorde een hoger percentage van degenen die de vaccinatiecampagne hebben gezien of gehoord tot de gevaccineerde groep vergeleken met degenen die de vaccinatiecampagne niet hadden gezien (tab. 3).
Tabel 3
Vaccinatie-intentie en -gedrag (VIG) en gemiddelde kennistotaalscore in combinatie met het (niet) gezien of gehoord hebben van de vaccinatiecampagne (VC), regio Noord-Holland-Noord, mei–augustus 2023
VIG
vrouwen n (%)
mannen n (%)
VC gezien
VC niet gezien
totaal
p‑waarde
VC gezien
VC niet gezien
totaal
p‑waarde
acceptatie
208 (46,0)
224 (31,1)
432 (36,9)
143 (45,3)
160 (38,8)
303 (41,6)
intentie
37 (8,2)
56 (7,8)
93 (7,9)
52 (16,5)
70 (17,0)
122 (16,8)
twijfel
115 (25,4)
241 (33,5)
356 (30,4)
48 (15,2)
82 (19,9)
130 (17,9)
weigering
92 (20,4)
199 (27,6)
291 (24,8)
73 (23,1)
100 (24,3)
173 (23,8)
totaal
452 (38,6)
720 (61,4)
1.172
316 (43,4)
412 (56,6)
728
gemiddelde kennis totaalscore
4,5 (IKB 3–7)
2,9 (IKB 0–5)
3,5 (IKB 1–5)
< 0,001
4,1 (IKB 2–6)
3,0 (IKB 1–5)
3,5 (IKB 1–5)
< 0,001
35,8% van de vrouwen en 46,8% van de mannen gaven aan dat de vaccinatiecampagne hun kennis heeft vergroot (tab. 2). Het verschil in gemiddelde kennistotaalscore tussen mannen en vrouwen die de vaccinatiecampagne wel of niet hebben gezien of gehoord bleek significant te zijn. Bij vrouwen respectievelijk 4,5 (interkwartielbereik (IKB) 3–7) en 2,9 (IKB 0–5) en bij mannen respectievelijk 4,1 (IKB 2–6) en 3,0 (IKB 1–5) (tab. 3).
Zelfgerapporteerde redenen voor (niet) vaccineren
Door de jongvolwassenen werd ‘om mijzelf te beschermen tegen HPV’ (86,1%) het vaakst aangegeven als reden om te vaccineren, gevolgd door ‘Om anderen te beschermen tegen HPV’ (51,8%), ‘De overheid adviseert het’ (26,1%) en geanticipeerde spijt (24,7%). De reden ‘Ik heb onvoldoende informatie over de prik’ werd het vaakst aangegeven als reden om niet te vaccineren, gevolgd door ‘Weet ik niet’ (28, 3%) en zorgen over mogelijke bijwerkingen (28,2%) (tab. 4).
Tabel 4
Zelfgerapporteerde redenen van jongvolwassenen waarom ze de HPV 18+-prik wel of niet halen, regio Noord-Holland-Noord, mei–augustus 2023
zelfgerapporteerde redenen om de HPV 18+-prik wel te halen*
vrouwen n (%)
mannen n (%)
totaal n (%)
– om mijzelf te beschermen tegen HPV
455 (86,7)
363 (85,4)
818 (86,1)
– om anderen te beschermen tegen HPV
247 (47,0)
245 (57,6)
492 (51,8)
– de overheid adviseert het
119 (22,7)
129 (30,4)
248 (26,1)
– ik ben bang dat ik spijt krijg als ik het niet doe
147 (28,0)
88 (20,7)
235 (24,7)
– mijn ouder(s) of verzorger(s) willen het
101 (19,2)
49 (11,5)
150 (15,8)
– mijn vriend(en) doen het ook
39 (7,4)
36 (8,5)
75 (7,9)
– weet ik niet
16 (1,4)
7 (1)
23 (1,2)
– anders1
21 (4,0)
14 (3,3)
35 (3,7)
– ik heb onvoldoende informatie over de prik
188 (29,1)
85 (28,1)
273 (28,7)
– weet ik niet
191 (29,5)
78 (25,7)
269 (28,3)
– ik maak mij zorgen over mogelijke bijwerkingen van de prik op de lange termijn
193 (29,8)
75 (24,8)
228 (28,2)
– ik denk dat de kans dat ik kanker krijg door het HPV-virus klein is
68 (10,5)
70 (23,1)
138 (14,5)
– ik vind het niet fijn om geprikt te worden met een naald
78 (12,1)
51 (16,8)
129 (13,6)
– ik ben tegen vaccineren in het algemeen
52 (8,0)
32 (10,6)
84 (8,8)
– ik denk dat de prik niet werkt
30 (4,6)
19 (6,3)
49 (5,2)
– mijn ouder(s) of verzorger(s) willen het niet
36 (5,6)
8 (2,6)
44 (4,6)
– mijn vriend(en) halen de prik ook niet
7 (1,1)
9 (3,0)
16 (1,7)
– ik ben bang dat ik een pijnlijke arm krijg van de prik
10 (1,5)
6 (2,0)
16 (1,7)
– vanwege mijn geloofs- of levensovertuiging
5 (0,8)
4 (1,3)
9 (0,9)
– anders2
102 (15,8)
51 (16,8)
153 (16,1)
* Meerdere antwoorden mogelijk
1 Genoemd zijn bijvoorbeeld: ‘omdat mijn reumatoloog het adviseert’, ‘de prik was redelijk nieuw, toen vertrouwde ik het niet’
2Genoemd zijn bijvoorbeeld: ‘ik ben monogaam’, ‘ik heb er geen tijd voor’, ‘vergeten’
Voorspellers van vaccinatie-intentie en -gedrag (VIG) bij mannen
In een multivariabel logistisch regressiemodel bleek bij mannen in de leeftijd van 19 tot en met 21 jaar (versus leeftijd 22 tot en met 25 jaar; OR 1,53; 95%-BI 1,10–2,11) en het gezien hebben van de vaccinatiecampagne op Instagram of Facebook (versus vaccinatiecampagne niet gezien op Instagram of Facebook; OR 1,43; 95%-BI 1,01–2,04) geassocieerd met gevaccineerd (willen worden).
Het wel alcohol gedronken hebben (versus nooit alcohol gedronken hebben; OR 0,30; 95%-BI 0,09–0,97), het wel gerookt hebben (versus nooit gerookt hebben; OR 0,61; 95%-BI 0,37–0,99), een havo/hbo-opleidingsniveau (versus een vwo/wo-opleidingsniveau; OR 0,51; 95%-BI 0,31–0,85) en een vso/pro/vmbo/mbo-opleidingsniveau (versus een vwo/wo-opleidingsniveau; OR 0,25; 95%-BI 0,15–0,41) waren daarentegen negatief geassocieerd (tab. 5).
Tabel 5
Uitkomsten van multivariabele regressieanalyses van persoonskenmerken op gevaccineerd (willen worden), regio Noord-Holland-Noord, mei–augustus 2023
determinant
OR (95%-BI)* gevaccineerd (willen worden)
vrouwen
mannen
leeftijd
– 22–25 jaar
ref
– 19–21 jaar
1,53 (1,10–2,11)
gezond eet- en drinkpatroon
– (heel) ongezond eet- en drinkpatroon
ref
– (heel) gezond eet- en drinkpatroon
1,94 (1,18–3,19)
vaccinatiecampagne gezien of gehoord
– niet gezien op Instagram of Facebook
ref
ref
– gezien op Instagram of Facebook
2,32 (1,73–3,19)
1,43 (1,01–2,04)
het hebben van schulden
– geen schulden hebben
ref
– schulden hebben
1,65 (1,11–2,47)
rookgedrag
– nooit gerookt hebben
ref
– wel gerookt hebben
0,61 (0,37–0,99)
drinkgedrag
– nooit alcohol gedronken
ref
– wel alcohol gedronken
0,30 (0,09–0,97)
opleidingsniveau
– vwo/wo
ref
ref
– havo/hbo
0,51 (0,31–0,85)
– vso/pro/vmbo/mbo
0,45 (0,31–0,65)
0,25 (0,15–0,41)
* OR = oddsratio
Een OR > 1 betekent dat de odds voor gevaccineerd (willen) worden in deze groep × keer zo groot is als in de andere groep; een OR < 1 betekent dat de odds voor gevaccineerd (willen) worden in deze groep kleiner is dan in de andere groep
Voorspellers van vaccinatie-intentie en -gedrag (VIG) bij vrouwen
Bij de vrouwen bleek een (heel) gezond eet- en drinkpatroon (versus een (heel) ongezond eet- en drinkpatroon; OR 1,94; 95%-BI 1,18–3,19), schulden hebben (versus geen schulden hebben; OR 1,65; 95%-BI 1,11–2,47) en de vaccinatiecampagne gezien hebben op Instagram of Facebook (versus de vaccinatiecampagne niet gezien hebben op Instagram of Facebook; OR 2,32; 95%-BI 1,73–3,19) geassocieerd met gevaccineerd (willen worden).
Daarentegen was het hebben van een vso/pro/vmbo/mbo-opleidingsniveau (versus een vwo/wo-opleidingsniveau; OR 0,45; 95%-BI 0,31–0,65) negatief geassocieerd met gevaccineerd (willen worden) (tab. 5).
Beschouwing
In opdracht van het Ministerie van VWS is eind maart 2023 een campagne-effectonderzoek uitgevoerd. In dit onderzoek onder 415 jongvolwassenen is vooral gemeten in welke mate de vaccinatiecampagne heeft bijgedragen aan de communicatiedoelstellingen [11]. De campagne bleek met name effectief in het informeren van de doelgroep over de bescherming door HPV-vaccinatie. Dit kwam onder andere door de goede zichtbaarheid van de campagne (83%), waarbij 47% een online video had gezien. De campagne bleek minder effectief in het beïnvloeden van de houding ten aanzien van HPV-vaccinatie; het aantal jongvolwassenen dat het belangrijk vond om zich te vaccineren was niet toegenomen [11].
In dit onderzoek keken we of kennis over HPV en vaccinatie-intentie en -gedrag (VIG) onder jongvolwassenen geassocieerd zijn met de informatiecampagne, en welke determinanten van invloed zijn op de VIG.
In onze onderzoekgroep gaf ongeveer 40% aan de vaccinatiecampagne te hebben gezien of gehoord, waarbij Instagram of Facebook (ongeveer 75%) het meest werd genoemd. Bij jongvolwassenen die de vaccinatiecampagne hadden gezien of gehoord was een grotere proportie gevaccineerd en lag het kennisniveau hoger. Dit komt overeen met bevindingen in literatuur over de relatie tussen relevante kennis en hogere vaccinatiebereidheid of -deelname [11].
Onderzoek uit 2022 liet een hogere COVID-19-vaccinatiebereidheid zien naarmate het opleidingsniveau hoger was [12]. Onderzoek naar vaccinatiebereidheid voor COVID-19 liet ook zien dat rookgedrag geassocieerd is met verminderde vaccinatiebereidheid bij volwassenen en adolescenten, en dat een gezonde leefstijl (zoals een gezond eet- en drinkpatroon) geassocieerd is met een hogere vaccinatiebereidheid [13‐15]. Een onderzoek naar de HPV 18+-doelgroep in Kennemerland liet zien dat mannelijk geslacht, een jongere leeftijd, een hoger opleidingsniveau en een goede gezondheid geassocieerd zijn met zich laten vaccineren [16].
De genoemde bevindingen komen overeen met onze resultaten, waarbij leeftijd 19 tot en met 21 jaar (mannen) en een (heel) gezond eet- en drinkpatroon (vrouwen) positief geassocieerd waren met gevaccineerd (willen worden) en de negatieve associatie van het weleens gerookt hebben (mannen) en een lager opleidingsniveau (mannen en vrouwen). De positieve associatie van het hebben van schulden (vrouwen) met gevaccineerd (willen worden) sluit mogelijk aan bij internationale onderzoeken die laten zien dat financiële barrières, zoals hoge kosten, juist een rem vormen op vaccinatiebereidheid [6]. Op basis daarvan zou verwacht kunnen worden dat de motivatie om de HPV-vaccinatie tijdens de inhaalcampagne gratis te halen, hoger is voor mensen met schulden.
Zoals aangegeven leken van de campagnemethoden alleen Instagram en Facebook positief geassocieerd met een hogere VIG. Bij de vaccinatiecampagne is echter geen gebruikgemaakt van TikTok. In 2023 is onderzoek gedaan naar socialmediagebruik onder Nederlanders van vijftien jaar en ouder. Dit onderzoek liet zien dat er onder twintigers een groei is te zien in het dagelijks gebruik van TikTok, Snapchat en BeReal [17]. Engelstalige TikTok-video’s gericht op HPV-vaccinatie zijn eerder onderzocht [18, 19]. Deze onderzoeken lieten zien dat het daarbij belangrijk is om rekening te houden met de interesse die gebruikers hebben in persoonlijke ervaringen en de invloed van antivaxverhalen op social media zoals TikTok. TikTok is een groeiend platform, dat wellicht gebruikt kan worden om jongvolwassenen te bereiken en VIG te verhogen.
Sterke punten en beperkingen
Dit onderzoek is een van de eerste onderzoeken naar VIG van de HPV 18+-doelgroep in Nederland. Sterke punten zijn het relatief grote aantal deelnemers, de diversiteit in onder andere geslacht, leeftijd en opleidingsniveau en de uitgebreidheid van persoonskenmerken. Een beperking is echter dat de regionale Gezondheidsmonitor Jongvolwassenen 19- tot en met 25-jarigen heeft bevraagd, terwijl de HPV 18+-doelgroep de 19- tot en met 26-jarigen betrof. Dit betekent dat er over de 26-jarigen (ongeveer 13%) geen gegevens bekend zijn.
Daarnaast is, om verschillende redenen, de generaliseerbaarheid van de resultaten naar de gehele HPV 18+-doelgroep in Nederland mogelijk beperkt. In vragenlijstonderzoek kan participatiebias voorkomen en daar lijkt in ons onderzoek sprake van te zijn geweest [20]. 39,3% van de respondenten gaf aan de HPV-vaccinatie te hebben gehaald, terwijl de regionale vaccinatiegraad eind 2023 iets boven de 20% lag. Verder werd dit onderzoek uitgevoerd in Noord-Holland-Noord en daarom zijn de resultaten niet een-op-een overdraagbaar op andere regio’s van Nederland. Daarnaast kan vragenlijstonderzoek door gebruik van zelfrapportage zorgen voor een vorm van responsbias [20]. Uitgaande van een vaccinatiegraad van 0% onder mannen zouden alle jongvolwassen mannen in de regio een uitnodiging moeten hebben gekregen voor de HPV-vaccinatie. 71 mannen gaven echter aan geen uitnodiging te hebben gehad (fig. 1), wat een indicatie zou kunnen zijn voor responsbias.
Hoewel het onderscheiden van de groepen ‘twijfel’ en ‘weigering’ mogelijk aanvullende inzichten had kunnen opleveren, zijn beide groepen samengevoegd. Ter onderbouwing hiervan is voor beide groepen apart een sensitiviteitsanalyse uitgevoerd. Uit de resultaten bleek dat de achtergrondkenmerken en uitkomstmaten, zoals gepresenteerd in tab. 5, over het algemeen vergelijkbaar waren. Slechts leeftijd bleef in de afzonderlijke analyse bij mannen significant. Dit ondersteunt de keuze om de groepen samen te voegen, maar bij de interpretatie van de bevindingen is het belangrijk rekening te houden met een zeker mate van heterogeniteit.
Conclusie
Dit onderzoek liet zien dat de HPV 18+-vaccinatiecampagne mogelijk een positieve invloed heeft gehad op de mate van kennis over HPV en de intentie en het gedrag ten opzichte van HPV-vaccinatie onder jongvolwassen in Noord-Holland-Noord. In onze onderzoeksgroep gaf ongeveer 40% aan de vaccinatiecampagne te hebben gezien of gehoord. Bij die groep was een grotere proportie gevaccineerd en lag het kennisniveau hoger. Leeftijd 19 tot en met 21 jaar versus leeftijd 22 tot en met 25 jaar (mannen), een (heel) gezond eet- en drinkpatroon versus een (heel) ongezond eet- en drinkpatroon (vrouwen), het hebben van schulden versus het geen schulden hebben (vrouwen) en de vaccinatiecampagne gezien op Instagram of Facebook versus het niet hebben gezien van de vaccinatiecampagne op Instagram of Facebook (vrouwen en mannen) waren positief geassocieerd met gevaccineerd willen worden. Het alcohol gedronken hebben versus nooit alcohol gedronken hebben (mannen), het gerookt hebben versus nooit gerookt hebben (mannen), een havo/hbo-opleidingsniveau versus een vwo/wo-opleidingsniveau gevolgd hebben (mannen) en een vso/pro/vmbo/mbo-opleidingsniveau versus een vwo/wo-opleidingsniveau gevolgd hebben (vrouwen en mannen) waren daarentegen negatief geassocieerd. Van de gebruikte targeting-methoden leken alleen Instagram en Facebook een positieve associatie te hebben met gevaccineerd (willen worden). Dit wijst op de meerwaarde van communicatie via kanalen die passen bij de voorkeuren en leefwereld van de doelgroep. Om toekomstige vaccinatiecampagnes beter af te stemmen op de doelgroep zou vervolgonderzoek naar het gebruik van socialmediaplatforms voor de inzet van vaccinatieboodschappen zinvol zijn.
Hoewel dit onderzoek door het grote aantal deelnemers, de diverse samenstelling en de uitgebreide persoonskenmerken waardevolle kwantitatieve inzichten biedt, kan aanvullend kwalitatief onderzoek helpen om motieven, belevingen en barrières binnen de doelgroep beter te begrijpen. Een gemengde methodologische aanpak kan toekomstig beleid en communicatie effectiever onderbouwen. Daarnaast bevelen we aan om niet alleen aandacht te besteden aan praktijkopgeleide jongeren, maar gezien het risico op een lagere vaccinatiebereidheid binnen deze groep ook explicieter rekening te houden met heterogeniteit door subgroepanalyses uit te voeren of door gerichtere steekproeven te nemen om variatie binnen de populatie beter te kunnen duiden.
Open Access This article is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License, which permits any non-commercial use, sharing, distribution and reproduction in any medium or format, as long as you give appropriate credit to the original author(s) and the source, provide a link to the Creative Commons licence, and indicate if you modified the licensed material. You do not have permission under this licence to share adapted material derived from this article or parts of it. The images or other third party material in this article are included in the article’s Creative Commons licence, unless indicated otherwise in a credit line to the material. If material is not included in the article’s Creative Commons licence and your intended use is not permitted by statutory regulation or exceeds the permitted use, you will need to obtain permission directly from the copyright holder. To view a copy of this licence, visit http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/.
Onze productaanbevelingen
Tijdschrift voor gezondheidswetenschappen
TSG, het Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen, is het enige Nederlandstalige tijdschrift dat multidisciplinaire informatie bevat op het gebied van de volksgezondheid en gezondheidszorg. Naast de multidisciplinaire oriëntatie is de combinatie van wetenschap, beleid en praktijk uniek.
Staatssecretaris van Volksgezondheid Welzijn en Sport. Brief van de staatssecretaris van Volksgezondheid Welzijn en Sport. Dossier-en ondernummer 32793 nr. 446. 2019. https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-32793-446.html. Geraadpleegd op: 11 mrt 2024.
Ortiz RR, Smith A, Coyne-Beasley T. A systematic literature review to examine the potential for social media to impact HPV vaccine uptake and awareness, knowledge, and attitudes about HPV and HPV vaccination. Hum Vaccin Immunother. 2019;15(7–8):1465–75.CrossRefPubMedPubMedCentral
8.
Li D, Fu L, Yang Y, et al. Social media-assisted interventions on human papillomavirus and vaccination-related knowledge, intention and behavior: a scoping review. Health Educ Res. 2022;37(2):104–32.CrossRefPubMed
Vader S, Uiters E, Lucht F van der, et al. Vaccinatiebereidheid en opleidingsniveau. TSG Tijdschr Gezondheidswet. 2022;100(S1):40–3.CrossRef
13.
Jackson SE, Paul E, Brown J, et al. Negative vaccine attitudes and intentions to vaccinate against Covid-19 in relation to smoking status: a population survey of UK adults. Nicotine Tob Res. 2021;23(9):1623–8.CrossRefPubMedPubMedCentral
14.
Fazel M, Puntis S, White SR, et al. Willingness of children and adolescents to have a COVID-19 vaccination: results of a large whole schools survey in England. EClinicalMedicine. 2021;40:101144.CrossRefPubMedPubMedCentral
15.
Miao Y, Zhang W, Li Y, et al. Association between lifestyle and COVID-19 vaccination: a national cross-sectional study. Front Public Health. 2022;10:918743.CrossRefPubMedPubMedCentral
16.
Kater C, Oostvogels A, Hoevenaars D, et al. The Catch-Up Study; determinants of Hpv vaccine uptake in a Dutch campaign for young adults. 17Th Vaccine Congress. 2023. pag. P2.093.
Basch CH, Hillyer GC, Jacques ET. Professionally created content related to HPV vaccination on TikTok. Front Digit Health. 2022;4:888302.CrossRefPubMedPubMedCentral
19.
Boatman DD, Eason S, Conn ME, et al. Human papillomavirus vaccine messaging on TikTok: social media content analysis. Health Promot Pract. 2022;23(3):382–7.CrossRefPubMed
20.
Elston DM. Participation bias, self-selection bias, and response bias. J Am Acad Dermatol. 2021;Jun 18:S0190-9622(21)01129-4
