Hoogbegaafdheid: emotionele ontwikkeling bij kinderen en (jong)volwassenen

Toolbox voor de praktijk

Auteur: Mia Frumau

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Over dit boek

Dit boek geeft aankomende en ervaren professionals in de jeugd-GGZ nieuwe inzichten en praktische handvatten voor hun werk met hoogbegaafde cliënten.

Hoogbegaafdheid: Emotionele ontwikkeling bij kinderen en (jong) volwassenen. Toolbox voor de praktijk gaat uit van een holistisch mensbeeld. Niet het label hoogbegaafdheid staat centraal, maar de emotionele ontwikkeling van kinderen en (jong)volwassenen met een hoog ontwikkelingspotentieel. Een risicofactor in hun psychosociale ontwikkeling is het ervaren van een mismatch met hun omgeving. Het boek geeft handvatten om juist het omgekeerde te bereiken. Dit heet ‘Goodness of Fit’. Het boek legt daarvoor het accent op de samenwerking tussen thuis, onderwijs en zorg.

Hoogbegaafdheid: Emotionele ontwikkeling bij kinderen en (jong) volwassenen. Toolbox voor de praktijk gaat in op verschillende vragen. Bijvoorbeeld wat we verstaan onder hoog ontwikkelingspotentieel. Hoe we krachten, ontwikkelpunten en ontwikkelingsdomeinen in beeld krijgen. Wat maakt dat een “t”-trauma of een sociaal wenselijk masker, een Persona, ontstaat. Het laatste hoofdstuk geeft aanbevelingen voor de praktijk. Het boek wisselt theorie af met concrete praktijkvoorbeelden. Ook zijn er handige werkbladen. Deze werkbladen komen uit de Goodness-of-Fit Dialoog Toolbox, waarbij ook een kaarttool en een bordspel horen.

Mia Frumau heeft als ontwikkelingspsycholoog, GZ-psycholoog en psychotherapeut jarenlange ervaring in het diagnosticeren en behandelen van mensen met een hoog ontwikkelingspotentieel. Ze doet wetenschappelijk onderzoek, publiceert en doceert. Frumau is directeur van PPF Centrum voor HoogOntwikkelingsPotentieel.

Inhoudsopgave

Voorwerk

1. Onderbouwing

Samenvatting

In dit hoofdstuk neem ik je, als lezer, mee in de voorgeschiedenis en het tot stand komen van het POSI-model en de Goodness-of-Fit Dialoog Toolbox. Het model en de toolbox zijn gebaseerd op zowel therapeutische ervaring als op diverse (empirische) theorieën en modellen: het Multifactorenmodel van Mönks, de psychosociale theorie van Erikson, de positieve-desintegratietheorie van Dabrowski, de persoonlijkheidstrek Openheid (voor nieuwe ervaringen) en het verhoogde veelzijdige sensitiviteitsmodel van Mendaglio. Alles speelt zich af binnen de sociale ervaring. Dat erkende Franz Mönks door zijn aanvulling van het model van Joseph Renzulli. Het belang van in dialoog gaan met een individu met een hoog ontwikkelingspotentieel wordt toegelicht. Tot slot leg ik uit waarom ik het label hoogbegaafdheid heb verlaten en geef ik een definitie van hoog ontwikkelingspotentieel.

Mia Frumau

2. Sterktes en Ontwikkelpunten (intern & extern)

Samenvatting

Dit hoofdstuk beschrijft POSI. In het Engels noemen we de Krachten Potentials, de Kansen Openings, de Obstakels Shackles, en de Ontwikkelpunten Infirmities, vandaar de afkorting POSI. Potentials zijn de interne Krachten of sterke kanten van een individu. Openings zijn de externe sterke of helpende krachten, in het Nederlands Kansen genoemd. De Shackles zijn de Obstakels vanuit de omgeving. Infirmities staat voor de minder sterke interne kanten van het individu, ook wel Ontwikkelpunten genoemd. Er wordt gestart met de beschrijving van de complete methodiek van het eerste werkblad van de Goodness-of-Fit Dialoog Toolbox. Dit POSI-werkblad geeft visueel de Krachten en Ontwikkelpunten intern en extern weer, waarmee het zowel de positieve aspecten als negatieve kan tonen. Vervolgens wordt elk POSI-onderdeel afzonderlijk uitgewerkt. Ter verduidelijking worden voorbeelden en casuïstiek aan de hand van de POSI-kaarttool getoond. Aanvullend wordt uitgelegd hoe de POSI-webapp werkt.

Mia Frumau

3. Voorlijke en vaak asynchrone ontwikkeling

Samenvatting

De fysieke, cognitieve, emotionele, sociale en spirituele ontwikkeling van individuen met een hoog ontwikkelingspotentieel verloopt sneller en kwalitatief anders dan bij leeftijdsgenoten. Daarbij komt dat er vaak sprake is van een asynchrone ontwikkeling. In dit hoofdstuk wordt toegelicht hoe deze asynchronie voor de persoon zelf en voor ouders, partners, behandelaren, leerkrachten en andere betrokkenen in een oogopslag in beeld gebracht kan worden. Allereerst worden de ontwikkelingsdomeinen en ontwikkelingstaken beschreven. Dan wordt het tweede werkblad geïntroduceerd. Vervolgens wordt uitgelegd wat maakt dat de ontwikkeling van mensen met een hoog ontwikkelingspotentieel kwalitatief en kwantitatief anders kan verlopen dan bij anderen. Tot slot worden voorstellen gedaan voor hoe de ontwikkeling van elk individu te onderzoeken, beschrijven en te bespreken.

Mia Frumau

4. Goodness-of-Fit

Samenvatting

Goodness-of-Fit is een homeostatisch mechanisme dat voor eenieder een optimale match tussen individu en context wil bereiken en handhaven. Dit hoofdstuk beschrijft waarom het van een mens met een hoog ontwikkelingspotentieel meer inspanning vraagt om Goodness-of-Fit te kunnen ervaren. Met behulp van het werkblad Goodness-of-Fit kunnen we de betekenis van de ervaren Goodness-of-Fit per individu overzien, bespreken en erkennen. Het hoofdstuk start met een uitleg van de betekenis van Goodness-of-Fit. Vervolgens wordt beschreven waarom er aandacht nodig is voor mensen met een hoog ontwikkelingspotentieel in hun ervaring van Goodness-of-Fit. Het werkblad wordt toegelicht en tot slot wordt ingegaan op het nut van het ervaren van wrijving.

Mia Frumau

5. ‘t’-trauma

Samenvatting

Dit hoofdstuk beschrijft kort hoe stress en ons intern stressnetwerk positief en ondersteunend kunnen zijn in ons leven. Uitgebreider wordt ingegaan op hoe stress toxisch kan zijn. Grote ‘T’-trauma en kleine ‘t’-trauma worden beschreven. Het hoofdaccent van dit hoofdstuk ligt op erkenning en herkenning van een klein ‘t’-trauma bij individuen met een hoog ontwikkelingspotentieel. Tot slot wordt ingegaan op advisering en behandeling. Er is nog weinig bekend over de impact van ‘t’-trauma in combinatie met een hoog ontwikkelingspotentieel. Ik hoop met dit hoofdstuk te bereiken dat de kennis hierover wordt vergroot zodat een ‘t’-trauma bij mensen met een hoog ontwikkelingspotentieel te voorkomen is. En als preventie niet meer haalbaar is dan is het doel deze mensen te ondersteunen in het leren omgaan met de traumatische ervaringen, zodat ze uitgroeien tot wijze individuen.

Mia Frumau

6. Persona

Samenvatting

Mensen met een hoog ontwikkelingspotentieel denken en voelen anders dan anderen (Roeper, 1996; Silverman, 1998). Daarom hebben zij andere interne ervaringen en een andere sociale ervaring (Papadoulos, 2020). Zij doorlopen de fasen van de psychosociale ontwikkeling met de daarbij behorende crisis op een kwalitatief andere manier. In onze samenleving ligt een sterke nadruk op conformiteit. Dit kan tot verhoogde spanning leiden bij individuen met een hoog ontwikkelingspotentieel. Als deze spanning het vermogen tot adaptatie overstijgt worden afweermechanismen geactiveerd. Een van deze afweermechanismen is het projecteren van een sociaal wenselijk geacht masker (Persona). Omdat deze projectie afwijkt van de eigen innerlijke ervaring kan dit gevoelens van vervreemding oproepen. Hoewel het afweren van te heftige emoties of spanning adequaat en gezond is, kan dit gevoel van vervreemding een gezonde persoonlijkheidsontwikkeling bedreigen. In dit hoofdstuk worden soorten Persona, hoe zij tot stand kunnen komen en hoe met een Persona om te gaan beschreven.

Mia Frumau

7. Aanbevelingen

Samenvatting

In dit laatste hoofdstuk wil ik nog enkele zaken meegeven die mij ter harte gaan. Ik acht het van groot belang dat specifieke diagnostiek en behandeling van mensen met een hoog ontwikkelingspotentieel op de kaart worden gezet binnen de GGZ. Ook pleit ik voor een passende omgeving, vanaf de peuterspeelzaal, binnen onderwijs. Daarnaast verwacht ik dat maatwerk en outside-the-box-denken altijd nodig zullen zijn. In dit hoofdstuk worden nog meer aanbevelingen beschreven, waaronder oog hebben voor het brede systeem en het vergroten van zelfkennis, zelfacceptatie en zelfactualisatie. Tot slot vraag ik nogmaals aandacht voor het vergroten van sociale verbondenheid van mensen met een hoog ontwikkelingspotentieel: erbij horen (in eigen niche), zich gezien en gewaardeerd voelen.

Mia Frumau

Nawerk

Titel: Hoogbegaafdheid: emotionele ontwikkeling bij kinderen en (jong)volwassenen
Auteur: Mia Frumau
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN: 978-90-368-2825-3
Print ISBN: 978-90-368-2824-6
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-2825-3