Handboek wondzorg

Voorwerk

1 Theorie*

Samenvatting

In dit hoofdstuk komen vijf thema’s aan bod: de anatomie en fysiologie van de huid, de fysiologie van wondgenezing, factoren die de wondgenezing beïnvloeden, objectieve parameters voor wondbeschrijving en de algemene principes van wondzorg.

Hilde Beele, Jozef Verbelen

2 Wondreiniging en wondontsmetting*

Samenvatting

Een wond is een onderbreking van de continuïteit van de huid. De fysieke barrière ten opzichte van de buitenwereld is verloren gegaan. De blootliggende weefsels zijn vatbaar voor micro-organismen afkomstig van de aangrenzende huid, de tractus digestivus en het milieu. Bovendien vormen de serofibrineuze en necrotische weefsels die aan het wondbed vastkleven, een permanent reservoir voor deze micro-organismen.

Melissa Kiopekzis

3 Debridement*

Samenvatting

Debridement is afgeleid van de Franse term ‘débridement’, wat ‘verwijderen van vreemde voorwerpen of afval’ betekent. Het werd voor het eerst als medische term gebruikt door Henri Le Dran in de achttiende eeuw. De context waarvoor hij het gebruikte was het maken van een incisie om etterig vocht te draineren en/of druk weg te nemen.

Kris Bernaerts, Eric Roovers, Adinda Toppets

4 Wondafdekking*

Samenvatting

De eerste geschreven documenten rond wondheling dateren van voor 2000 v.Chr.; het gaat dan om spijkerschrifttabletten van de Soemeriërs. Wonden bleken in die periode behandeld te worden met spirituele aanroepingen of door applicatie van mengsels en oplossingen op basis van aarde, planten, modder, melk, wijn, bier, olie en bloem.

Hilde Beele

5 Decubitus*

Samenvatting

Decubitus wordt nationaal en internationaal gezien als een belangrijke indicator voor de kwaliteit van zorg. Recente initiatieven, waaronder de uitwerking van kwaliteitsindicatoren door de Belgische en Vlaamse overheden en het uitroepen van de Internationale Dag tegen Decubitus, getuigen hiervan.

Dimitri Beeckman

6 Diabetische voet*

Samenvatting

Diabetes is een ernstige, tot op heden ongeneeslijke chronische ziekte die zich gestadig uitbreidt. Voor 2011 werd het aantal diabetespatiënten geschat op 366 miljoen. Men vermoedt dat tegen 2030 7,8% van de wereldbevolking zal lijden aan diabetes, dit komt neer op naar schatting 522 miljoen mensen (IDF, 2015).

Eefje Van Nuland

7 Zeldzame oorzaken van ulceratie*

Samenvatting

Veneuze en arteriële insufficiëntie of een combinatie van deze twee vormen de meest frequente oorzaken van ulceraties (tabel 7.1). Gedurende de laatste jaren heeft onderzoek in verschillende gebieden van de geneeskunde ons inzicht uitgebreid in verband met andere ziekten die de wondheling kunnen verstoren en ulcera veroorzaken. Er zijn dan ook nog tal van andere aandoeningen die aan de basis kunnen liggen van de ontwikkeling van ulceraties ter hoogte van de onderste ledematen.

Mieke Dierick

8 Ulcus cruris*

Samenvatting

Ulcus cruris is een aandoening die in de meeste gevallen in de ambulante sfeer kan worden verzorgd. Bijna een kwart van alle wondzorg aan huis omvat de zorg van een ‘open been’. De problemen verschijnen vaak bij patiënten tussen de 70 en 80 jaar en vertonen een piekperiode rond de leeftijd van 85 jaar. Voldoende beweging nemen en compressietherapie zijn van essentieel belang voor de genezing van een veneus ulcus.

Sam Cordyn

9 Brandwonden*

Samenvatting

Een brandwond is een onderbreking van de integriteit van de huid, het grootste orgaan van het menselijk lichaam (circa 0,3 m² bij baby’s tot circa 1,75 m² bij volwassenen) en de enige effectieve barrière tegen infecties. Het belangrijkste doel van de wondbehandeling is het zo snel mogelijk herstellen van deze integriteit met een zo goed mogelijk esthetisch en functioneel resultaat.

Henk Hoeksema

10 Stoma*

Samenvatting

Een stoma aanbrengen is een operatieve ingreep met ingrijpende gevolgen voor de patiënt, zowel op psychisch, lichamelijk als sociaal vlak. Niet alleen het verlies van, maar ook de controle over een essentiële natuurlijke lichaamsfunctie werkt voor de patiënt zwaar door in zijn sociale relaties en nog meer in zijn eigen persoonsbeleving.

Theo Leysen

11 Oncologische wondzorg*

Samenvatting

De oncologische wondzorg gaat verder dan de specifieke wondzorg. Rekening houden met het totaalbeeld van de patiënt is van groot belang voordat een correct wondzorgbeleid ingesteld kan worden. Prognose, comfortbeleving, veiligheid, psychosociale toestand van de patiënt, het zijn maar enkele voorbeelden die zullen bepalen welke therapie de meest optimale kan zijn voor de patiënt.

Michiel Daem, Steven Smet

12 Skin tears*

Samenvatting

Skin tears zijn een veelvuldig voorkomend wondtype. Ze kunnen zowel intra- als extramuraal ontstaan. Vaak wordt hieraan te weinig aandacht besteed; deze wonden worden vaak als banale wondjes beschouwd en ook als zodanig behandeld.

Eric Roovers

13 Adjuvante therapie in de wondzorg*

Samenvatting

De drie therapieën die hier (kort) worden besproken, kunnen een belangrijke ondersteuning bieden in de wondgenezing. Omdat deze steeds in aanvulling van de lokale wondzorg worden toegepast, spreken we van adjuvante therapie.

Melissa Kiopekzis

14 Tracheotomie, tracheostomie, tracheostoma*

Samenvatting

De verpleegkundige verzorging van de patiënt met een tracheacanule is niet eenvoudig. Over de onderwerpen tracheotomie, tracheostomie en laryngectomie, en de diverse canules die hierbij nodig zijn, bestaat vaak onduidelijkheid. De verzorging gebeurt ook minder vaak in de thuissfeer dan in het ziekenhuis, zodat de thuisverpleegkundige op dit terrein moeilijk veel ervaring kan opdoen.

Vincent Vander Poorten

15 Oogverzorging*

Samenvatting

Voor mensen die werken in de gezondheidssector wordt het meer en meer van belang enig begrip te hebben van het oog, zijn structuren en zijn functies. Verzorging van de ogen komt niet enkel meer voor als gevolg van trauma’s, maar vooral door het enorm toegenomen aantal oogoperaties en door de toename van het aantal contactlensdragers.

Ivo Nijs

16 Postoperatieve wonden*

Samenvatting

Het overgrote deel van de wondverzorgingen aan huis wordt gevormd door postoperatieve wondverzorgingen. De postoperatieve wond bestaat uit verschillende wondtypen, elk met een aangepaste verzorgingstechniek. De meeste worden hieronder besproken. Hierbij komt niet alleen de primaire wondgenezing aan bod, maar ook de uitgestelde primaire wondgenezing en de secundaire wondgenezing.

Theo Leysen

17 Handhygiëne*

Samenvatting

Correcte handhygiëne is een cruciale voorwaarde voor het bieden van degelijke wondzorg. De handen van gezondheidswerkers, zoals artsen en verpleegkundigen, zijn immers de voornaamste instrumenten voor kruisbesmettingen en -infecties. Kruisinfecties ontstaan in 95% van de gevallen via de handen van gezondheidswerkers.

Irina Dumitrescu

18 Meticillineresistente Staphylococcus aureus (MRSA)*

Samenvatting

De Staphylococcus aureus is een bacterie die bij 30% van de mensen voorkomt in de huidflora, in de neusen keelholte, in de oksels, in de feces, in de liezen en op het perineum. Deze Gram-positieve kok is een belangrijke oorzaak van huid- en slijmvliesinfecties, postoperatieve wondinfecties, katheterinfecties, pneumonieën, bacteriëmieën en gewrichtsinfecties.

Sam Cordyn, Irina Dumitrescu

19 Praktische voedingszorg bij wondverzorging*

Samenvatting

Herhaaldelijk is aangetoond dat een goede voedingstoestand een positieve rol speelt bij de wondgenezing en dat malnutritie wondvorming in de hand werkt (Osak, 1993; Rackett e.a., 1993; Trujillo, 1993). Het is duidelijk geworden dat verschillende macro- en micronutriënten een noodzakelijke rol spelen in snelle en goede wondheling (synoptisch overzicht, zie tabel 19.2). Een adequate voedselinname verkort daarmee ook de verzorgingsduur (Bernstein, 1993). Dit is niet onbelangrijk, gezien de vaststelling dat 19,3% van de patiënten in de thuiszorg die wondzorg ontvangen, na een jaar nog steeds in behandeling is. Na 2 jaar ligt dit getal nog steeds op 11,8% (niet-gepubliceerde gegevens Wit-Gele Kruis van Vlaanderen 2014).

Noortje Segers

20 Wondzorg en pijn*

Samenvatting

Pijn is een veelvoorkomend probleem bij wondzorg (Price e.a., 2008). Verschillende studies tonen aan dat pijn vooral toeneemt bij lokale behandelingen (onder andere verbandwissels, wondspoelingen, debridement), maar bij een aanzienlijk deel van de patiënten blijft er ook wondgerelateerde pijn aanwezig in rust.

Susan Broekmans

21 Contactallergie*

Samenvatting

Vaak worden verpleegkundigen geconfronteerd met allergische aandoeningen die het gevolg zijn van contact met lokale farmaceutische producten (soms zelfs met systemische medicatie die is toegediend aan de patiënt) en het gebruik van materialen die zijn vervaardigd uit natuurlijk rubber of latex (met name handschoenen). Om die reden is het belangrijk enige kennis te bezitten van de verschillende allergische huidaandoeningen (Goossens, 2014).

An Goossens

22 Traumatische wonden*

Samenvatting

Een verwonding wordt beschouwd als een onderbreking van de natuurlijke samenhang van weefsel door een oorzakelijk moment. Een trauma, een ongeval, is een dergelijk oorzakelijk moment dat zowel in de huiselijke omgeving als daarbuiten frequent voorkomt. In de dagelijkse medische praktijk van artsen en verpleegkundigen is dit soort verwondingen dus een belangrijk onderdeel van het werk.

Oswald Varin

23 Negatieve-druktherapie*

Samenvatting

Het behandelen van wonden met negatieve-druktherapie (NDT) is al zeer lang bekend. Een klassiek voorbeeld hiervan is de toepassing van vacuümaspiratie om postoperatief wondvocht af te voeren. In 1989 werd vacuümgeassisteerde wondbehandeling door Louis Argenta en Michael Morykwas, twee Amerikaanse artsen, voor het eerst als therapie voorgesteld in de chronische wondzorg.

Jeannine Spinnael

24 Fotografische documentatie en evaluatie van wonden*

Samenvatting

Dit hoofdstuk behandelt de fotografische documentatie en evaluatie van wonden. De motivaties voor een goede fotografische documentatie van wonden worden hierbij beschreven, evenals de problemen die hierbij kunnen optreden. Bijzondere aandachtspunten bij de fotografie van wonden worden aangehaald en met een aantal voorbeelden geïllustreerd. Pas als er goede beelden voorhanden zijn, is een evaluatie mogelijk. Dit kan zowel visueel (kwalitatief) als door middel van metingen (kwantitatief). In dit laatste geval zijn meestal extra stappen nodig in het beeldvormingsproces, bijvoorbeeld om de kleurechtheid of de juiste schaal van de wond in het beeld te garanderen. Sommige van deze stappen kunnen nu al gemakkelijk worden toegepast, andere dienen om te illustreren wat in de (nabije) toekomst mogelijk zal zijn.

Yves Vander Haeghen

Nawerk