Het obesitas formularium

Een te zwaar lichaamsgewicht komt naar schatting voor bij 54% van de mannelijke en bij 39% van de vrouwelijke Nederlanders en uit peilingen tussen 1998–2002 blijkt dat tien procent van de mannen en vrouwen aan obesitas lijdt (www.iof.org/database/ ). De prevalentie van ‘te dik zijn’ is dus zeer hoog. Obesitas valt, anders dan bijvoorbeeld diabetes, niet onder de supervisie van huisartsen en medisch specialisten, maar vooral onder die van diëtisten.

Obesitas is een chronische ziekte waarbij er een zodanige overmatige vetstapeling bestaat dat dit aanleiding geeft tot gezondheidsrisico’s. Aangezien obesitas als een chronische aandoening wordt beschouwd, betekent dit dat er gestructureerde aandacht op het gebied van preventie, diagnostiek en behandeling nodig is en dat deze toestand niet alleen maar beschouwd kan worden als een ongemak. Het chronische karakter van obesitas impliceert eveneens dat het een levenslang probleem is, waarvoor voordurend aandacht nodig is en waarvoor op dit moment geen volledige genezing bestaat.

Obesitas en te veel intra-abdominaal vet kunnen leiden tot een gestoorde glucosestofwisseling en uiteindelijk tot diabetes mellitus type 2, stoornissen in het lipidenspectrum, hypertensie en een toegenomen risico op hart- en vaatziekten. Bijkomende aandoeningen, zoals galstenen, leververvetting, pancreatitis, gastro-oesofageale refl ux(ziekte), slaap-apneusyndroom, jicht en – bij vrouwen – menstruatiestoornissen, verminderde vruchtbaarheid en verhoogde kans op foetale defecten zijn geen zeldzaamheid. De mechanische belasting op gewichtdragende gewrichten zijn eveneens een probleem. Ook geldt obesitas als risicofactor om aan kanker te overlijden. Dit geldt zowel voor mannen als voor vrouwen en is onafhankelijk van het soort kanker. Bij vrouwen en mannen zijn de meest voorkomende aan obesitas gerelateerde carcinomen die van oesofagus, colorectum, lever, galblaas, pancreas en nier, terwijl ook het non-Hodgkinlymfoom en multipel myeloom als hematologische ziekten meer voorkomen.

Onder invloed van genetische en omgevingsfactoren wordt het natuurlijke beloop van obesitas gekenmerkt door een steeds verder toenemend gewicht gedurende het leven. Het constant weten te houden van het gewicht of misschien zelfs enige duurzame gewichtsafname, is in biologische zin een grote prestatie, temeer er grote fysiologische tegenkrachten spelen. Dit verklaart dan ook waarom gewichtsvermindering onder gezonde omstandigheden zo moeilijk is. Een rekenvoorbeeld maakt dit eenvoudig duidelijk. Gewichtstoename van 7 tot 8 kilo over een periode van acht jaar bleek te kunnen worden toegeschreven aan een energieoverschot van 65 tot 210 kJ/dag (15 tot 50 kcal per dag). Ter vergelijking, een theelepel suiker (5 g) levert 84 kJ (20 kcal) energie. Terwijl er dus heel kleine hoeveelheden energiesurplus nodig zijn om steeds dikker te worden, heeft het lichaam talrijke fysiologische tegenregulatiemechanismen die gewichtsverlies, een ongunstige situatie voor het behoud van de soort, tegengaan.

Haalbare en voor patiënten acceptabele behandeldoelen liggen vaak mijlen ver uiteen. Het biologisch haalbare behandeldoel is een zodanige mate van gewichtafname waardoor er gelijktijdig een signifi cante verlaging van metabole risicofactoren ontstaat. Dit kan bereikt worden met een gewichtsverlies van tien procent van het oorspronkelijke gewicht. Tot nu toe ontbreekt echter prospectief onderzoek waarin het terugdringen van hart- en vaatziekten en ook sterfte door dit matige gewichtsverlies wordt aangetoond. Vermindering van metabole risicofactoren door gewichtsafname met vermindering van hart- en vaatziekten en van mortaliteit is alleen aangetoond door drastisch duurzaam te vermageren zoals blijkt na obesitaschirurgie. Dit betekent een gemiddeld duurzaam gewichtsverlies van minstens vijftien procent of meer dat over meer dan tien jaar behouden blijft.

De eerste keus voor de behandeling van volwassenen met overgewicht en obesitas zijn gecombineerde leefstijlinterventies (voeding, bewegen en cognitieve veranderingen, aandacht voor omgevingsfactoren). Inhoud, duur en intensiteit verschillen naar gelang het gewichtsgerelateerde gezondheidsrisico groter is.