Gezondheidsbevordering en zelfmanagement door verpleegkundigen en verpleegkundig specialisten

Het Health Concept van Lalonde, het Conceptuele model van de volksgezondheid en het VTV-model bekijken gezondheid op groepsniveau. De kern wordt gevormd door de endogene gezondheidsdeterminant, de gezondheidsdeterminant leefstijl & gedrag, de exogene gezondheidsdeterminant en de gezondheidsdeterminant medische zorg & preventie. De endogene determinant betreft fysiologische en psychische factoren in de mens. Leefstijl & gedrag betreft gedragingen. Onder de exogene gezondheidsdeterminant fysieke omgeving verstaan we de bodem, het water, de lucht, het klimaat en de ons omringende organismen. De exogene gezondheidsdeterminant maatschappij betreft de invloed van werk, school en gezin, sociaaleconomische status en sociale omgeving. Positieve effecten van de gezondheidsdeterminant medische zorg & preventie zijn: daling totale sterfte, grotere kwaliteit van leven, vroegtijdige zorg en behandeling. Negatieve effecten zijn: ontstaan van resistentie tegen antibiotica, ziekenhuisinfecties en bijwerkingen van geneesmiddelen. Het relatieve risico geeft de sterkte van het verband weer tussen de gezondheidsdeterminant en het optreden van het gezondheidsprobleem.

Preventie is gericht op het voorkomen van gezondheidsproblemen. Het combineren van de verschillende vormen van preventie geeft de beste kans op gezondheidswinst. Preventievormen zijn op verschillende manieren in te delen, bijvoorbeeld met de doelenboom van preventie. Voor succesvolle preventie is de betrokkenheid van de patiënt belangrijk. Er zijn twee niveaus: individuele preventie (hoogrisicobenadering) en collectieve preventie (populatiebenadering). Preventie vraagt om op de persoon gecentreerde zorg. Shared-decision making zou hierin een nadrukkelijke plaats moeten hebben. Preventie omvat gezondheidsbevordering, ziektepreventie en gezondheidsbescherming. Ziektepreventie, patiëntenvoorlichting en zelfmanagementsupport worden steeds belangrijker. De efficiëntie van preventie neemt toe bij een multicomponentenbenadering. Het huidige uitgangspunt is dat preventie en curatie samengaan. Er zal steeds meer sprake zijn van personalized prevention, P4-medicine en personalized zelfmanagement.

Gezondheidsbescherming is het opsporen en onschadelijk maken van negatieve invloeden op de gezondheid en bestaat uit wet- en regelgeving gekoppeld aan inspectie en controle. Belangrijke aandachtsgebieden zijn de veiligheid van drinkwater en voeding, de woon-, leef- en arbeidsomgeving, het verkeer en consumentenproducten. Openbare gezondheidszorg wordt aangeboden in de vorm van collectieve preventie, gezondheidsbevordering en gezondheidsbescherming. Collectieve preventie bestaat uit wet- en regelgeving en het aanbieden van diensten en heeft betrekking op de hele bevolking of grote groepen daaruit. De doelen zijn het creëren van gunstige voorwaarden voor een gezond leven, het wegnemen van gezondheidsrisico’s, het bevorderen van gezond gedrag, het voorkómen van ziekten en het beperken van de gevolgen van ziekte door vroegtijdige opsporing. Aandachtsgebieden zijn de bestrijding van infectieziekten, screening, vaccinaties, jeugdgezondheidszorg en diverse bevolkingsonderzoeks- en screeningsprogramma’s.

Gezondheidsbevordering en gezondheidsvoorlichting zijn gericht op het veranderen van ongewenst gedrag. Het doel van intentionele gezondheidsvoorlichting is het veranderen van gedrag dat de gezondheid schaadt. Het doel van faciliterende gezondheidsvoorlichting is kennisoverdracht. Het vergroten van kennis is op zichzelf onvoldoende voor gedragsverandering. Intervention Mapping is een protocol met zes stappen om op basis van evidence een gezondheidskundige interventie te ontwikkelen en uit te voeren. De Theory of Planned Behavior en het ASE-model zijn sociaal-cognitieve gedragsverklaringsmodellen. Selectieve waarneming en selectieve blootstelling staan risicoperceptie in de weg. De patiënt moet leren omgaan met subjectieve normen en sociale invloed (steun en druk). Een coping plan en herhalingsmomenten kunnen helpen bij relapse prevention. Het transtheoretisch model beschrijft de motivationele fasen: precontemplatie, contemplatie, preparatie, actie en consolidatie.

Patiëntenvoorlichting is een planmatig proces om leefstijl- en gedragsveranderingen te bewerkstelligen. Zelfmanagement van de patiënt kan worden bevorderd door het vergroten van de participatie. Patient empowerment en een patiëntgerichte communicatiestijl zijn daarbij belangrijk. Shared-decision making is een interpersoonlijk proces waarin zorgverlener en patiënt samenwerken om aan gezondheid gerelateerde besluiten te nemen. Intervention Mapping bestaat uit zes stappen om op basis van evidence een gezondheidskundige interventie te ontwikkelen en uit te voeren. Motivational Interviewing beoogt het vergroten van de intrinsieke motivatie door de patiënt bewust te laten kiezen voor het gewenste zelfmanagementgedrag. eHealth kan patiëntparticipatie en patient empowerment ondersteunen en kan worden aangeboden in geïntegreerde zorgnetwerken, ziekenhuisinformatiesystemen en klinische informatiesystemen. De training ‘Motivering bevorderen van het zelfmanagement van de patiënt’ biedt verpleegkundigen concrete handvatten om een patiënt te motiveren tot beter zelfmanagement.