Skip to main content
Top

2021 | OriginalPaper | Hoofdstuk

11. Hoe kan ik de beleving van de patiënten beter begrijpen: het begrijpen van psychosociale processen in de gezondheidszorg door kwalitatief onderzoek

Auteurs : Jos Dobber, José Harmsen, Margriet van Iersel

Gepubliceerd in: Klinisch redeneren en evidence-based practice

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

share
DELEN

Deel dit onderdeel of sectie (kopieer de link)

  • Optie A:
    Klik op de rechtermuisknop op de link en selecteer de optie “linkadres kopiëren”
  • Optie B:
    Deel de link per e-mail

Samenvatting

In kwalitatief onderzoek ligt de nadruk op begrijpen van psychosociale processen. Het is onderzoek waarbij psychosociale processen onderzocht worden. Hoe beleven patiënten hun ziekte? Wat vinden zij zelf belangrijk in hun situatie? Hoe denken verpleegkundigen over hun rol in de zorgverlening? Wat bepaalt het succes in complexe gesprekken met patiënten over leefstijlverandering? Het gaat bij kwalitatief onderzoek dus niet om statistiek en om kansen, maar om perspectief en begrip van betekenisverlening en andere psychosociale processen.
Woordenlijst
Betekenisverlening
De waarde of interpretatie die door de onderzochten aan het onderzoeksonderwerp wordt toegekend
Betrouwbaarheid
De mate waarin een meting vrij is van meetfouten [58]
Bias (in wetenschappelijk onderzoek in de gezondheidszorg)
In wetenschappelijk onderzoek in de gezondheidszorg omvat bias alle factoren en processen die ertoe bijdragen dat de resultaten of conclusies van een studie systematisch afwijken van de werkelijkheid en dus vertekend zijn (vergelijk: Jadad [59, p. 28])
Doelgerichte steekproef (purposive sample)
Een steekproef waarin doelbewust die onderzoekseenheden worden geselecteerd die bepaalde kenmerken representeren
Geloofwaardigheid
Term uit kwalitatief onderzoek. De geloofwaardigheid van een kwalitatief onderzoek is de mate waarin geloofd kan worden dat de beschrijvingen en verklaringen in dat onderzoek geldig zijn voor de personen en situaties die in dat onderzoek onderzocht zijn. Een geloofwaardig onderzoek geeft de onderzochte werkelijkheid correct weer, en heeft dus ‘werkelijkheidswaarde’. En met werkelijkheidswaarde wordt de mate aangegeven waarin de beschrijvingen en verklaringen vrij van bias zijn
Generaliseerbaarheid (externe validiteit)
De mate waarin de resultaten die in de steekproef van een onderzoek gevonden zijn ook gelden voor individuen met vergelijkbare gezondheidsproblemen en kenmerken die niet aan het onderzoek hebben deelgenomen (een vraag die hierbij hoort, is bijvoorbeeld: zijn deze onderzoeksresultaten geldig voor personen met vergelijkbare gezondheidsproblemen, maar die in een ander werelddeel wonen, of een andere cultuur hebben?)
Inquiry audit
Methode bij kwalitatief onderzoek, waarbij via een controleonderzoek nagegaan wordt in welke mate het onderzoeksproces correct verlopen is, en/of het onderzoeksproduct (de onderzoeksresultaten en conclusies) inderdaad gebaseerd is op de onderzoeksgegevens
Interne validiteit
Mate waarin het onderzoek vrij is van bias, en de onderzoeksresultaten dus vrij zijn van vertekening
Kwalitatief onderzoek
Onderzoek waarin het begrijpen van (psychosociale) processen, beleving en betekenisgeving van de onderzochten centraal staat. Het verloop van het onderzoek staat vooraf niet vast, maar wordt mede bepaald door de bevindingen tijdens het onderzoek. Kwalitatief onderzoek vindt plaats in de natuurlijke omgeving van het onderzoeksonderwerp. De onderzoeker zoekt vanaf het begin van het onderzoek direct contact met de dagelijkse werkelijkheid. Hierbij werkt de onderzoeker ernaartoe de verklaringen over de gevonden processen bij de onderzoeksdeelnemers, via hypotheses of theorieën uit te laten stijgen boven de onderzochte situatie
Kwantitatief onderzoek
Onderzoek dat via een vast onderzoeksplan systematisch wordt uitgevoerd, naar observeerbare fenomenen, die op valide en betrouwbare wijze worden gemeten. De meetgegevens worden vervolgens met statistische technieken geanalyseerd. Het antwoord op de onderzoeksvraag wordt gegeven in de vorm van getallen en in maten (zoals het relatief risico of de gemiddelde verschilscore)
Member checking
Methode bij kwalitatief onderzoek om de geloofwaardigheid/werkelijkheidswaarde van de onderzoeksresultaten te verhogen. Uitgewerkt onderzoeksmateriaal (bijvoorbeeld een uitgewerkt interview) wordt door de oorspronkelijke bron gelezen en gecontroleerd, of onderzoeksdeelnemers wordt gevraagd of ze de beschrijvingen in uitgewerkte aantekeningen herkennen
Mentale constructen (in kwalitatief onderzoek)
De opbrengst van gedachteprocessen die mensen als gevolg van bewuste of onbewuste leerprocessen in hun geheugen hebben opgeslagen. Deze mentale constructen kunnen bijvoorbeeld de vorm aannemen van opvattingen, meningen, perspectieven, geloofswijzen, opinies, betekenissen
Negative case analysis
Methode bij kwalitatief onderzoek om de werkhypotheses te verfijnen of om de grenzen van de te ontwikkelen theorie vast te stellen. Op deze manier worden de geloofwaardigheid of werkelijkheidswaarde van de onderzoeksresultaten vergroot. Uitzonderlijke en afwijkende situaties of cases die niet in het patroon passen, en waarop de hypothese of theorie niet (goed) van toepassing lijkt te zijn, worden doelgericht gezocht en verder onderzocht. Vervolgens beschrijft de onderzoeker op welke wijze deze cases ook onder de theorie of hypothese vallen (verfijnen werkhypothese) of op welke wijze deze negative cases de grens van de geldigheid van de theorie of hypothese aangeven
Participerende observatie
Methode van observeren van onderzoeksdeelnemers en van de onderzoekssetting waarbij de onderzoeker zo veel mogelijk meedoet aan de dagelijkse activiteiten van de onderzoeksdeelnemers
Peer debriefing
Methode bij kwalitatief onderzoek om gedurende het onderzoeksproces het correct verloop van het onderzoek te bewaken. Gedurende de looptijd van het onderzoek wordt het onderzoeksproces met gelijken (andere onderzoekers, ofwel peers) besproken. Dit kan bijvoorbeeld over vragen als: dreigen de waarden en opvattingen van de onderzoeker te veel invloed te krijgen op zijn beslissingen en keuzes?
Persistent observation
Aanhoudende observatie. Methode binnen kwalitatief onderzoek om te voorkomen dat er te snel gestopt wordt met het verzamelen van gegevens, namelijk wanneer het lijkt dat er saturatie (verzadiging) bereikt is. Volgens de persistent observation-methode moet de onderzoeker dan niet stoppen met informatie verzamelen, maar de verkregen informatie proberen te verdiepen
Prolonged engagement
Langdurige betrokkenheid. Methode binnen kwalitatief onderzoek om de geloofwaardigheid of werkelijkheidswaarde van de onderzoeksresultaten te verhogen. Door lange tijd bij de onderzoeksdeelnemers en/of in de onderzoekssituatie betrokken te zijn, is het waarschijnlijker dat de onderzoeker de werkelijkheid goed leert kennen. Prolonged engagement voorkomt dat er te snel conclusies worden getrokken die bij nader inzien toch niet juist zijn
Referential adequacy
Methode bij kwalitatief onderzoek om anderen in de gelegenheid te stellen de geldigheid van de resultaten van het onderzoek te controleren. Hiertoe wordt een deel van de verzamelde gegevens apart gehouden en als ‘ruwe’ gegevens bewaard. Na afloop van het onderzoek kunnen anderen deze ruwe gegevens alsnog analyseren, en nagaan of ze de onderzoeksresultaten ondersteunen
Reflexive diary
Methode bij kwalitatief onderzoek om de neutraliteit van de gegevens (afwezigheid van bias) en het onderzoeksproces te kunnen verantwoorden en te kunnen controleren. In dit reflectieve logboek dat de kwalitatief onderzoeker moet bijhouden, rapporteert hij zijn keuzes, de grond voor die keuzes, en het eigen gedrag en de eigen gevoelens, zodat terug te vinden is op welke gronden welke besluiten genomen zijn, en de juistheid ervan kan worden gecontroleerd
Saturatie (verzadiging)
Term uit het kwalitatief onderzoek, waarmee bedoeld wordt dat er via de gegevensverzamelmethode die door de onderzoeker gebruikt wordt, geen nieuwe relevante informatie meer verkregen wordt, en er dus kan worden gestopt met gegevens verzamelen
Thick description
Methode uit kwalitatief onderzoek om gebruikers van het onderzoek in staat te stellen na te gaan of de onderzoeksresultaten overdraagbaar zijn naar de eigen praktijksituatie. De onderzoeker stelt een uitgebreide en gedetailleerde beschrijving (thick description) van de onderzoekssituatie beschikbaar. Deze beschrijving omvat uitgebreide informatie over de onderzoekssetting en over de onderzoeksdeelnemers. Via deze beschrijving kan de zorgprofessional nagaan of haar eigen praktijk voldoende overeenkomt met de onderzoekssituatie, om zo te bepalen of zij de onderzoeksresultaten kan toepassen
Triangulatie
Methode om de kwaliteit van het kwalitatief onderzoek te verhogen. De essentie van triangulatie is dat er van verschillende invalshoeken wordt gebruikgemaakt. Zo kan er via verschillende methoden (observatie, interviews, dossieronderzoek) informatie verzameld worden
Verstehen
Begrip uit kwalitatief onderzoek. Het perspectief van de personen die onderzocht worden kunnen zien, waardoor de onderzoeker hen begrijpt
Literatuur
1.
go back to reference Van Nes, F. (2013). Everyday activities of ageing couples: Changes in the face of declining health. Academisch proefschrift VUmc. Amsterdam: VU en HvA. Van Nes, F. (2013). Everyday activities of ageing couples: Changes in the face of declining health. Academisch proefschrift VUmc. Amsterdam: VU en HvA.
2.
go back to reference The, A. M. (1997). ‘Vanavond om acht uur’. Verpleegkundige dilemma’s bij euthanasie en andere beslissingen rond het levenseinde. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. The, A. M. (1997). ‘Vanavond om acht uur’. Verpleegkundige dilemma’s bij euthanasie en andere beslissingen rond het levenseinde. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
4.
go back to reference Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1985). Establishing trustworthiness. In Y. S. Lincoln & E. G. Guba (Eds.), Naturalistic inquiry. Newbury Park: Sage. Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1985). Establishing trustworthiness. In Y. S. Lincoln & E. G. Guba (Eds.), Naturalistic inquiry. Newbury Park: Sage.
Metagegevens
Titel
Hoe kan ik de beleving van de patiënten beter begrijpen: het begrijpen van psychosociale processen in de gezondheidszorg door kwalitatief onderzoek
Auteurs
Jos Dobber
José Harmsen
Margriet van Iersel
Copyright
2021
Uitgeverij
Bohn Stafleu van Loghum
DOI
https://doi.org/10.1007/978-90-368-2610-5_11