Handboek POH-GGZ

Leidraad voor behandeling van psychische klachten in de huisartsenpraktijk

Redacteur: Liesbeth Mok

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Over dit boek

Dit boek biedt een leidraad voor de dagelijkse werkzaamheden van de POH-GGZ. Deze herziene versie van het Handboek POH-GGZ is geactualiseerd, verdiept en uitgebreid. Het biedt een overzicht van de belangrijke thema’s en patiëntgroepen die de generalistische POH-GGZ ziet. Zo is er aandacht voor aanpassingsklachten, angst- en stemmingsklachten, overspanning/burn-out en chronisch psychiatrische problematiek. Modellen uit het methodisch referentiekader, zoals cognitieve gedragstherapie, positieve psychologie en het KOP-model worden beschreven, evenals de voorwaarden waaraan correcte dossiervoering dient te voldoen.

Naast extra aandacht voor jeugd en jongeren is er een nieuw hoofdstuk over ouderen. Nieuw zijn ook o.a. ALK, geboortezorg, schematherapie en gender- en seksespecifieke zorg. Ook is er aandacht voor niet-patiëntgebonden taken zoals die noodzakelijk zijn voor positionering en deskundigheidsbevordering. Het boek nodigt uit tot reflectie over inhoud van de werkzaamheden en inspireert tot nascholing. Met de praktische handreikingen kan de POH-GGZ volwaardige psychologische zorg in de huisartsenpraktijk bieden.

Deze uitgave is bedoeld voor de professional die werkzaam is als POH-GGZ of hiermee samenwerkt, zoals de huisarts, psychosomatisch fysiotherapeut, POH, wijkverpleegkundige, apotheker-farmacotherapeut, psycholoog, psychiater en de beroepskrachten uit het wijkteam.

De auteurs werken als POH-GGZ en huisarts. Zij ervaren zelf het belang van samenwerking om goede patiëntenzorg te bieden. Daarnaast zijn er bijdragen geleverd door deskundigen met specifieke kennis die van belang zijn voor huisartsenzorg.

Inhoudsopgave

Voorwerk

1. POH-GGZ: functie of beroep?

Samenvatting

Dit hoofdstuk introduceert de POH-GGZ vanaf de start van de functie in 2008 tot 2023. Het geeft een verklaring voor de meerwaarde die de POH-GGZ heeft door begeleiding en behandeling te bieden die aansluit bij het gedachtegoed GGZ van huisartsenzorg. Er is een beschrijving van het methodisch referentiekader van de POH-GGZ en van de kennis, bekwaamheid en vaardigheden om patiëntgebonden taken te verrichten: van screeningsgesprek tot afsluiting. Ook is er aandacht voor de proactieve rol van de POH-GGZ om zich binnen en buiten de huisartsenpraktijk te positioneren. Al deze onderwerpen, inclusief beroepsattitude en kopstudie POH-GGZ, komen aan de orde omdat ze kunnen bijdragen aan een discussie waarover nog geen consensus is: groeit de functie POH-GGZ al dan niet gestaag door naar een volwaardig beroep op hbo-plusniveau?

Liesbeth Mok

2. Meetinstrumenten

Samenvatting

Dit hoofdstuk geeft een overzicht van de toepassingen en limitaties van meetinstrumenten die veel in de huisartsenpraktijk worden toegepast. Vervolgens worden enkele vragenlijsten toegelicht die passen binnen de werkzaamheden van de POH-GGZ: de 4DKL, BDI, GDS, MMSE, PQ, SDQ en SVL. Deze vragenlijsten zijn, al of niet tegen betaling, online te downloaden of te bestellen, of zijn te vinden op de website van aanbieders voor e-mental health.

Nynke Boonstra, Esma Küçük, Sanne Dankers, Rinske van Dieren, Merith Cohen de Lara, Tessa Magnée, Liesbeth Mok, Carolien Roosen, Berend Terluin

3. Methoden en interventies

Samenvatting

In dit hoofdstuk staan methoden en interventies beschreven, toegespitst op het werk van de POH-GGZ. Het eerder beschreven referentiekader en de standaarden geven voor de POH-GGZ richting aan het handelen en fungeren als onderlegger bij dit hoofdstuk. Specifieke aandacht voor jeugd en jongeren staat in H. 8 en voor ouderen in H. 9. De besproken methoden en interventies zijn direct toepasbare elementen uit de cognitieve gedragstherapie (G-schema, ACT, mindfulness, positieve psychologie). Het KOP-model wordt toegelicht. Zo kunnen POH-GGZ en patiënt samen een keuze maken, van cultuursensitief tot lichaamsgericht en passend bij de behoefte van de patiënt. Nieuw zijn schematherapie, palliatieve zorg en de sekse- en gendersensitieve zorg. Ook beschrijft dit hoofdstuk hoe de POH-GGZ kan ondersteunen bij de afbouw van sommige psychofarmaca. Daarnaast is gebruikgemaakt van evidenced-based publicaties en good-practice ervaringen. De paragrafen nodigen als het ware uit tot het volgen van nascholing. De onderwerpen zijn alfabetisch gerangschikt.

Willem Barents, Ankie Hazen, Maud de Heer-Eimers, Esma Küçük, Tessa Magnée, Liesbeth Mok, Paul Rijnders, Hanneke Smits-Pelser, Maret Zonneveld, Rinske van Dieren, Harold Wenning

4. Dossiervoering

Samenvatting

In de huisartsenpraktijk werken collega’s van verschillende disciplines samen. Zij rapporteren allemaal in het medisch dossier in het huisartseninformatiesysteem (HIS). Het dossier dient primair om goede zorgverlening te ondersteunen, maar kan ook voor andere doeleinden, die worden beschreven in dit hoofdstuk, worden ingezet. Goede dossiervoering is daarom essentieel. Dit hoofdstuk beschrijft het gebruik van episodes, de opbouw van een SOEP-verslag en de functie van een ICPC-code. Daarnaast is er aandacht voor verschillende soorten (declaratie)contacten en voor wat aandachtspunten zijn in geval van een verwijzing. Er is aandacht voor de juridische aspecten: de rechten en plichten van de zorgverlener, zoals de POH-GGZ, maar ook die van de patiënt. Ook het beroepsgeheim wordt toegelicht – en hoe hiermee om te gaan in geval van samenwerking binnen en buiten de huisartsenpraktijk. Daarnaast stelt het veilig omgaan met informatie de nodige eisen aan de zorgverleners in de huisartsenpraktijk, en dus ook aan de POH-GGZ.

Maret Zonneveld, Liesbeth Mok, Harold Wenning

5. Niet-patiëntgebonden taken

Samenvatting

Naast patiëntgebonden taken, heeft de POH-GGZ ook indirect patiëntgebonden taken, zoals overleg over een patiënt, en niet-patiëntgebonden taken, het bijhouden van een sociale kaart en nascholing volgen. De POH-GGZ dient te beschikken over de benodigde competenties om alle taken goed uit te voeren. Om deze competenties te ontwikkelen, te onderhouden en alle ontwikkelingen binnen het vakgebied bij te houden, werkt de POH-GGZ permanent aan de eigen kennis, kunde en vaardigheden om de patiënt de psychologische zorg te bieden die aansluit bij het gedachtegoed van huisartsenzorg en dat van de patiënt. Nascholing volgen is een van de niet-patiëntgebonden taken. Dit hoofdstuk biedt een essentieel overzicht van de juridische achtergrond waartegen de POH-GGZ de werkzaamheden uitvoert.

Maret Zonneveld, Liesbeth Mok, Rinske van Dieren

6. Samenwerken binnen en buiten de huisartsenpraktijk

Samenvatting

De POH-GGZ weet dat goed zorgverlenerschap de kern van het eigen werk is en beseft dat dit meer waarde krijgt wanneer er synergetische samenwerkingsrelaties zijn. Het onderhouden van het professionele netwerk kost tijd, die wordt uitbetaald in geval van verwijzing, consultatie of crisis. Binnen de huisartsenpraktijk werkt de POH-GGZ vooral samen met de huisarts over beleid, beloop en handelen bij lopende behandelcontacten. De rol van de kaderhuisarts GGZ wordt toegelicht, evenals die van de praktijkassistent, POH en verpleegkundig specialist-GGZ. Daarnaast wordt samengewerkt met de (psychosomatisch) fysiotherapeut, de apotheker-farmacotherapeut, basis GGZ, specialistische GGZ, (vrijgevestigde) psychiater, paramedici, naasten en het wijkteam. Samenwerking vraagt om heldere werkafspraken en een evaluatie als er een incident is geweest. In dit hoofdstuk krijgt de POH-GGZ handreikingen om de samenwerking met zowel de interne als externe collega’s vorm te geven.

Nynke Boonstra, Ankie Hazen, Tessa Magnée, Liesbeth Mok, Henk-Willem Klaassen, Harold Wenning

7. Veelvoorkomende klachten en problemen

Samenvatting

De POH-GGZ is – net als de huisarts – een generalist en een (hulp)poortwachter. Hij/zij/hen krijgt te maken met patiënten die een grote diversiteit aan klachten en problemen presenteren; de leeftijd van de patiënten kan eveneens sterk variëren: van 0 tot 120 jaar. Deze verscheidenheid maakt het werk van de POH-GGZ uitdagend en afwisselend, maar stelt ook hoge eisen aan het professionele en persoonlijke functioneren. De POH-GGZ zal tijdens de triage snel een beeld moeten krijgen van de psychische klachten: is er begeleiding of behandeling nodig of niet? En zo ja, is dit bij de POH-GGZ, de basis GGZ, de gespecialiseerde GGZ of in het sociale domein? Snel schakelen, overleggen en handelen zit in het DNA van de POH-GGZ. In dit hoofdstuk worden de klachten en problemen die de POH-GGZ in de huisartsenpraktijk veel tegenkomt besproken aan de hand van een klachtbeschrijving, prevalentie en een (eventuele) prognose. De rol van de POH-GGZ wordt uitgebreid toegelicht. De onderwerpen zijn alfabetisch gerubriceerd en er is aandacht voor zelfmanagement.

Merith Cohen de Lara, Maud de Heer-Eimers, Gaby Jacobs, Esma Küçük, Tessa Magnée, Liesbeth Mok, Berend Terluin, Maret Zonneveld, Harold Wenning

8. Jeugd en jongeren

Samenvatting

Bijna drie kwart van de jeugdigen tot vijftien jaar consulteert minstens één keer per jaar de huisarts. Daarmee is de huisartsenpraktijk een belangrijke plaats om opgroei- en opvoedproblemen op te merken, jeugdigen te ondersteunen en zo nodig te verwijzen naar passende zorg. De POH-GGZ Jeugd ziet een brede variatie aan problemen van jeugd en jongeren in de leeftijdsgroep van nul tot (ongeveer) 23 jaar, met als doel ervoor te zorgen dat zij de juiste hulp krijgen, binnen of buiten de huisartsenpraktijk. De POH-GGZ Jeugd vormt een brug tussen de huisartsenpraktijk, de specialistische jeugd-GGZ, het wijkteam en het Centrum voor Jeugd en Gezin. Er zijn ontwikkelingen gaande om de jeugdzorg anders te gaan inrichten.

Esma Küçük, Sanne Dankers

9. Ouderen

Samenvatting

Door de vergrijzing van de patiëntenpopulatie zal de POH-GGZ in toenemende mate ouderen zien op het spreekuur. Het welbevinden van ouderen hangt samen met lichamelijk, psychisch en sociaal functioneren. In essentie is de begeleiding van de psychisch kwetsbare oudere niet anders dan bij iemand van jongere leeftijd. Het is echter belangrijk om rekening te houden met de voor de levensfase mogelijk aanwezige risicofactoren die kunnen bijdragen aan mentale ontregeling. Tevens is het belangrijk kennis te hebben van veranderingen die verband houden met het ‘normale’ verouderingsproces. Psychische klachten worden bij ouderen minder vaak tijdig (h)erkend, onder andere door generatieverschillen, ageism en omdat klachten zich anders kunnen presenteren. Daarnaast krijgt de generalistische POH-GGZ in dit hoofdstuk handvatten om de begeleiding aan te passen aan de mogelijkheden van de oudere, al zijn er huisartsenpraktijken waar ook een POH Ouderen werkzaam is. Er is ook aandacht voor ouderenmishandeling en hoe hierbij te handelen.

Carolien Roosen

Nawerk

Titel: Handboek POH-GGZ
Redacteur: Liesbeth Mok
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN: 978-90-368-2872-7
Print ISBN: 978-90-368-2871-0
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-2872-7