Gedragsverslaving?

In dit hoofdstuk proberen we een antwoord te vinden op de vraag of excessief compulsief online-gamen een verslaving kan worden genoemd. Hiervoor is bestaande literatuur onderzocht vanuit verschillende wetenschappelijke perspectieven. We bespreken het concept verslaving, de sociale inbedding van de problematiek, criteria om verslavingen te diagnosticeren en aanvullingen uit de neurowetenschappen. De belangrijkste conclusie is dat problematisch online-gamen dermate grote gelijkenissen vertoont met gok- en middelenverslavingen, dat deze goed met elkaar vergeleken kunnen worden. We beargumenteren dat een gameverslaving waarschijnlijk in sterkte verschilt van klassieke verslavingen, maar dat de aard van het probleem hetzelfde is.

Deze column gaat over het concept ‘verslaving’.

Problematisch gokken of gokverslaving is een stoornis die veel overeenkomsten heeft met middelenafhankelijkheid wat betreft ontstaansgeschiedenis, risicofactoren, erfelijkheid en behandelmogelijkheden. Zo zijn er overeenkomsten in afwijkingen in hersenfuncties, neuropsychologische functies, risicofactoren voor terugval (zoals impulsiviteit) en effectiviteit van psychologische en farmacologische behandelmethoden. Doordat er genoeg bewijs is voor overeenkomsten met middelenverslaving, is gokverslaving de eerste niet-middelengebonden verslaving die opgenomen zal worden in de DSM-5 onder de categorie ‘Verslaving en aan verslaving gerelateerde stoornissen’. De laatste schattingen in Nederland geven aan dat er tussen de twintig- en zestigduizend problematische gokkers zijn, wat neerkomt op een prevalentie van 0,15-0,22 procent. Jaarlijks zoeken een kleine drieduizend probleemgokkers behandeling in de verslavingszorg, en de laatste tien jaar is het aantal probleemgokkers in behandeling stabiel, na een daling tussen 1996 en 2001. In Nederland is er sinds lange tijd ambivalentie rond mogelijkheden om te gokken: naast een neiging tot regulering om gokken uit het illegale circuit te houden, is er een tendens om gokken te beperken vanwege de risico’s op gokproblematiek. De interactie tussen deze twee krachten leidt tot politieke discussies rond veranderingen in het aanbieden van kansspelen, zoals recentelijk rond de legalisering van kansspelen op internet.

Deze rubriek informeert over richtlijnen en protocollen die zijn ontwikkeld door het nu ruim tien jaar bestaande landelijke programma Resultaten Scoren. In bepaalde gevallen worden ook elders ontwikkelde protocollen of richtlijnen samengevat. De rubriek staat onder redactie van Wim Buisman, werkzaam als programmaleider van Resultaten Scoren.

In 2009 werd in Nederland een pilotprogramma gelanceerd voor de behandeling van internetverslaving. Het ging om een bestaand behandelprogramma (de Leefstijltraining), dat gebaseerd is op een combinatie van motiverende gespreksvoering en cognitieve gedragstherapie. In de huidige studie wordt het programma geëvalueerd met een kwalitatieve analyse van de ervaringen van vijf therapeuten die het programma toegepast hebben bij twaalf patiënten die zichzelf internetverslaafd vonden. De behandelaars rapporteren dat het programma, dat gewoonlijk gebruikt wordt voor de behandeling van middelen- en gokverslavingen, ook goed aansluit bij de problemen die deze ‘internetverslaafden’ hebben. De behandeling richtte zich vooral op het controleren en verminderen van het internetgebruik. Daarnaast werd er gefocust op het herkaderen van gedachten, de uitbreiding van (offline-)sociale contacten, het terugkrijgen van een dagelijkse structuur en het indelen van (vrije) tijd. Volgens de therapeuten werd er bij elk van de twaalf patiënten vooruitgang geboekt.

Kurt (51) is een alleenstaande man die nu ongeveer twee jaar werkloos is. Een tiental jaar geleden is hij, naar aanleiding van financiële problemen, begonnen met gokken op bingotoestellen - gokautomaten - in cafés. Begin 2009 meldt hij zich voor het eerst in ons Centrum Geestelijke Gezondheidszorg (CGG). Na enkele gesprekken haakt hij echter af in de therapie. Eind 2010 contacteert hij ons opnieuw en begint hij aan een tweede (individuele) ambulante begeleiding. Deze is nog steeds gaande. Op het moment van de aanmelding leeft hij erg geïsoleerd. Schulden zijn er niet (meer), maar het gebeurt regelmatig dat hij een groot deel van zijn uitkering vergokt. Dit geeft hem weinig financiële ruimte om andere vrijetijdsbesteding te zoeken. Er is ook sprake van comorbiditeit, met name depressieve klachten. De therapie van Kurt valt in verschillende fasen onder te delen, zoals hierna wordt beschreven.

Hedendaagse eetverslavingstheorieën veronderstellen dat met name vet- en suikerrijk voedsel zich kan gedragen als een drug en dat, net als bij drugsverslaving, verstoringen in het hersenbeloningssysteem aan de basis liggen van excessief eetgedrag en obesitas. Dier- en mensonderzoek wijst op overeenkomsten tussen obesitas en drugsverslaving, bijvoorbeeld in de neurobiologische, cognitieve en subjectieve reactiviteit op respectievelijk voedsel- en drugsgerelateerde cues. Desondanks lijkt het onjuist om de hele obese populatie als eetverslaafd te bestempelen: huidige onderzoeksdesigns laten niet toe om hier een uitspraak over te doen en onderzoeksresultaten zijn niet altijd eenduidig. Een meer op verslaving lijkend eetprobleem lijkt zich te manifesteren bij obese mensen met een specifieke eetbuistoornis, gekenmerkt door compulsief eetbuigedrag met controleverlies.

Bespreking van de website Gameadviesopmaat.nl.