Inleiding
Handeczeem is een zeer frequent voorkomende huidaandoening en zal dus relatief vaak worden gezien in de huisartspraktijk. Handeczeem heeft een incidentie van 5 per 1000 personen per jaar en een tienjaars prevalentie tot 10 % in de algemene bevolking [
1]. In het bijzonder handeczeem dat veroorzaakt wordt door het werk, is belangrijk. Dit kost de gezondheidszorg, volgens een conservatieve schatting, bijna 100.000.000 euro per jaar. Waarschijnlijk is dit nog een onderschatting, omdat een gedeelte van de patiënten niet een huisarts zal bezoeken. Een deel van de patiënten heeft namelijk de overtuiging dat het eczeem ‘bij het werk hoort’ [
2]. Handeczeem is een onderdeel van contacteczeem. Contacteczeem kan over het gehele lichaam voorkomen, maar het wordt het vaakst gezien op de handen (84–94 %) [
3]. De volgende casus zal zich daarom hierop richten.
Dit verhaal illustreert dat een langdurige klacht (in dit geval tien jaar) met dermatologisch onderzoek goed te verhelpen is, maar ook wel complex kan zijn. Door middel van allergologische testen is duidelijk geworden dat de patiënt niet allergisch is voor latex maar voor de rubberversnellers die in het product zitten. Met deze kennis kan hij zoveel mogelijk producten mijden waarin rubberversnellers zitten zoals handschoenen, rubberen voetzolen, rubberen handvatten van fietsen etc. Door deze nieuwe kennis kunnen de klachten aanzienlijk beter onder controle worden gehouden. Daarnaast is het voor het genezingsproces van belang om de handen genoeg tijd en rust te geven. De epidermale barrière herstelt zich gemiddeld pas zes weken na genezing van het handeczeem. Dit vergt dus langdurige inzet van de patiënt om er op de lange duur profijt van te hebben. Uitleg hierover aan de werkgever zorgt in de meeste gevallen voor meer begrip voor de noodzaak van langdurig werkverzuim. Het belang van goede samenwerking tussen de huisarts, bedrijfsarts en dermatoloog draagt bij aan een heldere en duidelijke aanpak naar patiënt en ook zijn werkgever.
Verdieping
Het klinisch beeld van handeczeem, ook wel handdermatitis genoemd, kan zich zeer verschillend uiten. Het acute beeld kenmerkt zich voornamelijk door erytheem, vesikels, bullae en schilfering. De chronische vorm bestaat uit hyperkeratose, rhagaden, erytheem, verdikte huid van de vingertoppen met kloven. Er is sprake van chronisch handeczeem als de klachten langer dan drie maanden aanhouden of twee of meer keren recidiveren in één jaar tijd. Het is een moeilijk te behandelen aandoening, ook omdat het een aandoening is waarbij verschillende oorzaken een rol kunnen spelen:
-
allergie;
-
irritatie;
-
atopie.
Allergie
Allergisch eczeem ontstaat door een immunologische reactie van het lichaam. Dit is een type IV- (vertraagde) overgevoeligheidsreactie die ontstaat na eerdere sensibilisatie met een bepaald allergeen. Als de oorzaak beroepsgebonden is, zal verergering optreden tijdens werkzaamheden, en verbetering tijdens vakantieperioden.
Irritatie
Elke stof kan eigenlijk irritatief werken, zolang de huid er maar vaak genoeg, of in hoge doseringen aan wordt blootgesteld. Dit is vaak het geval bij de zogeheten ‘natte’ beroepen zoals kappers, koks en werknemers in de zorg en bouw. Door het veelvuldig moeten wassen van de handen, kan de huid uitdrogen en zijn natuurlijke barrièrefunctie verliezen. Een andere frequent voorkomende oorzaak van handeczeem is de langdurende afsluiting onder vloeistofdichte handschoenen. Irritatief handeczeem is multifactorieel bepaald en heeft de neiging chronisch te worden. De behandeling hiervan kan daarom een uitdaging zijn.
Atopie
Bij atopisch eczeem is er een genetische aanleg voor het ontwikkelen van eczeem. Vaak treedt dit al op zeer jonge leeftijd op, in de eerste levensjaren en verdwijnt weer rond de puberteit. Het is geassocieerd met astma. Zo’n 70 % van de patiënten heeft familieleden met eczeem, astma of hooikoorts. Atopisch eczeem is vaak niet-werkgerelateerd, maar kan wel uitgelokt worden door contact met irritatieve stoffen. Door de dikwijls slechtere huidbarrière treedt het vaker op bij mensen met een bekend atopisch eczeem en is er vaak sprake van een mengbeeld van ortho-ergisch en atopisch handeczeem.
In de literatuur zijn vaak verschillende classificaties van handeczeem te vinden. Zo kan het ingedeeld worden op etiologie (zoals hiervoor genoemd), maar ook op morfologie. Er is geen duidelijke consensus welke vorm de voorkeur verdient.
De meest belangrijke morfologische classificaties zijn de volgende:
-
dyshidrotisch (vesiculeus);
-
eczemateus; met als meest uitgesproken variant het
-
hyperkeratitische (tylotische) eczeem.
Op basis van het klinische beeld is niet te onderscheiden of er sprake is van allergisch of irritatief handeczeem. De anamnese kan in sommige gevallen wel een vermoeden opleveren. Daarom is het van groot belang om, als er aan een allergische component wordt gedacht, de mogelijke oorzaak van de klachten op te sporen door middel van allergologisch onderzoek zoals door plakproeven en/of priktesten. Zolang de oorzaak van de klachten niet wordt weggenomen, treedt er bij behandeling wel verbetering op, maar geen genezing. Het is daarnaast belangrijk om vroeg een diagnose te stellen. Dit geeft een beduidend betere prognose is uit onderzoek gebleken [
4]. Zo wordt voorkomen dat het handeczeem een chronische ziekte wordt. Als dit eenmaal het geval is, reageert de aandoening namelijk nog maar matig op behandeling. De reden hiervan is een ontwikkelde resistentie voor topicale therapie [
5].
Anamnese
Belangrijke onderdelen van de anamnese zijn de duur van de klachten, verbanden met werk of vrijetijdsactiviteiten. Vraag daarom uitgebreid hiernaar. Vraag ook naar mogelijke atopie, dit in het kader van een verhoogde kans op het ontstaan van handeczeem. Als dit bij de patiënt speelt, kan er advies worden gegeven over mogelijke beroepsperspectieven en het verwachte beloop van het handeczeem.
Behandelmethoden
Behandeling wordt in de eerste plaats door de huisarts gedaan. Als er echter na zes tot acht weken geen verbetering optreedt, of er is het vermoeden van een contactallergie, dan kan de patiënt verwezen worden naar de dermatoloog voor verder allergologisch onderzoek door middel van epicutane en/of intracutane testen [
6].
Differentiaal diagnostisch moet er gedacht worden aan psoriasis manuum en dermatomycose. Psoriasis kan vooral onderscheiden worden door de scherp begrensde laesies op de handen. Mycose kan uitgesloten worden door schilfers af te nemen en mycologisch onderzoek te doen.
Rol van de huisarts
Vroege herkenning en een adequate behandelmethode zijn cruciaal bij een aandoening als handeczeem. De instelling dat de oorzaak van het eczeem gevonden moet worden is vooral van belang. Zolang de oorzaak niet wordt weggehaald, blijven de klachten bestaan. Bij het vermoeden van een allergische oorzaak is snelle doorverwijzing naar de tweede of zelfs derde lijn van groot belang om chroniciteit van de klachten voorkomen. Voor irritatief handeczeem is goede voorlichting erg belangrijk. In de eerste plaats om verbetering van klachten te krijgen, en vervolgens om de kwaliteit van leven te verhogen. Chronisch handeczeem heeft namelijk een significant slechtere prognose dan handeczeem dat snel en adequaat wordt behandeld. Vaak is er de overtuiging dat het bij het werk hoort, of dat er geen goede opties zijn om de klachten te verhelpen. In veel gevallen zijn kleine aanpassingen op het werk echter al voldoende om de klachten op een geaccepteerd niveau te krijgen.