Gebruik en kosten van jeugdzorg door jeugdigen met een Turkse of Marokkaanse achtergrond

Jeugdzorg is de verzamelnaam voor jeugdhulp, jeugdbescherming en jeugdreclassering. In 2017 maakte bijna een op de tien jeugdigen gebruik van jeugdzorg [1]. Dit betreft vooral vrijwillige jeugdzorg (jeugdhulp; 1 op de 12 jeugdigen) en in mindere mate gedwongen jeugdzorg (jeugdbescherming en -reclassering; 1 op de 70 jeugdigen). Jeugdigen met een niet-westerse achtergrond maken gemiddeld genomen minder vaak gebruik van jeugdzorg dan hun autochtone leeftijdgenoten [2]. Binnen deze niet-westerse groep bestaan er echter grote verschillen. Jeugdigen met een Surinaamse of Antilliaanse achtergrond ontvangen juist vaker jeugdzorg dan autochtone leeftijdgenoten [2, 3]. Bij jeugdigen met een Turkse of Marokkaanse achtergrond ligt het anders: zij ontvangen juist minder vaak vrijwillige jeugdzorg dan andere groepen jeugdigen, maar komen wel vaker terecht in het zogenoemde gedwongen kader.

Het hogere gebruik van jeugdzorg door jeugdigen met een Surinaamse of Antilliaanse achtergrond valt goed te verklaren. Bij deze groepen jeugdigen ligt de prevalentie van emotionele en gedragsproblemen immers ook hoger [4, 5]. Ook risicofactoren als alleenstaand ouderschap en armoede komen vaker voor [6].

Het lagere gebruik van vrijwillige jeugdzorg door jeugdigen van Turkse of Marokkaanse herkomst is lastiger te begrijpen. Ook bij hen is er namelijk sprake van een hogere prevalentie van problemen [4, 7]. Zij hebben vaker gedragsproblemen dan autochtone leeftijdgenoten [4, 7], en ook emotionele problemen komen, vooral bij Turks-Nederlandse meisjes, vaker voor [4]. Deze hogere prevalentie bij kinderen met een Turkse of Marokkaanse achtergrond hangt samen met een grotere aanwezigheid van risicofactoren die de kans op problemen vergroten, zoals armoede: een kwart respectievelijk een derde van hen groeit op in armoede [6].

Vanwege de problematiek en de aanwezigheid van risicofactoren zou men verwachten dat ook het gebruik van de vrijwillige jeugdzorg in de Turkse en Marokkaanse groepen hoger is. Maar dat is dus niet het geval – integendeel. Hun ondervertegenwoordiging in de vrijwillige jeugdzorg wordt mogelijk verklaard door een terughoudende opstelling om zich bij problemen tot experts te richten [3, 8]. Ouders met een niet-westerse achtergrond zijn relatief vaak van mening dat zij geen invloed hebben op problemen [3]. Bovendien rust er bij deze groepen dikwijls een taboe op het vragen om hulp bij problemen [9] en spelen gevoelens van schaamte een rol [8]. Ook lijken vooral Turks-Nederlandse en Marokkaans-Nederlandse ouders weinig vertrouwen te hebben in overheidsinstanties [9] en is het door taalbarrières voor hen minder gemakkelijk om hulp te vinden [10].

Voor de kosten van gedwongen hulp geldt mogelijk een ander verhaal. De terughoudende opstelling van Turkse en Marokkaanse gezinnen kan ertoe leiden dat er bij deze groepen – vergeleken met autochtone Nederlanders – bij vergelijkbare problemen eerder tussenkomst van een rechter noodzakelijk is: in dat geval zou een gedwongen maatregel bij Turkse en Marokkaanse groepen bij relatief lichte problemen ingezet worden, met relatief lichte – en daarmee ook vaak minder dure – vormen van hulp. Dat zou betekenen dat de kosten per gebruiker van gedwongen hulp voor deze groepen juist lager liggen.

We constateerden dat jeugdigen met een Turkse of Marokkaanse achtergrond minder vaak vrijwillige jeugdzorg ontvangen dan hun autochtone leeftijdgenoten, en dat de gemiddelde kosten juist hoger liggen. Het beeld bleek omgekeerd voor de gedwongen zorg: Turkse en Marokkaanse jeugdigen komen vaker terecht in de gedwongen zorg dan hun autochtone leeftijdgenoten, maar de kosten liggen lager. Deze verschillen in gebruik en kosten tussen Turkse en Marokkaanse jeugdigen en autochtone jeugdigen konden slechts deels verklaard worden door risicofactoren.

Dat jeugdigen met een Turkse of Marokkaanse achtergrond ondervertegenwoordigd zijn in de vrijwillige jeugdzorg maar oververtegenwoordigd zijn in de gedwongen jeugdzorg, is bekend uit eerder onderzoek [3, 15]. Vooral dat eerste is opvallend gezien de hogere prevalentie van gedrags- en emotionele problemen bij kinderen met een Turkse of Marokkaanse achtergrond [4, 7]. Een mogelijke verklaring voor de ondervertegenwoordiging in de vrijwillige zorg vormt de veronderstelling dat Turks-Nederlandse en Marokkaans-Nederlandse kinderen en hun ouders relatief laat in contact komen met de jeugdzorg als gevolg van taal- en/of culturele barrières: namelijk op het moment dat problemen inmiddels uitgegroeid zijn tot relatief zware problemen, die ook een relatief dure oplossing vergen.

Onze bevinding dat de zorgkosten van vrijwillige zorg voor jeugdigen met een Turkse of Marokkaanse achtergrond hoger liggen dan voor autochtone jeugdigen, biedt ondersteuning voor een dergelijke gedachtegang. De verschillen in zorgkosten doen namelijk vermoeden dat de zorg die jeugdigen met een Turkse of Marokkaanse achtergrond in het vrijwillige circuit ontvangen, intensiever is dan de zorg die autochtone leeftijdgenoten krijgen. En dat wijst er op zijn beurt op dat de problemen waarvoor deze jeugdigen zorg krijgen, ook zwaarder zijn.

Langs dezelfde redeneerlijn ondersteunen onze bevindingen over de gedwongen hulp de gedachte dat jeugdigen met een Turkse of Marokkaanse achtergrond juist in een relatief vroeg stadium in de gedwongen hulp terechtkomen: dat zou namelijk verklaren waarom deze jeugdigen vaker terechtkomen in de gedwongen hulp, en de hulp per gebruiker minder kost. Ook de uitkomsten van de analyses waarin we onderscheid hebben gemaakt naar zorg met en zorg zonder verblijf passen in dit beeld, namelijk dat een gedwongen maatregel bij Turkse en Marokkaanse groepen bij relatief lichte zorg en lichte problemen ingezet wordt.

Dat jeugdigen met een Marokkaanse of Turkse achtergrond eerder in de gedwongen zorg terecht zouden komen, kan met verschillende zaken te maken hebben. Een mogelijke verklaring is dat deze jeugdigen en gezinnen niet snel zelf hulp zoeken, bijvoorbeeld als gevolg van schaamtegevoelens of omdat ze weinig vertrouwen hebben in de hulp die geboden wordt [3, 8, 9]. Een dergelijke terughoudende opstelling zou kunnen verklaren waarom gedwongen hulp juist eerder ingezet wordt: namelijk omdat de kans kleiner is dat hulp zonder een gedwongen maatregel door de jeugdige zelf of zijn of haar gezin aangenomen wordt. Dat gedwongen hulp eerder wordt ingezet zou echter ook te maken kunnen hebben met communicatieproblemen tussen deze jeugdigen en hun gezin aan de ene kant en de hulpverlening en de rechterlijke macht aan de andere kant, waardoor een gedwongen maatregel door de laatste groep eerder als noodzakelijk wordt beschouwd.

Opmerkelijk was onze bevinding dat jeugdigen met een Turkse achtergrond na correctie voor risicofactoren juist iets minder vaak terechtkomen in de gedwongen hulp dan autochtone jeugdigen. Mogelijk spelen hier de hechte banden binnen de Turks-Nederlandse gemeenschap een rol [2]: Turkse Nederlanders leven vaak in hechte netwerken bestaande uit leden met dezelfde culturele achtergrond, en daarvan kan een beschermende invloed uitgaan [16]. Zo zijn er aanwijzingen dat dit (mede) verklaart waarom de criminaliteitscijfers onder Turkse Nederlanders vaak lager zijn dan onder andere Nederlanders met een niet-westerse migratieachtergrond [2]. Mogelijk geldt hetzelfde voor de instroom in de gedwongen zorg.

Onze bevindingen ondersteunen de gedachte dat er minder snel vrijwillige hulp is en juist sneller gedwongen hulp bij jeugdigen met een Turkse of Marokkaanse achtergrond. Mogelijk betekent dit dat deze ouders en hun kinderen relatief laat met jeugdzorg in contact komen, waardoor relatief lichte opgroei- en opvoedproblemen verergeren, en waardoor later zwaardere en duurdere vormen van hulp nodig zijn. Bedenk echter dat andere verklaringen voor de gevonden patronen niet uitgesloten kunnen worden. Dat vrijwillige hulp aan jeugdigen met een Turkse of Marokkaanse achtergrond duurder is, kan bijvoorbeeld ook veroorzaakt worden door taalproblemen of culturele barrières, waardoor de hulp minder goed aansluit en langer duurt. Nader onderzoek hiernaar zou in de toekomst kunnen worden uitgevoerd met een longitudinaal onderzoeksontwerp, waarbij personen gedurende een langere periode worden gevolgd. Ten slotte baseren we onze bevindingen op gegevens uit 2012; meer recente gegevens waren niet beschikbaar. Het is niettemin aan te bevelen om te onderzoeken in hoeverre het geschetste beeld ook geldt voor de huidige situatie, na invoering van de Jeugdwet in 2015.