Top

Gepubliceerd in:

2012 | OriginalPaper | Hoofdstuk

9. Het primaire syndroom van Sjögren: huidige stand van zaken en ontwikkelingen

Auteurs : Prof. dr. A. Vissink, Dr. F. K. L. Spijkervet, Dr. H. Bootsma, Prof. dr. C. G. M. Kallenberg

Gepubliceerd in: Het Tandheelkundig Jaar 2012

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Abstract

Het syndroom van Sjögren (SS) is een auto-immuunziekte die aangrijpt op de exocriene klieren, in het bijzonder op de speeksel- en traanklieren. Het syndroom wordt onder meer gekenmerkt door een droge mond en droge ogen, die het directe gevolg zijn van een progressief verlies aan secretoir actief weefsel in de verschillende exocriene klieren (Kalk et al., 2002a; Fox, 2005). Als gevolg hiervan kunnen wisselende zwellingen van met name de glandulae parotideae optreden (in geval van een persisterende zwelling moet men bedacht zijn op een zogeheten mucosa associated lymfoid tissue (MALT-) of non-hodgkinlymfoom). Daarnaast klagen patiënten met het syndroom van Sjögren vaak over algehele malaise en chronische vermoeidheid (Meijer et al., 2009). Ook komen regelmatig extraglandulaire verschijnselen voor, zoals purpura, polyneuropathie en artritis (tabel 9.1) (Fox, 2005). Het syndroom van Sjögren wordt vooral bij vrouwen gezien, de vrouw-man ratio is 9 : 1. Sjögren kan zich op elke leeftijd openbaren, de mediane leeftijd ligt rond het vijftigste levensjaar. Hoewel Sjögren op elke leeftijd kan ontstaan, bestaat de indruk dat het syndroom tegenwoordig op een jongere leeftijd wordt gediagnosticeerd dan voorheen.

vorige hoofdstuk Mondklachten en gebitsproblemen bij systemische lupus erythematosus (SLE)

volgende hoofdstuk Diagnostiek en behandeling van speekselverlies bij kinderen

Asmussen K, Andersen V, Bendixen G, Schiødt M, Oxholm P. A new model for classification of disease manifestations in primary Sjögren’s syndrome: evaluation in a retrospective long-term study. J Intern Med 1996;239(6):475–82.CrossRef

Asmussen KH, Bowman SJ. Outcome measures in Sjögren’s syndrome. Rheumatology (Oxford) 2001;40(10):1085–8.CrossRef

Atkinson JC, Travis WD, Pillemer SR, Bermudez D, Wolff A, Fox PC. Major salivary gland function in primary Sjögren’s syndrome and its relationship to clinical features. J Rheumatol 1990;17(3):318–22.

Backman S, Berra A, Sterin-Borda L, Borda E. Muscarinic acetylcholine receptor antibodies as a new marker of dry eye Sjögren syndrome. Invest Ophthalmol Vis Sci 2001;42(2):321–7.

Baimpa E, Dahabreh IJ, Voulgarelis M, Moutsopoulos HM. Hematologic manifestations and predictors of lymphoma development in primary Sjögren’s syndrome: clinical and pathophysiologic aspects. Medicine (Baltimore) 2009;88(5):284–93.CrossRef

Baldini C, Giusti L, Bazzichi L, Lucacchini A, Bombardieri S. Proteomic analysis of the saliva: a clue for understanding primary from secondary Sjögren’s syndrome? Autoimmun Rev 2008;7(3):185–91.CrossRef

Berg I van den, Pijpe J, Vissink A. Salivary gland parameters and clinical data related to the underlying disorder in patients with persisting xerostomia. Eur J Oral Sci 2007;115(2):97–102.CrossRef

Bowman SJ, Pillemer S, Jonsson R, Asmussen K, Vitali C, Manthorpe R, Sutcliffe N. Contributors to and participants at the workshop. Revisiting Sjögren’s syndrome in the new millennium: perspectives on assessment and outcome measures. Report of a workshop held on 23 March 2000 in Oxford, VK. Rheumatology (Oxford) 2001;40(10):1180–8.

Brito-Zerón P, Ramos-Casals M, Nardi N, Cervera R, Yagüe J, Ingelmo M, Font J. Circulating monoclonal immunoglobulins in Sjögren syndrome: prevalence and clinical significance in 237 patients. Medicine (Baltimore) 2005;84(2):90–7.CrossRef

Burlage FR, Pijpe J, Coppes RP, Hemels ME, Meertens H, Canrinus A, Vissink A.Variability of flow rate when collecting stimulated human parotid saliva. Eur J Oral Sci 2005;113(5);386–90.CrossRef

Drage NA, Brown JE, Wilson RF. Pain and swelling after sialography: is it a significant problem? Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2000;90(3):385–8.CrossRef

Fox RI. Sjögren’s syndrome. Lancet 2005;366(9482):321–31.CrossRef

García-Carrasco M, Ramos-Casals M, Rosas J, Pallarés L, Calvo-Alen J, Cervera R, Font J, Ingelmo M. Primary Sjögren syndrome: clinical and immunologic disease patterns in a cohort of 400 patients. Medicine (Baltimore) 2002;81(4):270–80.CrossRef

Greenspan JS, Daniels TE, Talal N, Sylvester RA. The histopathology of Sjögren’s syndrome in labial salivary gland biopsies. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1974;37(2):217–29.CrossRef

Hu S, Gao K, Pollard R, Arellano M, Zhou H, Zhang L, Elashoff D, Kallenberg CG, Vissink A, Wong DT. Preclinical validation of salivary biomarkers for primary Sjögren’s syndrome. Arthritis Care Res (Hoboken) 2010;62(11):1633–8.CrossRef

Hu S, Wang J, Meijer J, Ieong S, Xie Y, Yu T, Zhou H, Henry S, Vissink A, Pijpe J, Kallenberg CG, Elashoff D, Loo JA, Wong DT. Salivary proteomic and genomic biomarkers for primary Sjögren’s syndrome. Arthritis Rheum 2007;56(11):3588–600.CrossRef

Hu S, Zhou M, Jiang J, Wang J, Elashoff D, Gorr S, Michie SA, Spijkervet FK, Bootsma H, Kallenberg CG, Vissink A, Horvath S, Wong DT. Systems biology analysis of Sjögren’s syndrome and mucosa-associated lymphoid tissue lymphoma in parotid glands. Arthritis Rheum 2009;60(1):81–92.CrossRef

Jacobsson LT, Axell TE, Hansen BU, Henricsson VJ, Larsson A, Lieberkind K, Lilja B, Manthorpe R. Dry eyes or mouth – an epidemiological study in Swedish adults with special reference to primary Sjögren’s syndrome. J Autoimmun 1989;2(4):521–7.CrossRef

Kalk WW, Mansour K, Vissink A, Spijkervet FK, Bootsma H, Kallenberg CG, Roodenburg JL, Nieuw Amerongen AV. Oral and ocular manifestations in Sjögren’s syndrome. J Rheumatol 2002a;29(5):924–30.

Kalk WW, Vissink A, Spijkervet FK, Bootsma H, Kallenberg CG, Nieuw Amerongen AV. Sialometry and sialochemistry: diagnostic tools for Sjögren’s syndrome. Ann Rheum Dis 2001;60(12):1110–6.CrossRef

Kalk WW, Vissink A, Spijkervet FK, Bootsma H, Kallenberg CG, Roodenburg JL. Parotid sialography for diagnosing Sjögren syndrome. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2002c;94(1):131–7.CrossRef

Kalk WW, Vissink A, Stegenga B, Bootsma H, Nieuw Amerongen AV, Kallenberg CG. Sialometry and sialochemistry: a non-invasive approach for diagnosing Sjögren’s syndrome. Ann Rheum Dis 2002b;61(2):137–44.CrossRef

Kalk WWI, Pijpe J, Dijkstra PU, Kallenberg CGM, Vissink A. Diagnostic imaging in Sjögren’s syndrome: a systematic review. In: Pijpe J. Diagnosis, progression and intervention in Sjögren’s syndrome. PhD thesis. Groningen: University of Groningen, 2005:49–67.

Kassan SS, Moutsopoulos HM. Clinical manifestations and early diagnsosis of Sjögren’s syndrome. Arch Int Med 2004;164(12):1275–84.CrossRef

Matignon M, Cacoub P, Lolombat M, Saadoun D, Brocheriou I, Mougenot B, Roudot-Thoreval F, Vanhille P, Morrane O, Hachulla E, Hatron PY, Fermand JP, Fakhouri F, Ronco P, Plaisier E, Grimbert P. Clinical and morphologic spectrum of renal involvement in patients with mixed cryoglobulinemia without evidence of hepatitis C virus infection. Medicine (Baltimore) 2009;88(6):341–8.CrossRef

Meijer JM, Meiners PM, Bootsma H, Vissink A. Antilichaamtherapie bij het syndroom van Sjögren. In: Baat C de, et al. (red). Het Tandheelkundig Jaar 2010. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2010:231–44.CrossRef

Meijer JM, Meiners PM, Huddleston Slater JJ, Spijkervet FK, Kallenberg CG, Vissink A, Bootsma H. Health-related quality of life, employment and disability in patients with Sjögren’s syndrome. Rheumatology (Oxford) 2009;48(9):1077–82.CrossRef

Mignogna MD, Fedele S, Lo Russo L, Lo Muzio L, Wolff A. Sjögren’s syndrome: the diagnostic potential of early oral manifestations preceding hyposalivation/xerostomia. J Oral Pathol Med 2005;34(1):1–6.CrossRef

Milic VD, Petrovic RR, Boricic IV, Marinkovic-Eric J, Radunovic GL, Jeremic PD, Pejnovic NN, Damjanov NS. Diagnostic value of salivary gland ultrasonographic scoring system in primary Sjögren’s syndrome: a comparison with scintigraphy and biopsy. J Rheumatol 2009;36(7):1495–500.CrossRef

Niemelä RK, Takalo R, Pääkkö E, Suramo I, Päivänsalo M, Salo T, Hakala M. Ultrasonography of salivary glands in primary Sjögren’s syndrome. A comparison with magnetic resonance imaging and magnetic resonance sialography of parotid glands. Rheumatology 2004;43(7):875–9.

Pedersen AM, Bardow A, Nauntofte B. Salivary changes and dental caries as potential oral markers of autoimmune salivary gland dysfunction in primary Sjogren’s syndrome. BMC Clin Pathol 2005;5(1):4.CrossRef

Pijpe J, Kalk WW, Bootsma H, Spijkervet FK, Kallenberg CG, Vissink A. Progression of salivary gland dysfunction in patients with Sjögren’s syndrome. Ann Rheum Dis 2007a;66(1):107–12.

Pijpe J, Kalk WW, Wal JE van der, Vissink A, Kluin PM, Roodenburg JL, Bootsma H, Kallenberg CG, Spijkervet FK. Parotid gland biopsy compared with labial biopsy in the diagnosis of patients with primary Sjögren’s syndrome. Rheumatology (Oxford) 2007b;46(2):335–41.

Pijpe J, Vissink A, Wal JE van der, Kallenberg CGM. Interstitial nephritis with infiltrating of IgG-kappa positive plasma cells in a patient with Sjögren’s syndrome. Rheumatogy (Oxford) 2004;43(1):108–10.CrossRef

Pijpe J, Imhoff GW van, Spijkervet FK, Roodenburg JL, Wolbink GJ, Mansour K, Vissink A, Kallenberg CG, Bootsma H. Rituximab treatment in patients with primary Sjögren’s syndrome: an open-label phase II study. Arthritis Rheum 2005;52(9):2740–50.CrossRef

Pillemer SR, Smith J, Fox PC, Bowman SJ. Outcome measures for Sjögren’s syndrome, April 10-11, 2003, Bethesda, Maryland, VS. J Rheumatol 2005 Jan;32(1):143–9.

Pollard RP, Pijpe J, Bootsma H, Spijkervet FK, Kluin PhM, Roodenburg JL, Kallenberg CG, Vissink A, Imhoff GW van. Treatment of mucosa-associated lymphoid tissue lymphoma in Sjogren’s Syndrome: A retrospective clinical study. J Rheumatol 2011 Aug 15 [Epub ahead of print].

Potthoff A, Witte T, Rifai K, Hoy L, Deterding K, Feyerabend S, Manns MP, Wedemeyer H. Prevalence of alpha-fodrin antibodies in patients with chronic hepatitis C infection and Sjögren syndrome. Scand J Gastroenterol 2009;44(8):994–1003.CrossRef

Ramos-Casals M, Tzioufas AG, Stone JH, Sisó A, Bosch X. Treatment of primary Sjögren syndrome: a systematic review. JAMA 2010 Jul 28;304(4):452–60.CrossRef

Reina S, Orman B, Anaya JM, Sterin-Borda L, Borda E. Cholinoreceptor autoantibodies in Sjögren syndrome. J Dent Res 2007;86(9):832–6.CrossRef

Ryu OH, Atkinson JC, Hoehn GT, Illei GG, Hart TC. Identification of parotid salivary biomarkers in Sjögren’s syndrome by surface-enhanced laser desorption/ionization time-of-flight mass spectrometry and two-dimensional difference gel electrophoresis. Rheumatology (Oxford) 2006;45(9):1077–86.CrossRef

Salaffi F, Carotti M, Iagnocco A, Luccioli F, Ramonda R, Sabatini E, De Nicola M, Maggi M, Priori R, Valesini G, Gerli R, Punzi L, Giuseppetti GM, Salvolini U, Grassi W. Ultrasonography of salivary glands in primary Sjögren’s syndrome: a comparison with contrast sialography and scintigraphy. Rheumatology (Oxford) 2008;47(8):1244–9.CrossRef

Seror R, Ravaud P, Bowman S, Baron G, Tzioufas A, Theander E, Gottenberg JE, Bootsma H, Mariette X, Vitali C. EULAR Sjögren’s Syndrome Disease Activity Index (ESSDAI): Development of a consensus systemic disease activity index in primary Sjögren’s syndrome. Ann Rheum Dis 2010;69(6):1103–9.CrossRef

Takagi Y, Kimura Y, Nakamura H, Sasaki M, Eguchi K, Nakamura T. Salivary gland ultrasonography: can it be an alternative to sialography as an imaging modality for Sjögren’s syndrome? Ann Rheum Dis 2010;69(7):1321–4.CrossRef

Toda I. Autoantigens and Sjögren syndrome. Cornea 2002;21(2 Suppl 1):S13–6.CrossRef

Vitali C, Bombardieri S, Jonsson R, Moutsopoulos HM, Alexander EL, Carsons SE, Daniels TE, Fox PC, Fox RI, Kassan SS, Pillemer SR, Talal N, Weisman MH. Classification criteria for Sjögren’s syndrome: a revised version of the European criteria proposed by the American-European Consensus Group. Ann Rheum Dis 2002;61(6):554–8.CrossRef

Voulgarelis M, Skopouli FN. Clinical, immunologic, and molecular factors predicting lymphoma development in Sjögren’s syndrome patients. Clin Rev Allerg Immunol 2007;32:265–74.CrossRef

Zintzaras E, Voulgarelis M, Moutsopoulos HM. The risk of lymphoma development in autoimmune diseases: a meta-analysis. Arch Intern Med 2005;165(20):2337–44.CrossRef

Titel: Het primaire syndroom van Sjögren: huidige stand van zaken en ontwikkelingen
Auteurs: Prof. dr. A. Vissink
Dr. F. K. L. Spijkervet
Dr. H. Bootsma
Prof. dr. C. G. M. Kallenberg
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Boek: Het Tandheelkundig Jaar 2012
Print ISBN: 978-90-313-8934-6

Elektronisch ISBN: 978-90-313-8935-3

Copyright: 2012
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-313-8935-3_9

Bohn Stafleu van Loghum

Deel dit onderdeel of sectie (kopieer de link)

Abstract

Log in om toegang te krijgen