Gezondheidsbevordering en zelfmanagement door paramedici

Het basisbegrip bij gezondheid is preventie. Bij preventie gaat het om het voorkómen van gezondheidsproblemen door het optimaliseren van de voorwaarden voor gezondheid en het voorkómen dat ongunstige factoren daarop van invloed zijn. Bij preventie is het bevorderen en beschermen van de gezondheid een belangrijk middel om te komen tot een optimale gezondheidstoestand voor patiënten. In dit hoofdstuk komen begrippen aan de orde die gebruikt worden binnen de preventie. We gaan in paragraaf 3.1 in op de doelen van preventie. Binnen de paramedische beroepspraktijk wordt gesproken van universele en primaire preventie, van selectieve, geïndiceerde en secundaire preventie en ook van zorggerelateerde en tertiaire preventie. We bespreken deze vormen van preventie in de paragrafen 3.2 t/m 3.4. Ook gaan we in op indelingen van preventie en de Doelenboom, in paragraaf 3.5. In deze paragraaf wordt ook besproken dat het belangrijk is de patiënt te betrekken bij preventie. Paragraaf 3.6 gaat over de niveaus van preventie (individueel en collectief niveau). Preventie is een breed begrip dat gezondheidsbevordering, ziektepreventie en gezondheidsbescherming omvat, dit wordt beschreven in paragraaf 3.8. In paragraaf 3.9 tot en met 3.11 gaan we dieper in op gezondheidsbescherming, gezondheidsbevordering en gezondheidsvoorlichting. Paragraaf 3.12 gaat over protoprofessionalering en personalized prevention. In paragraaf 3.13 en 3.14 gaan we in op ziektepreventie, patiëntenvoorlichting, zelfmanagement en de relatie tussen gezondheids- en patiëntenvoorlichting. De doeltreffendheid van preventie, onder andere door het combineren van interventiestrategieën, komt aan de orde in paragraaf 3.15. Ten slotte gaan we in paragraaf 3.16 en 3.17 in op de vervlechting van cure en care en op de toekomst. In de nabije toekomst zal preventie steeds meer worden aangeboden vanuit de zorg en behandeling.

Belangrijke gezondheidsproblemen die veel voorkomen hebben vaker een relatie met de leefstijl en het (gezondheids)gedrag van patiënten. Als we in staat zijn de leefstijl en het gedrag in gunstige richting te veranderen, dan kunnen gezondheidsproblemen worden voorkomen of kunnen we verergering voorkomen. Het veranderen van leefstijl & gedrag kan een positief effect op de gezondheid hebben, maar vergroot ook het welbevinden van patiënten en de kwaliteit van leven. Mensen worden gezonder. Het motiveren van patiënten tot ander, gezonder gedrag vinden paramedici zelf een belangrijke taak en zij besteden hier veel tijd aan (Sassen et al. 2011).

Veel paramedici verwachten dat een patiënt na een consult of contact automatisch de aanbevelingen en leefstijl- en gezondheidsinstructies opvolgt. Paramedici gaan hierbij uit van de veronderstelling dat de patiënt de leefstijl- en gezondheidsadviezen wil krijgen en ook de capaciteiten bezit om ze op te volgen. Als beroepsbeoefenaren aanbevelingen en adviezen verstrekken die de patiënt vervolgens niet opvolgt, dan is dat inefficiënt en niet effectief. Het botst doordat paramedici er blindelings van uitgaan dat hun adviezen zullen worden opgevolgd, terwijl verbeteren van het zelfmanagement vraagt om het in gang zetten van een proces met goed zelfmanagement als uiteindelijk doel.

Het veranderen van het gezondheids- en zelfmanagementgedrag van de patiënt is een veel complexer proces dan lang werd gedacht. Paramedici overschatten vaker de mate waarin patiënten werkelijk hun gezondheids- en zelfmanagementgedrag hebben veranderd. Terwijl paramedici een van de belangrijkste beroepsgroepen vormen om de gezondheidsbevordering en -voorlichting aan te pakken, zijn zij niet altijd goed toegerust met de juiste, evidence-based kennis en vaardigheden om het zelfmanagement van de patiënt op de juiste wijze te faciliteren (Coster & Norman 2009). Paramedici gaan er ten onrechte van uit dat de patiënt zijn gezondheids- en zelfmanagementgedrag verandert omdat een verbeterd zelfmanagement zo veel voordelen zou hebben, gezondheidswinst zou opleveren en meer welbevinden zou geven.