Skip to main content
Top

2020 | OriginalPaper | Hoofdstuk

3. Functionele neuro-anatomie

Auteur : Dr. Ben van Cranenburgh

Gepubliceerd in: Neurowetenschappen

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

share
DELEN

Deel dit onderdeel of sectie (kopieer de link)

  • Optie A:
    Klik op de rechtermuisknop op de link en selecteer de optie “linkadres kopiëren”
  • Optie B:
    Deel de link per e-mail

Samenvatting

Ons zenuwstelsel bestaat uit een centraal (ruggenmerg en hersenen) en perifeer gedeelte (wortels en zenuwen). Zenuwvezels kunnen afferent (aanvoerend) of efferent (wegvoerend) zijn. Het somatische zenuwstelsel heeft te maken met functies die in principe bewust kunnen worden ervaren of gestuurd. Het autonome zenuwstelsel reguleert functies die zich in het algemeen aan ons bewustzijn onttrekken. Toch staan somatisch en autonoom zenuwstelsel nooit los van elkaar: tijdens hardlopen worden onze spieren geactiveerd (somatisch) en tegelijk wordt de hartslag en circulatie aangepast (autonoom). Andere lichaamsfuncties hebben zowel een somatische als autonome component, bijvoorbeeld mictie, ventilatie en seksuele functies. De anatomie van hersenen en zenuwstelsel is een van de meest complexe gebieden binnen de anatomie. Dit heeft vooral te maken met de ingewikkelde ruimtelijke ordening die men kan leren begrijpen vanuit de embryologie. Men onderscheidt hersenstam, kleine en grote hersenen. De grote hersenen bestaan uit twee hemisferen die zijn opgebouwd uit een buitenste schil, de cortex (‘buitenbrein’) en een diep gedeelte (basale kernen en limbisch systeem, ‘binnenbrein’).
Woordenlijst
amygdala
kerngroep die zich vooraan mediaal in beide lobi temporales bevindt en van belang is voor de regulatie van emotioneel gedrag
area striata
primaire visuele schors (area 17) aan weerszijden van de sulcus calcarinus in de lobus occipitalis
basale kernen/ganglia
kernen in het binnenste van de hemisferen die van belang zijn voor de (automatische) motoriek
capsula interna
waaiervormig systeem van motorische en sensorische projectievezels die de cortex verbindt met lagere structuren
chiasma opticum
in het midden, vlak achter de ogen, gelegen structuur waarin de helft van de vezels van de nn. optici kruist, namelijk de vezels die afkomstig zijn uit de mediale retinahelften
cerebellum
kleine hersenen
corpus callosum
balk. Grote baan, bestaande uit ongeveer 200 miljoen vezels die de hemisferen functioneel met elkaar verbindt
diencephalon
tussenhersenen (d.w.z. tussen de grote hemisferen)
ergotrope functies
lichaamsfuncties die een rol spelen bij het verrichten van actie, d.w.z. functies waarbij energie verbruikt wordt, bijvoorbeeld aanval, vlucht
fasciculus longitudinalis (inferior en superior)
lange associatiebanen die de achterzijde van de hersenen verbinden met de voorzijde. Zijn van belang voor de afstemming van handelen/gedrag op de waarneming/situatie
formatio reticularis
groot netwerk van neuronen dat in, en over de gehele lengte van de hersenstam ligt. Vanuit dit netwerk wordt de hersenschors geactiveerd ten behoeve van de arousal (ARAS), en ook het ruggenmerg ten behoeve van houding en spiertonus (DRAS)
globus pallidus
belangrijk output-station van de basale kernen, lateraal van thalamus en capsula interna gelegen
homeostase
het verschijnsel dat verschillende variabelen in het interne milieu (bloed en weefselvocht) van het organisme constant worden gehouden, bijvoorbeeld zuurgraad, glucosespiegel
hippocampus
mediaal in de lobus temporalis gelegen structuur die van groot belang is voor het korte-termijngeheugen
hypothalamus
structuur die in het diencephalon onder de thalamus ligt. Staat functioneel in nauw contact met de hypofyse, limbisch systeem en formatio reticularis. Van belang voor het bewaken van de homeostase (bijv. temperatuurregulatie), survival-functies (bijv. honger) en emoties (bijv. woede)
interoceptie
waarneming/opvang van prikkels door receptoren/sensoren die in de interne organen gelegen zijn, bijvoorbeeld reksensoren in het maagdarmkanaal
limbisch systeem
verzamelterm voor functioneel samenhangende hersengebieden diep in het brein gelegen, die te maken hebben met emoties en emotioneel gedrag
liquor cerebrospinalis
hersenvocht dat zich in de hersenventrikels en in de arachnoïdale ruimte (rondom hersenen en ruggenmerg) bevindt
mesencephalon
middenhersenen. Bovenste deel van de hersenstam, gelegen tussen diencephalon en pons
mrdulla oblongata
verlengde merg. De voortzetting van het ruggenmerg in de schedelholte
myotatische reflex = rekreflex = spierspoelreflex
korte spierschok die ontstaat door rek van een spier die wordt bewerkstelligd door een tik met de reflexhamer op de pees; hierdoor wordt de spierspoel geprikkeld (dus niet de peessensor!)
nucleus caudatus
belangrijk input-station van de basale kernen
parasympathische zenuwstelsel
deel van het autonome zenuwstelsel dat een rol speelt bij trofotrope functies: rust en herstel (hersenzenuwen III, VII, IX en X, en nn. pelvici S2 t/m S4)
peessensor
zintuigcellen in de pees van een spier gelegen, die geprikkeld worden bij toename van de spanning
pons = brug
deel van de hersenstam gelegen tussen het mesencephalon en de medulla oblongata. In de pons steken vele vezels van de hersenschors over (brug) en duiken het cerebellum in
proprioceptie
waarneming/opvang van prikkels door receptoren/sensoren die in het bewegingsapparaat gelegen zijn (spierspoel, peessensor, gewrichtssensor, evenwichtsorgaan). Het gedeelte van de proprioceptieve informatie dat bewust kan worden waargenomen noemt men de kinesthesie
putamen
belangrijk input-station van de basale kernen
thalamus
groot kerngebied in het diencephalon waarin (1) sensorische informatie wordt doorgeschakeld naar de schors, (2) vezels van het arousal-systeem (ARAS) schakelen, en (3) output-informatie uit de basale kernen overschakelt naar de schors
tectum (opticum)
dak van het mesencephalon; belangrijk voor visuele en akoestische reflexen
trofotrope functies
fysiologische functies die te maken hebben met rust en herstel
spierspoel
in de spier gelegen orgaantjes die gevoelig zijn voor rek (bevatten zgn. ‘nuclear bag’ en ‘nuclear chain’ vezels; worden afferent door I-a en II vezels, en efferent door gamma-motoneuronen geïnnerveerd)
substantia nigra
kerngebied in het mesencephalon dat functioneel tot de basale kernen gerekend wordt. Het is, evenals de globus pallidus, een belangrijk output-station van de basale kernen
sulcus
groeve op het hersenoppervlak. Een sulcus ligt tussen twee gyri
sympathische zenuwstelsel
deel van het autonome zenuwstelsel dat een rol speelt bij ergotrope functies (actie). Het ontspringt in de segmenten C8 t/m L2
synaps
contact- en schakelplaats tussen twee neuronen waar via een chemische tussenstap (de neurotransmitter) informatie wordt overgedragen
Achterstreng
achterste gedeelte van de witte stof van het ruggenmerg waarin de lange banen verlopen die informatie naar de hersenen vervoeren. Betreft vnl. fijne tast- en bewegingszin, zogenaamde gnostische sensibiliteit (in de kliniek ook wel ‘diepe gevoel’ genoemd)
Literatuur
go back to reference Brooks, Ch. (1983). Newer concepts of the autonomic systems role. Journal of the Autonomic Nervous System, 7, 199–212.CrossRef Brooks, Ch. (1983). Newer concepts of the autonomic systems role. Journal of the Autonomic Nervous System, 7, 199–212.CrossRef
go back to reference Dennet, D. (1978). Artificial intelligence as philosophy and psychology. In D. Dennet (Ed.), Brainstorms. Cambridge: mit Bradford Book. Dennet, D. (1978). Artificial intelligence as philosophy and psychology. In D. Dennet (Ed.), Brainstorms. Cambridge: mit Bradford Book.
go back to reference Drukker, J., & Jansen, J. C. (1975). Compendium anatomie. Lochem: De Tijdstroom bv. Drukker, J., & Jansen, J. C. (1975). Compendium anatomie. Lochem: De Tijdstroom bv.
go back to reference Kahle, W. (1986). Sesam Atlas van de anatomie, Deel 3 Zenuwstelsel en zintuigen. Baarn: Bosch & Keuning NV. Kahle, W. (1986). Sesam Atlas van de anatomie, Deel 3 Zenuwstelsel en zintuigen. Baarn: Bosch & Keuning NV.
go back to reference Kandel, E. R. (1991). Principles of neural science (3rd ed.). New York: Appleton & Lange. Kandel, E. R. (1991). Principles of neural science (3rd ed.). New York: Appleton & Lange.
go back to reference Nauta, W. J. H., & Feirtag, M. (1986). Fundamental neuroanatomy. New York: Freeman. Nauta, W. J. H., & Feirtag, M. (1986). Fundamental neuroanatomy. New York: Freeman.
go back to reference Kandel, E. R. et al. (2013). Principles of neural science (5th ed.). New York: McGraw-Hill. Kandel, E. R. et al. (2013). Principles of neural science (5th ed.). New York: McGraw-Hill.
Metagegevens
Titel
Functionele neuro-anatomie
Auteur
Dr. Ben van Cranenburgh
Copyright
2020
Uitgeverij
Bohn Stafleu van Loghum
DOI
https://doi.org/10.1007/978-90-368-2493-4_3