Historie van het onderwijs in de urologie

In 1984 was ik getuige van de introductie van de percutane nefrolitholapaxie (PNL) in het ziekenhuis in Roosendaal door Hugh Whitfield, een van de collega’s van John Wickham, die deze techniek in het Institute of Urology, toen nog aan Shaftesbury avenue, had ontwikkeld [1]. Men mocht als uroloog deze ontwikkeling niet missen en dus nodigden ziekenhuizen een deskundige uit om naar Nederland te komen of kon men als individuele uroloog naar Londen afreizen om de PNL-vaardigheid in de tempel zelf te leren beheersen. Zo ontwikkelde iedere uroloog zich naar eigen inzicht en behoefte in het prachtige vak van de urologie. Al snel bleek dat deze leerschool van enkele uren, waarbij de vaardigheid vervolgens direct op de patiënt werd uitgevoerd, zeker voor de meerderheid van ons, onvoldoende was. Bij de PNL bleven stenen in de patiënt achter na de ingreep en er ontstonden complicaties. Learning by doing was niet ‘altijd’ het optimale leerproces, althans niet voor de patiënt.

Mede daarom werden er onder de vlag van de SWEN vanaf 1987 jaarlijks cursussen en workshops georganiseerd voor urologen en aios om nieuwe technieken aan te leren en te verbeteren (echo nieren, echo prostaat, ureterorenoscopie (URS), de eerdergenoemde PNL, laparoscopie en brachytherapie). Dit gebeurde deels buiten de klinische setting in een soort ‘skillslab’, maar wel met medewerking van echte patiënten en door middel van life operaties, waarbij door experts werd gedemonstreerd hoe de ingreep moest worden uitgevoerd.

In 2006 werd het project officieel opgericht onder de naam ‘Training in Urology’, ofwel TIU. Albert Scherpbier werd de eerste hoogleraar onderwijskunde, die vanuit zijn vakgebied mede sturing gaf aan zowel de inhoud als de vorm. Diverse urologen werden uitgenodigd mee te werken aan het ontwerp van nieuwe trainingsmodules (simulatoren) voor echografie en endo-urologie, die zeker deels werden gevalideerd door promovendi, van wie Barbara Schout de eerste was en zij kon in 2010 haar promotietraject cum laude afronden [2].

Het was wellicht geen toeval dat in 2009 het nieuwe Curriculum Urologie onder leiding van Jan Blom van de pers rolde met een goede definitie van eindtermen, waaraan een uroloog aan het einde van de opleiding moet voldoen. Ook staat in dit curriculum vermeld of, en zo ja op welk niveau, bepaalde delen van de urologie moeten kunnen worden uitgevoerd. Daarmee waren de kaders waarbinnen TIU de modules kon gaan uitbouwen, duidelijk gedefinieerd. In datzelfde jaar werd tijdens de nieuwe tweedaagse UPFRONT-cursus, waar aios aan het begin van hun urologische opleiding de eerste praktische basisvaardigheden aanleren, mede op aandringen van de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ), het eerste BLUS (Basic Laparoscopic Urological Skills) examen afgenomen met consequenties [3]. Als men op deze verplichte cursus het BLUS-examen (over kennis en laparoscopische basisvaardigheden) niet haalt, kan men niet deelnemen aan laparoscopische ingrepen [4]. Dit examen bleek niet voor iedereen even simpel.

In 2012 wordt het team van opleiders en urologen (Bart Bemelmans, Fred Witjes, Rob Pelger, John Rietbergen, Evert Koldewijn, Ad Hendrikx), aios urologie, promovendi en medisch-onderwijskundigen (Jeroen van Merrienboer, Cees van der Vleuten), dat al betrokken was bij het project, versterkt met een expert op het gebied van patiëntveiligheid: prof. Cordula Wagner. Terwijl de ontwikkeling van trainingsmodules in volle gang was, promoveert de tweede promovenda binnen het project: Marjolein Persoon [5]. Het Concilium en de Commissie Cursorisch Onderwijs gaan officieel achter de invoering van het ‘40 uren Training in Urology project’ staan en verklaren dit als verplichte NVU-cursus. In september 2012 start de eerste fase van de implementatie van het 40-urenproject met de invoering van de eerste acht trainingsmodules in de eerste acht ziekenhuizen in Nederland.

Bij de evaluatie in 2013 zijn er, zoals verwacht, nog veel aspecten van het project naar voren gekomen die voor verbetering vatbaar zijn. Al deze aspecten zijn uitvoerig beschreven in het Rapport TIU 1e fase implementatie: 40 uren project en vormen de basis voor verdere ontwikkeling [6].

In 2014 stelt het Concilium implementatie van de eerste vijf modules in de opleiding verplicht voor heel Nederland en het 40 urenproject wordt omgedoopt tot UVO: ‘Urologisch VaardigheidsOnderwijs’. Jan Blom en ondergetekende begeleiden opleiders en aios in het hele land om deze implementatie te optimaliseren. Tevens promoveren de volgende twee promovendi Irene Tjiam [7] en Willem Brinkman [8].

Deze nieuwe modules zullen in de loop van 2016 worden geïntroduceerd, tevens het jaar dat de vijfde promovenda Heleen de Vries haar promotie zal afronden [9].

De conclusie luidt dat de ontwikkelingen om de opleiding en dus de kwaliteit van zorg te verbeteren, nooit zullen ophouden. Steeds zal worden gezocht naar betere kosteneffectieve methoden om aios én professionals in dit proces te begeleiden. Het bereiken van een optimaal resultaat van een behandeling en het voorkomen van zelfs de kleinste complicaties dienen hierbij als insteek. Ook (gedeelten van) handelingen die een arts buiten de patiënt om kan leren, moeten zo geleerd en getraind worden dat onnodige schade aan de patiënt wordt voorkomen.

De productspecialisten van de industrie zal opnieuw gevraagd worden hun belangrijke bijdrage aan het hele project te geven. Door het leveren van materiaal en hun ondersteuning bij de uitleg over de werking en risico’s van hun apparatuur, hebben zij tot op heden een onmisbare rol gespeeld.

Om het rendement van een training te optimaliseren, lijkt toetsen van kennis en kunde een belangrijke toevoeging. Voor het aantonen van bevoegdheid en bekwaamheid wordt de vraag om zo’n toets (zoals bij het BLUS-examen) steeds dringender, ook voor de professional zelf.

Vanuit het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), de IGZ en het NIVEL (Lisanne Verweij) wordt nu op het gebied van medische technologie concreet aan zo’n training met toets gewerkt. Als pilot is gekozen voor de onderwerpen robotchirugie en elektrochirurgie. Het plan is tevens deze training/toetssystematiek als kwaliteitsmeting breder op te zetten: niet alleen voor urologen, maar ook voor gynaecologen en chirurgen. Dit project zal moeten leiden tot een (zelf)evaluatie van het medisch-technisch handelen, met ingebouwde feedback. Het is een uitdaging om een simpel, kosteneffectief en valide meetinstrument te ontwikkelen, dat tegemoet zal komen aan deze eisen van de overheid, patiëntengroepen, maar ook aan de eisen van professionals zelf. In de toekomst zou videoanalyse daarin mogelijk nog een belangrijke rol kunnen gaan spelen [10]. De ultieme doelstelling blijft: de kwaliteit van het medisch specialistisch handelen steeds verder optimaliseren en de patiëntveiligheid verbeteren.

Leden van de TIU-projectgroep hebben daarom op verzoek van de redactie hun medewerking toegezegd om aan dit themanummer verder vorm en inhoud te geven. Alle belangrijke aspecten en onderdelen van training in de urologie komen in dit nummer aan bod. In het stuk van Schout leest u over curriculumontwikkeling, leerstijlen en generatieverschillen. Vervolgens wordt door Goldenberg en Van der Vleuten inhoudelijk dieper ingegaan op toetsing, een belangrijk, motiverend en onmisbaar onderdeel bij het ontwerpen van onderwijsprogramma’s. Verweij belicht vervolgens de patiëntveiligheid binnen medisch onderwijs. Het themanummer eindigt met de visie van de ‘oude’ en de ‘jonge’ generatie, namens respectievelijk het Concilium Urologicum en de Jonge Urologen Commissie, op training in de urologie.

Ik wens u mede namens Barbara Schout, veel plezier bij het lezen van dit tijdschrift over verdieping in training en onderwijs: nuttig en leuk voor iedere uroloog!