Top

2005 | Boek

hoofdstuk lezen eerste hoofdstuk lezen

Handboek jeugdzorg deel 1

Stromingen en specifieke doelgroepen

Redacteuren: prof. dr. J. Hermanns, prof. dr. C. van Nijnatten, prof. dr. F. Verheij, drs. M. Reuling

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Over dit boek

Handboek jeugdzorg (in twee delen) biedt een gedegen overzicht van alle relevante aspecten van de jeugdzorg: achtergronden, doelgroepen en de dagelijkse praktijk. Gekozen is voor een breed werkveld – breder dan de hulp die in het kader van de Wet op de Jeugdzorg wordt geboden – ook jeugdbeschermingsmaatregelen, de geestelijke gezondheidszorg en het preventieve en opvoedingsondersteunende aanbod komen in dit handboek aan de orde. Ieder hoofdstuk is geschreven door een auteur die op dat terrein gezaghebbend is.

Dit deel (deel 1) 'Stromingen en specifieke doelgroepen' gaat over de achtergronden en doelgroepen in de jeugdzorg. Onderdeel A schetst de historische achtergrond van de jeugdzorg. Inzicht in de huidige ontwikkelingen is namelijk alleen goed mogelijk als ze geplaatst worden in een historisch kader. Onderdeel B behandelt de verschillende theoretische stromingen die ten grondslag liggen aan de jeugdzorg. Onderdeel C ten slotte beschrijft vijftien specifieke doelgroepen, die in het werkveld aan een aparte benadering onderworpen worden.

Deel 2 gaat over de dagelijkse uitvoeringspraktijk van de jeugdzorg. Methodieken en zorgprogramma"s staan hierin centraal.

Inhoudsopgave

Voorwerk

Historie van de jeugdzorg

Voorwerk

1. Kinderbescherming

Samenvatting

Kinderbescherming heeft zich in Nederland ontwikkeld uit de filantropie (liefdadigheid) en de weeshuizen. In de loop van de negentiende eeuw verrezen overal in Nederland particuliere inrichtingen voor onverzorgde kinderen. De grondleggers, van wie de bekendste wel dominee O.G. Heldring was, handelden vaak vanuit een sterk religieuze overtuiging.

B. Kruithof

2. Jeugdzorg

Samenvatting

Jeugdzorg kenmerkt zich doordat de jeugd wordt gezien als eigen beleidscategorie. Dat is geenszins vanzelfsprekend. Het heeft zeer lang geduurd voordat het eigene van de jeugd maatschappelijk werd erkend. Dat betekende echter niet dat de jeugd object werd van overheidsbemoeienis.

C.P.G. Tilanus, A.J. van Montfoort

3. Geestelijke gezondheid

Samenvatting

Een geschiedschrijving van de bemoeienis met kinderen en adolescenten vanuit de geestelijke gezondheidszorg (ggz) zou in principe kunnen volstaan met een schets van de naoorlogse periode.

R. Abma

4. Kinder- en jeugdpsychiatrie

Samenvatting

In 1798 vond een groep jagers in de bossen bij Aveyron in Frankrijk een wilde, twaalfjarige jongen. Hij sprak niet, luisterde niet, was agressief en niet gesocialiseerd. In die tijd werd een kind dat ‘oren heeft, die niet horen of horende niet verstaat, die niet zonder stem is en toch ook niet spreekt, of spreekt en zichzelf niet begrijpt’ voor doofstom aangezien (Sanders-Woudstra, 1985, p. 1).

F. Verheij

Stromingen in jeugdzorgland

Voorwerk

5. Wetenschappelijk onderzoek

Samenvatting

In hun dagelijks werk worden functionarissen in de jeugdzorg herhaaldelijk geconfronteerd met vragen waarvoor zij bij het formuleren van een antwoord graag een beroep zouden doen op gegevens uit wetenschappelijk onderzoek.

J.W. Veerman

6. Pedagogische invalshoeken

Samenvatting

Wanneer we ons afvragen welke pedagogische invalshoeken of benaderingen kunnen worden aangetroffen in de jeugdzorg, dan ligt aan deze vraagstelling een aanname ten grondslag.

E.J. Knorth

7. De psychodynamische invalshoek

Samenvatting

In dit hoofdstuk wordt de psychodynamische kijk (ook wel psychoanalytische genoemd) op hulp aan kinderen en jeugdigen met psychische problemen geschetst zoals die zich in afgelopen ruim honderd jaar heeft ontwikkeld. Dat is een ambitieuze opgave en vraagt onmiddellijk om inperking.

H.M.J.A. Gerritzen

8. Gedragsmatige en leergerichte strategieën

Samenvatting

Gedragsmatige en leergerichte zorgstrategieën zijn ontstaan op basis van de leertheorieën die voortkwamen uit de experimentele leerpsychologie.

A.A.J. Bartels

9. Cliëntgerichte benadering

Samenvatting

De cliëntgerichte benadering in hulpverlening en psychotherapie voor kinderen en jeugdigen kiest haar uitgangspunt in de concrete menselijke belevingswereld.

R. de Bruin-Beneder

10. Systeemdenken, systeemtherapie en gezinstherapie

Samenvatting

Sinds iets meer dan vijftig jaar wordt er door therapeuten met gezinnen gesproken. Vanzelfsprekend was er ook daarvoor het besef dat een kind ouders had en in een gezin functioneerde, maar dit bij elkaar horen werd niet vertaald in een tezamen zien en spreken in een therapeutische context. De pioniers van de kinderanalyse, zoals Von Hugh-Helmuth, Anna Freud en Klein, en van de kindergedragstherapie, zoals Watson, Raynor en Jones behandelden het kind als individu.

F. Verheij

11. Integratieve psychotherapie

Samenvatting

Psychotherapie is in Nederland vooralsnog een wettelijk beschermde activiteit. De professional hanteert methodisch de relatie die hij met iemand met een hulpvraag aangaat teneinde tot oplossing van diens problematiek te geraken. Methodisch de relatie hanteren betekent communiceren via spel, gesprek en/of handelen.

F. Verheij

12. Oplossingsgerichte hulpverlening

Samenvatting

Het grootste gedeelte van de hulpverlenings- en behandelingsvormen in de jeugdzorg is gebaseerd op inzichten uit de grote theorieën van de gedragswetenschappen. De psychoanalyse en andere inzichtgevende psychotherapieën zijn gebaseerd op het theoretische raamwerk van Freud en zijn opvolgers, de gedragstherapieën en andere directieve behandelingsvormen zijn terug te voeren op de principes van de leertheorie en gezinstherapieën op de cybernetica en de systeemleer. De oplossingsgerichte therapie heeft niet zo’n rijk theoretisch bouwwerk om op terug te vallen. Deze therapievorm staat zich er juist op voor dat zij niet vanuit een theorie, maar direct vanuit de behandelingspraktijk naar voren is gekomen.

C. van Nijnatten

13. Sociaal-ecologische analyse

Samenvatting

Hulpverlening aan jeugdigen met psychosociale problemen heeft als doel de problemen van de betreffende jeugdigen te verbeteren. Elke doordachte hulpverlening begint dan ook met een zorgvuldige diagnose. Hierin moet duidelijk worden dat er een probleem is, hoe het tot stand is gekomen en waardoor het eventueel in stand gehouden wordt. De hulpverlening kan vervolgens mede op deze oorzakelijke factoren worden afgestemd. De vraag die zich daarbij aandient luidt: op welke factoren moet worden gelet?

E.M. Scholte

14. Gedragsgenetische modellen

Samenvatting

In dit hoofdstuk zal worden ingegaan op het belang van gedragsgenetisch onderzoek voor de jeugdzorg. In gedragsgenetisch onderzoek wordt een poging gedaan greep te krijgen op genetische factoren, die naast omgevingsfactoren het gedrag van mensen beïnvloeden. Gedragsgenetisch onderzoek in de jeugdzorg is tot op heden sterk onderbelicht gebleven, terwijl recentelijk vooral op het terrein van de psychopathologie veel onderzoek verricht is met belangrijke implicaties voor de diagnostiek en behandeling.

D.C. van den Boom

Specifieke doelgroepen

Voorwerk

15. Epidemiologie van psychopathologie

Samenvatting

Een primaire taak van de hulpverlening voor jeugdigen met emotionele problemen of gedragsproblemen is het nemen van beslissingen hoe de individuele jeugdige het beste geholpen kan worden. Bijvoorbeeld, wanneer een moeder contact opneemt met een hulpverleningsinstelling over het gedrag van haar kind zal de beslissing genomen moeten worden of dit gedrag ernstig genoeg is om het kind te onderzoeken.

F.C. Verhulst

16. Chronisch zieke kinderen

Samenvatting

De afgelopen decennia is veel veranderd in hoe vaak chronische ziekten voorkomen en de manier waarmee ermee omgegaan wordt. Enerzijds kunnen chronische ziekten steeds beter behandeld worden en neemt de levensverwachting voor mensen met dergelijke ziekten toe. Anderzijds is echter sprake van een intensivering van de behandeling. Het duidelijkste voorbeeld van deze ontwikkeling is kanker.

N.H. Bouman

17. Problemen op school

Samenvatting

Zeven tot twaalf procent van de kinderen en jongeren vertoont emotionele problemen en/of gedragsproblemen. Hulpverleners kunnen niet om de school heen, wanneer zij met kind en ouders zoeken naar oplossingen voor de geconstateerde problemen. Mogelijk vormt de school een van de domeinen waarop de problemen zich voordoen en zijn gerichte interventies nodig.

F. van Doorn

18. Thuisloze jongeren

Samenvatting

De meeste kinderen en jongeren groeien in een harmonieus gezin op tot volwassenen, die in staat zijn om volwaardig deel uit te maken van de maatschappij. In ongeveer 80% van de gezinnen verloopt deze ontwikkeling relatief gemakkelijk en eventuele kleine problemen worden constructief opgelost (Rispens, Hermanns & Meeus, 1996).

M. Noom

19. Vluchtelingenkinderen en -gezinnen

Samenvatting

Vluchtelingenkinderen zijn in de eerste plaats kinderen. Bestaande kennis over problematiek en behandeling van jeugdigen is op hen van toepassing. Toch is het ook een bijzondere groep door de specifieke achtergronden van oorlog en geweld, de cultuurverschillen en de lastige sociaal-juridische situatie van vluchtelingengezinnen in Nederland.

J. van Essen

20. Traumatische gebeurtenissen

Samenvatting

Traumazorg voor kinderen is de laatste jaren steeds meer in de belangstelling gekomen binnen de jeugdzorg. Onder invloed van rampen, zoals de vuurwerkramp in Enschede en de cafébrand in Volendam, is de jeugdzorg zich meer bewust geworden van het belang van traumaopvang en -behandeling in alle geledingen van de jeugdzorg. Was dit aanvankelijk het werkterrein van enkele expertisecentra, zoals het Instituut voor Psychotrauma en het Wilhelmina Kinderziekenhuis, na de genoemde rampen ontstond er een beweging om traumazorg meer te integreren in het hulpaanbod van de jeugdzorg en de Jeugd-ggz.

J. Eland, C. de Roos

21. Verwaarlozing en mishandeling

Samenvatting

Wie de termen ‘child neglect and child abuse’ nader wil verkennen via een van de beter aangeschreven zoekprogramma’s op het internet kan rekenen op een gemiddeld zoekresultaat van rond de 60.000 websites. Hiermee wordt niet alleen een brede actuele sociaal-maatschappelijke belangstelling voor dit fenomeen gesuggereerd.

M. Wiznitzer

22. Seksueel misbruik

Samenvatting

Dit hoofdstuk gaat over seksueel misbruikte kinderen en jeugdigen. Allereerst zal het begrip seksueel misbruik worden omschreven en afgebakend (2). Paragraaf 3 gaat over de gevolgen. De volgende paragraaf (4) handelt over het proces van vermoeden tot zeker weten. Een schema wordt gepresenteerd waarin wordt aangegeven hoe professionals zouden kunnen handelen. In de laatste paragraaf komt het hulpverleningsproces aan misbruikte kinderen aan de orde. Besproken wordt de therapie voor de kinderen, de hulp die de omgeving aan het kind kan geven en de hulp aan de ouder(s).

F. Lamers-Winkelman

23. Jeugdprostitutie

Samenvatting

Angstige Nigeriaanse asielzoeksters die in de Antwerpse prostitutie worden teruggevonden en Hollandse meisjes die voor hun vriendjes achter het raam gaan werken ... . Jonge prostituees zijn de laatste jaren regelmatig het onderwerp van verontruste media-aandacht. Prostituees herkennen zich niet altijd in het beeld dat van hen geschetst wordt in de media (zie bijvoorbeeld Majoor, 1999).

E. Venicz

24. Jeugdcriminaliteit

Samenvatting

Over jeugdcriminaliteit wordt veel gepraat en veel geschreven. Er wordt ook veel onderzoek naar gedaan, decennia lang. Vooral dankzij het onderzoek hebben we een redelijk inzicht in de ontwikkeling van jeugdcriminaliteit in ons land en in de kenmerken ervan. Aan theorievorming en daarmee aan verklaring van crimineel gedrag heeft het evenmin ontbroken. Van oudsher mag jeugdcriminaliteit op de nodige aandacht vanuit de nationale en de internationale criminologie rekenen.

P.H. van der Laan

25. Kinderen van verslaafde ouders

Samenvatting

Verslaving is de onbedwingbare behoefte een middel te gebruiken of bepaalde handelingen te verrichten. De meest bekende vorm is de verslaving aan drugs of alcohol, maar ook verslaving aan medicijnen, eten en gokken komt voor.

M. Sproet, R. Vos

26. Kinderen van probleemdrinkers

Samenvatting

In Nederland zijn naar schatting zo’n 300.000 en in België 200.000 kinderen die opgroeien in een gezin waarvan ten minste een van de ouders alcoholproblemen heeft. Hoeveel het er precies zijn, is niet bekend omdat het nauwelijks mogelijk is dit op een betrouwbare wijze te onderzoeken.

P. Cuijpers

27. Verslaafde jongeren

Samenvatting

Alcohol- en drugsgebruik blijken vaak in het spel bij verkeersongevallen, gewelddadige delicten en suïcide en vormen daarmee een belangrijke doodsoorzaak voor vijftien- tot vierentwintigjarigen. Tegen deze achtergrond is de preventie van onoordeelkundig middelengebruik en het adequaat signaleren en verwijzen van jeugdigen met middelenmisbruik van groot belang voor de jeugdzorg.

W.B. Gunning

28. Kinderen van ouders met psychiatrische problemen

Samenvatting

Kinderen van ouders met psychiatrische problemen groeien doorgaans op onder moeilijke omstandigheden. Kinderen vertellen dat ze op zichzelf waren aangewezen en in voortdurende angst leefden voor een volgende crisis.

K. van Doesum, P.A. Weikamp

29. Kinderen en jongeren met psychiatrische problemen

Samenvatting

Het is niet zo gemakkelijk te omschrijven wat bedoeld wordt als gezegd wordt dat een kind of jeugdige een psychiatrische stoornis heeft of als een kind of jeugdige als een psychiatrische patiënt beschouwd wordt. Eigenlijk wordt niet meer, maar ook niet minder bedoeld dan dat zo’n kind of jeugdige problematiek vertoont die valt binnen het vakgebied van de kinder- en jeugdpsychiatrie en/of voor wat betreft diagnostiek en/of behandeling bemoeienis van een kinder- en jeugdpsychiater behoeft.

F. Verheij

30. Jeugdige delinquenten met psychische stoornissen

Samenvatting

Jeugddelinquentie blijft de maatschappij grote zorgen baren. Steeds meer wordt duidelijk dat het om een groep jongeren gaat wier problematiek veel complexer is dan tot voor kort gedacht werd. Tot in de jaren tachtig van de vorige eeuw werd jeugddelinquentie vooral bestudeerd door deskundigen binnen de criminologie, die ervan uitgaan dat het vooral maatschappelijke krachten zijn die bepaalde verschijnselen veroorzaken of onderhouden.

Th. Doreleijers

Nawerk

Titel: Handboek jeugdzorg deel 1
Redacteuren: prof. dr. J. Hermanns
prof. dr. C. van Nijnatten
prof. dr. F. Verheij
drs. M. Reuling
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN: 978-90-313-7133-4
Print ISBN: 978-90-313-4640-0
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-313-7133-4