14 Gezondheidsbeleid en marktwerking 1985-2000

Elsinga, E., ‘Het rapport-Dekker en de politieke besluitvorming’, in: Lapré, R.M. e.a. (red.), Handboek structuur en financiering gezondheidszorg, VUGA, ’s-Gravenhage, 1989 (losbladig), hoofdstuk A.3.; Okma, G.H., ‘Verandering verzekerd: stand van zaken van het plan-Dekker’, in: Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 133 (1989), nr. 45, p. 2242-2248. Hier moet wel herinnerd worden aan de langdurende standpuntbepaling van het toenmalige kabinet-Lubbers/De Korte. Hiervoor waren drie schriftelijke reacties in een periode van een klein jaar nodig (juni 1987-maart 1988). Met name over het nieuwe verzekeringsstelsel waren er heftige debatten in het kabinet. Marktwerking en verplichte basisverzekering in de voorgestelde omvang lagen bij de VVD wat het laatste betreft moeilijk: ‘een verkapte volksverzekering’. Het CDA was reeds lang voorstander van een volksverzekering. Politiek lagen deze voorstellen naar de Tweede Kamer gunstig. Marktwerking voor rechts, volksverzekering voor links. Een politieke koppelverkoop, die overigens naar de PvdA niet slaagde, naar de PPR wel. Maatschappelijk waren er ook veel bezwaren: de inhoud van basis- en aanvullend pakket, de inkomens-aspecten, de marktwerking/kostenbeheersing, de beddenreductie, de positie van de zwakkeren, de positie van de medisch specialisten. Elk punt had zijn eigen voorspelbare pleitbezorgers. Tegenover deze concrete oppositie kon politiek toch doorgezet worden. De respons uit het veld van de gezondheidszorg was er ook een van nieuw elan, nieuwe motivatie. Dekker, als ideologische doorbraak en praktisch perspectief om vastgeroeste posities en domeinen te doorbreken, tot en met ‘commerciële’ initiatieven toe.

Nota 2000. Over de ontwikkeling van gezondheidsbeleid: feiten, beschouwingen en beleidsvoornemens, Tweede Kamer, vergaderjaar 1985-1986, 19500, nrs. 1-2. Zie voor een actuele waardering van de Nota 2000: ‘Melse, J., J.M. Boot en L. Gunning-Schepers, e.a., 25 jaar Nota 2000, en nu?’, in: TSG, 89 (2011), nr. 7, p. 343-353.

Becker, H.A., ‘Scenario-projecten in het gezondheidsbeleid’, in: Dekker, E. en B. Wijnberg (red.), a.w., p. 90-111; Vries, H. de, ‘Planning, toekomstonderzoek en scenario’s’, in: Beleid en Maatschappij (1985), nr. 4., p. 94-101; Klaassen-van den Berg, Jeths en A. Kraan-Jetten, ‘Toekomstscenario’s gezondheidszorg; ervaringen met het ontwerpen van scenario’s over gezondheid en vergrijzing’, in: Tijdschrift voor Sociale Gezondheidszorg, 63 (1985), nr. 14, p. 581-585; Schreuder, R.F., ‘Scenario’s op het terrein van de volksgezondheid’, in: Medisch Contact, 42 (1987), nr. 3, p. 76-77; Stuurgroep Toekomstscenario’s Gezondheidszorg, Scenario’s in de volksgezondheid, Inleiding in de methodiek van de STG, Van Arkel, Utrecht, 1989.

Zie hiervoor: Klaassen-van den Berg, Jeths en A. Kraan-Jetten, a.w.; Meijler, F.J. en H.J.J. Wellens, ‘Scenario’s over hart- en vaatziekten 1985-2010’, in: Medisch Contact, 42 (1987), nr. 3, p. 71-74; Dunning, A.J., ‘Scenario-onderzoek: mogelijke toekomsten’, in: Medisch Contact, 42 (1987), nr. 3, p. 74-76; Beecks, E.F. en J.P. Mackenbach, ‘Ongevallen in het jaar 2000; hoofdlijnen van het scenario-onderzoek “Ongevallen en traumatologie”’, in: Medisch Contact, 43, (1988), nr. 9, p. 279-283; Chronische ziekten in het jaar 2005 (4 delen), Stuurgroep Toekomstscenario’s Gezondheidszorg, Bohn Stafleu Van Loghum, Houten/Antwerpen, 1990-1992; Toekomstscenario’s voor Eerstelijnszorg en Thuiszorg, deel 1, 2 en 3, Stuurgroep Toekomstscenario’s Gezondheidszorg, Bohn Stafleu Van Loghum, Houten/Antwerpen, 1992; Zorgen voor geestelijke gezondheid in de toekomst. Toekomstscenario’s geestelijke gezondheidszorg 1990-2010, Stuurgroep Toekomstscenario’s Gezondheidszorg, Bohn, Scheltema & Holkema, Utrecht/Antwerpen, 1990.

Dekker, E., ‘De realisering van gezondheidsbeleid: een kwestie van marges’, in: Dekker, E. en B. Wijnberg (red.), a.w., p. 74-89.

Elberse, W.P., J. Matser en C. Willemse, Gezondheidsbeleid en gezondheidsmeting, rapport 88.01, Vakgroep Algemene Gezondheidszorg en Epidemiologie, Rijksuniversiteit Utrecht, 1988; Willemse, C. en C.M. Trentelman (red.), Regionale gezondheidsprofielen, serie Gezondheidsbeleid nr. 9, Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur, 1989.

Zie hiervoor: Bon-Martens, M.J.H. van, e.a., ‘Evaluatie van de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning in twee Brabantse regio’s. Bekendheid, gebruik, bruikbaarheid en randvoorwaarden’, in: TSG, 87 (2009), nr. 7, p. 303-310; Bon-Martens, M.J.H. van, J. de Goede, L.A.M. van de Goor en J.A.M. van Oers, ‘De regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning; resultaten van de ontwikkeling in twee Brabantse regio’s’, in: TSG 86 (2008), nr. 5, p. 249-260; Bon-Martens, M. van, H. van Oers en I. van de Goor, ‘De ontwikkeling van een regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) in twee Brabantse regio’s’, in: TSG, 85 (2007), nr. 3, p.125-126.

Regelen inzake beroepen op het gebied van de individuele Gezondheidszorg (Wet op de Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg), Kamerstukken 19552, mei 1986; ‘Het Wetsontwerp BIG: De kernpunten, het medisch tuchtrecht, de verlengde-armtheorie’, in: Tijdschrift voor Gezondheidsrecht, 11 (1987), nr. 7.

Doelgericht veranderen; ontwerp-Kerndocument Gezondheidsbeleid voor de jaren 1990-1995, Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur, Rijswijk, 1989; Gezondheid met beleid, Kamerstukken II, 1991-1992, nr. 22459, nr. 1 en 2, Sdu Uitgevers, ’s-Gravenhage, 1991.

Enerzijds informatie: RIVM, Gezondheid op koers?; Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2002, Bohn Stafleu Van Loghum, Houten, 2002, anderzijds beleid: Langer gezond leven 2004-2007; ook een kwestie van gezond gedrag, Ministerie van VWS, Den Haag, 2003.

Ministerie van VWS, Informatiebeleid in de volksgezondheid, brief d.d. 23 oktober 1995 aan de Tweede Kamer. Met betrekking tot de informatievoorziening volksgezondheid en gezondheidszorg gaat het sinds 1995 om drie periodieke documenten, die betrekking hebben op respectievelijk de staat van de volksgezondheid, de staat van de gezondheidszorg en de staat van het zorgstelsel. Het eerste document betreft de door het RIVM vierjaarlijks uit te brengen Volksgezondheid Toekomst Verkenning (zie paragraaf 14.​5). Het verscheen voor het eerst in 1993 en vervolgens in 1997, 2002, 2006 en 2010. Het tweede, ook vierjaarlijkse document, is afkomstig van de Inspectie voor de Gezondheidszorg en geeft een beeld van de kwaliteit van de geleverde zorg en de factoren die dat beïnvloeden. Het is in 1997 voor het eerst verschenen. In 2002 verscheen een tweede ‘Staat van de gezondheidszorg’. Het gaf geen totaaloverzicht meer van de staat van de gezondheidszorg, maar gaf de visie van de inspectie op een thema, in dit geval de ‘Borging van kwaliteit van zorginstellingen’. Centraal stond daarin de Kwaliteitswet Zorginstellingen. Er verschijnt sindsdien jaarlijks een thematische ‘Staat van de gezondheidszorg’. Het derde document was een transformatie van het FOZ per 1997 tot een JOZ (Jaaroverzicht Zorg), sinds 1999 de Zorgnota, die sinds 2004 geïntegreerd wordt in de Rijksbegroting van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Behalve financiële gegevens bevatte de Zorgnota nadrukkelijk zorginhoudelijke gegevens. De toegankelijkheid van de zorg, de doelmatigheid van het zorgstelsel, de beheersing van de kosten en een afweging van wensen en middelen kwamen erin aan bod.

Zie voor een overzicht: Boot, J.M. en M.J.H.M. Knapen, De Nederlandse Gezondheidszorg, Het Spectrum, Utrecht, 1996 (9e druk), paragraaf 13.8, gebaseerd op: Schrameijer, F., e.a., ‘Epiloog’, in: Schrameijer, F., e.a. (red.), Nota 2000 ter discussie, Samsom Stafleu, Alphen aan den Rijn, 1987, p. 307-317. Zie ook: ‘Korte commentaren op de Nota 2000’, in: Gezondheid en Samenleving, 7 (1986), nr. 4; Borst-Eilers, E., ‘De Nota 2000 gewogen’, in: Schrameijer, F., e.a. (red.), a.w., p. 254-265; Blanpain, J.E., ‘Gezondheidsbeleid en preventie’, in: Dekker, E. en B. Wijnberg (red.), a.w., p. 146-152; Hoogerwerf, A., ‘De institutionele structuur van de gezondheidszorg op weg naar 2000: een politicologisch-bestuurskundig perspectief’, in: Schrameijer, F., e.a. (red.), a.w., p. 269-270; Meer, D. van der, ‘Wie helpt de zieken en hulpbehoevenden?’, in: Schrameijer, F., e.a. (red.), a.w., p. 84-92; Idenburg, Ph. A., ‘Over de betekenis van de Nota 2000 voor het gezondheidsbeleid’, in: Schrameijer, F., e.a. (red.), a.w., p. 39-48; Boot, J.M., ‘Nota 2000: bestuurlijke aspecten, continuïteit en verandering’, in: Schrameijer, F., e.a. (red.), a.w., p. 280-288; Schrijvers, G., ‘Regionalisatie en competitie in de gezondheidszorg; rapport van de Commissie Dekker’, in: Economisch Statistische Berichten, 72 (1987), nr. 3602, p. 368-371; Substitutie in (Dekker-)perspectief, Harmonisatieraad Welzijnsbeleid, ’s-Gravenhage, 1987. Zie voor een gezondheidsrechtelijke reactie op het rapport van de commissie Dekker het speciale nummer van het Tijdschrift voor Gezondheidsrecht, 11 (1987), nr. 7; De ongelijke verdeling van gezondheid; verslag van een conferentie gehouden op 16–17 maart 1987, Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, Staatsuitgeverij, ’s-Gravenhage, 1987; Kastelijn, A. en O. Fokkens, ‘Inkomens- en zorgverschuivingen als gevolg van Dekker’, in: Medisch Contact, 42 (1987), nr. 28, p. 687-868; Gezondheidszorg en grootstedelijk bestuur, De gemeentebesturen van Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht, 1988, p. 5; Borst-Eilers, E., a.w., p. 264; Zie ook: Gezondheidsraad, Advies inzake grenzen van de zorg, ’s-Gravenhage, 1986; Matser, J., ‘Het zal de markt een zorg zijn’, in: Tijdschrift voor de Sociale Sector, (1987), nr. 6/7, p. 24-27; Hoogerwerf, A., a.w., p. 271; Londen, J. van, Thuiszorg, huiswerk voor allen vóór het jaar 2000, inaugurale rede, 29 september 1987, Vakgroep Algemene Gezondheidszorg en Epidemiologie, Utrecht, 1987, p. 23; De gezondheidszorg is in goede handen bij de gemeenten, brochure vanuit de integrale invoeringsgebieden WVG, Postbus 1301, 1900 BH Castricum, 1988; Gezondheidszorg en grootstedelijk bestuur, a.w.; Willemse, C., E. Jurg en J.M. Boot, ‘Van regionale planning naar regionaal bestuursmodel’, in: Medisch Contact, 43 (1988), nr. 9, p. 269-271; Kanttekeningen regeringsstandpunt over rapport Dekker, Nationale Raad voor de Volksgezondheid, Zoetermeer, 1987, p. 21-22; Beckers, J.E.M. (red.), ‘Dekker’ Bereidheid tot verandering, verandering verzekerd, verzekering verandert, Cudd, Eindhoven, 1989.

Elsinga, E., ‘Hoofdlijnen van het veranderingsproces’, in: Lapré, R.M., e.a. (red.), Handboek structuur en financiering gezondheidszorg, VUGA, ’s-Gravenhage, 1989 (losbladig) p. A.4-5-1 t/m 12; Werken Aan Zorgvernieuwing (WAZ-nota), Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur, Rijswijk, 1990.

In het kader van de kostenbeheersing lag er ook de wens de particuliere ziektekostenverzekeraars te budgetteren, althans in het kader van de Wet op de Toegang van de Ziektekostenverzekering (1986) en dus met betrekking tot de WTZ-omslagregeling. Op grond van de bestaande wetgeving konden verzekeraars voor groepen verzekerden met een standaardpolis dan wel een standaardpakketpolis het verschil tussen voor deze groepen gemaakte kosten en ontvangen premies integraal declareren. Door een wetswijziging kon dit systeem vervangen worden door een budgetsysteem, waardoor prikkels tot kostenbeheersing werden ingebouwd.Zie voor de WTZ en de standaardpolis respectievelijk standaardpakketpolis: Nuyens, W.F.I., ‘Ziektekostenverzekeringen’, in: Lapré, R.M., e.a. (red.), a.w., deel B, 1.4.2. en 1.4.3.2.

Zie voor een bezinning op de voorgestane zorgvernieuwing als inhoudelijk probleem: Nationale Raad voor de Volksgezondheid, Beleid op maat; een achtergrondstudie over de bestuurlijke vernieuwing in de gezondheidszorg, Zoetermeer, 1993, en voor een wetenschappelijke afweging: Schut, F.T., Competition in the Dutch health care sector, diss., Rotterdam, 1994.

Rapport Werkgroep Aanpassing Wet Ziekenhuisvoorzieningen (WAW), Rijswijk, 1991; Op zoek naar een passende prijs, Commissie Prijsvorming in de Zorgsector, Rijswijk, 1992.

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne, Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Sdu Uitgevers, ’s-Gravenhage, 1993. Naast de VTV, die vierjaarlijks wordt opgesteld, kwamen onder Paars nog twee documenten ten behoeve van de informatievoorziening in de gezondheidszorg periodiek beschikbaar. Eén document betrof de staat van de gezondheidszorg (STG) en was afkomstig van de Inspectie voor de Gezondheidszorg. Het moest een beeld geven van de kwaliteit van de geleverde zorg en de factoren die dat beïnvloeden. Het moest gelijktijdig met de VTV verschijnen en verscheen dus in 1997 voor de eerste keer. De tweede keer, in 2002, werd gekozen voor een thematische opzet. Bovendien is besloten voor een jaarlijkse thematisch uitgave. Het andere document is een transformatie van het FOZ per 1997 tot een JOZ (Jaaroverzicht Zorg), vanaf 1999 Zorgnota. Behalve financiële gegevens bevatte het JOZ, respectievelijk de Zorgnota nadrukkelijk zorginhoudelijke gegevens. De toegankelijkheid van de zorg, de doelmatigheid van het zorgstelsel, de beheersing van de kosten en een afweging van wensen en middelen kwamen erin aan bod. Per 2004 is de Zorgnota geïntegreerd in de Rijksbegroting van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Zie hierover verder: Ministerie van VWS, Informatiebeleid in de volksgezondheid, brief d.d. 23-10-1995 aan de Tweede Kamer, en de desbetreffende Rijksbegroting.

Het paarse alternatief voor het plan-Simons is een breuk in het beleid. Of daarmee ook sprake is van een breuk in de hervorming van de gezondheidszorg is een andere kwestie. Zie daarvoor: Ven, W.P.P.M. van de, ‘Marktgerichtheid in de gezondheidszorg: geen weg meer terug’, in: Boon, L. (red.), Zorg, markt en management, Stichting Sympoz, Amsterdam, 1993, p. 6-12; Maarse, H. en J. van der Made, ‘De continuïteit in de hervorming van de gezondheidszorg’, in: Gezondheid-Theorie in de praktijk, 3 (1995), nr. 1, p. 3-12.

Zie hierover verder: de adviezen inzake de herziening van de Wet Ziekenhuisvoorzieningen van de Nationale Raad voor de Volksgezondheid, de Ziekenfondsraad en het College voor Ziekenhuisvoorzieningen uit 1995.