Echoscopie in de verloskunde en gynaecologie

Voorwerk

1. Basisprincipes van het ultrageluidsonderzoek

Samenvatting

Echoscopie als beeldvormende diagnostische techniek wordt breed toegepast in de geneeskunde. Belangrijke redenen voor de diagnostische toepassing in de gynaecologie en verloskunde zijn de veiligheid in vergelijking met andere beeldvormende technieken, de lage kosten en het gebruiksgemak.

M. C. Haak

2. Oriëntatie en technieken voor gynaecologische transvaginale echoscopie

Samenvatting

Binnen de gynaecologische echoscopie is het van belang om te weten hoe men moet oriënteren om de anatomie in beeld te brengen en welke technieken er zijn. Daarnaast is het van belang om een gestructureerde methode te gebruiken om de anatomie te beoordelen, om afwijkingen niet te missen. Dit hoofdstuk geeft een voorbeeld van een dergelijke structuur en geeft uitleg over de basale kenmerken van de transvaginale echo, contrastechoscopie en nieuwere technieken zoals 3D-echoscopie voor toepassing in de gynaecologische praktijk.

R. A. De Leeuw, N. B. Burger, J. A. F. Huirne

3. Het endometrium

Samenvatting

Echoscopie is het eerstekeuzeonderzoek om het endometrium te evalueren, het risico op endometriumcarcinoom in te schatten en andere oorzaken van abnormaal uterien bloedverlies te detecteren. We geven in dit hoofdstuk aan hoe een gestandaardiseerde beschrijving van de echoscopische kenmerken van het endometrium moet worden opgesteld en beschrijven de typische kenmerken van endometriumpathologie.

T. van den Bosch

4. Echoscopie van het myometrium

Samenvatting

Echoscopie vormt de eerstelijnsdiagnostiek om het myometrium beoordelen. De meeste afwijkingen van het myometrium kunnen met de huidige echotechnieken goed worden afgebeeld en geclassificeerd. Achtereenvolgens komen in dit hoofdstuk uterus myomatosus, adenomyose, de uteriene niche en de congenitale uteriene afwijkingen aan bod. Van al deze myometriumafwijkingen worden ook de classificaties besproken (o.a. MUSA-, FIGO-, ESHRE/ESGE-, ASRM- en ISUOG-classificatie) om uniforme verslaglegging te faciliteren.

E. D. Post Uiterweer, T. van den Bosch, J. A. F. Huirne

5. Echoscopie van het adnex

Samenvatting

Echoscopie speelt een essentiële rol bij het beoordelen van het adnex (ovarium en tuba). Dit hoofdstuk legt de nadruk op het gebruik van eenduidige terminologie en beschrijft de morfologische kenmerken van verschillende ovariële cysten. Er worden modellen besproken die helpen bij het inschatten van het risico op maligniteit. Daarnaast wordt het gebruik van echoscopie bij het beoordelen van de functionaliteit van de tuba toegelicht.

P. M. A. J. Geomini, W. Froyman, K. Dreyer

6. Endometriose

Samenvatting

In het diagnostisch proces naar endometriose heeft de transvaginale echoscopie een onmisbare positie ingenomen. Met name voor de beoordeling van endometriomen, adhesies en diepe endometriose is de echoscopie, in ervaren handen, betrouwbaar en reproduceerbaar. Het IDEA-systeem geeft handvatten voor het bepalen welke onderdelen moeten worden beoordeeld.

R. A. De Leeuw, V. Mijatovic

7. Echoscopie van de bekkenbodem

Samenvatting

Beschadiging van de structurele anatomische en neurogene elementen van de bekkenbodem kan leiden tot diverse klachten van de bekkenbodem. Voor een doeltreffende behandeling zijn gedegen begrip van de normale bekkenbodemanatomie en het herkennen van afwijkingen essentieel. Er zijn diverse echoscopische technieken waarmee bekkenbodemproblemen en bekkenbodemschade effectief kunnen worden gevisualiseerd, zoals transperineale (synoniem: translabiale), endovaginale en endoanale echoscopie.

A. B. Steensma, I. M. A. van Gruting, L. de Jong-Speksnijder

8. De jonge zwangerschap

Samenvatting

Een van de belangrijkste aspecten bij een jonge zwangerschap is het tijdig en correct bepalen van de lokalisatie en vitaliteit van de zwangerschap. Door het verrichten van gestandaardiseerd transvaginaal echoscopisch onderzoek kan eventuele pathologie in een vroeg stadium worden gedetecteerd en juist worden behandeld.

N. B. Burger, M. L. P. van der Hoorn

9. Embryonale ontwikkeling en datering

Samenvatting

Het eerste trimester van de zwangerschap begint bij de conceptie kort na de ovulatie (CD 14 = 2⁺⁰ weken amenorroe). De embryonale periode begint bij de conceptie en duurt tot 58 dagen daarna (= 8 weken en 2 dagen embryonale leeftijd). Standaard wordt tweedimensionale (2D) transvaginale echoscopie gebruikt om de embryonale periode te vervolgen. Met behulp van innovatieve technieken, zoals driedimensionale (3D) echoscopie en virtualrealitytechnieken, is het mogelijk om de embryonale morfologie nu ook in-utero in detail te vervolgen.

M. Rousian, M. A. J. Engels

10. Foetale groei

Samenvatting

Het meest uitgevoerde echoscopisch onderzoek in de verloskunde is het vaststellen van de foetale biometrie ter beoordeling van de foetale groei. Daarnaast spelen de foetale doorstromingsprofielen middels dopplermetingen tezamen met de bepaling van de hoeveelheid vruchtwater een belangrijke rol bij het beoordelen van de conditie van een foetus met een (verdenking op) foetale groeirestrictie.

M. N. Bekker, P. L. J. DeKoninck

11. De placenta en de navelstreng

Samenvatting

Doorgaans komt bij elk echoscopisch onderzoek in de zwangerschap de placenta in beeld. Belangrijke pathologieën zijn in dit kader vooral abnormale lokalisatie en abnormale placentatie. Tijdige herkenning kan maternale morbiditeit en zelfs mortaliteit voorkomen. Velamenteuze insertie met vasa previa van de navelstreng is een ander zeldzaam, maar belangrijk probleem waarbij tijdige detectie foetale sterfte kan voorkomen.

J. van Drongelen, E. Sikkel, A. Beverdam

12. Echoscopie in het kader van prenatale screening

Samenvatting

Echoscopie in het kader van prenatale screening vindt in Nederland plaats middels structureel echoscopisch onderzoek (SEO). Dit screeningsonderzoek heeft als primair doel de tijdige detectie van structurele aangeboren afwijkingen. Het SEO is niet bedoeld voor de detectie van een foetus met een chromosomale afwijking. Prenatale screening voor de detectie van chromosomale afwijkingen vindt plaats via een niet-invasieve prenatale test (NIPT).

N. C. J. Peters, M. A. J. Engels

13. Het centraal zenuwstelsel

Samenvatting

In dit hoofdstuk wordt de beeldvorming van het centrale zenuwstelsel (CZS) bij standaard echoscopisch onderzoek besproken. Daarnaast wordt ingegaan op de geavanceerde neurosonografie en wordt een aantal veelvoorkomende afwijkingen van het CZS besproken.

G. T. R. Manten, M. Cohen de Lara

14. Echoscopie van het aangezicht

Samenvatting

Van alle echoscopische beelden van de foetale anatomie zijn afbeeldingen van het foetale gelaat voor de zwangere en haar omgeving het herkenbaarst. Afwijkingen aan het aangezicht kunnen geïsoleerd voorkomen of onderdeel zijn van een syndromale afwijking. Daarnaast kunnen faciale dysmorfieën wijzen op een onderliggende aandoening.

M. N. Bekker, C. Brantner

15. Thorax, diafragma en nek

Samenvatting

De foetale thorax kan gedurende de hele zwangerschap goed met echoscopie worden gevisualiseerd. Afwijkingen in deze regio dienen bij voorkeur prenataal te worden opgespoord omdat afwijkingen in de thorax hun weerslag kunnen hebben op de levensbelangrijke functies van het hart en de longen, waarvoor gerichte neonatale opvang vereist is. Daarnaast zijn er foetale thoracale afwijkingen die in aanmerking komen voor een levensreddende foetale behandeling.

F. Russo, R. Devlieger

16. Hart

Samenvatting

Aangeboren hartafwijkingen zijn met een prevalentie van 6–8 per 1.000 levendgeborenen de meest voorkomende foetale afwijkingen. Er bestaat een zeer grote variatie in hartafwijkingen, waardoor de herkenning bemoeilijkt wordt. Door elk vlak systematisch en in vaste volgorde te onderzoeken en te vergelijken met de kennis van de normale anatomie, kan het merendeel van de afwijkingen voor de geboorte herkend worden. Dit kan mortaliteit en morbiditeit voorkomen.

M. C. Haak

17. Tractus digestivus en buikwanddefecten

Samenvatting

De buik komt met de routinebuikomtrekmeting bij nagenoeg elk echoscopisch onderzoek in beeld. Afwijkingen van de tractus digestivus kenmerken zich echter doordat deze vaak laat in de zwangerschap zichtbaar worden of doordat hiervoor alleen indirecte aanwijzingen zijn, zoals een veranderde hoeveelheid vruchtwater of een afwijkende maagvulling. Buikwanddefecten kunnen echter al in een vroege fase gezien worden.

C. Willekes, S. A. M. Wirjosoekarto, I. Witters

18. Aangeboren afwijkingen van de nieren en urinewegen

Samenvatting

Afwijkingen aan nieren en urinewegen die antenataal zijn ontstaan, noemen we CAKUT (congenital anomalies of the kidney and urinary tract). Deze aangeboren afwijkingen komen relatief veel voor; bij ongeveer 3 op de 1.000 pasgeborenen. Samen met hartafwijkingen, ledemaatafwijkingen en afwijkingen van het centrale zenuwstelsel vormen ze driekwart van alle congenitale afwijkingen.

L. K. Duin, P. N. Adama van Scheltema

19. Skelet

Samenvatting

Er zijn veel verschillende soorten skeletafwijkingen, die nagenoeg allemaal zeer zeldzaam zijn. Korte lange pijpbeenderen zijn een frequente echoscopische bevinding. Dit kan wijzen op een chromosomale dan wel syndromale afwijking, intra-uteriene groeirestrictie of een skeletafwijking.

C. L. van Velzen, G. T. R. Manten

20. Tractus genitalis

Samenvatting

De echoscopische beoordeling van de genitaliën gebeurt vaak op verzoek van de ouders omdat zij het geslacht van hun foetus willen weten. Het genitaal kan achter ook afwijkend aangelegd zijn. Een geslachtsbepaling is tevens van waarde in zwangerschappen met een verhoogd risico op een X-linked aandoening bij de foetus.

E. Pajkrt

21. Hydrops foetalis

Samenvatting

Hydrops foetalis komt voor als symptoom bij verschillende foetale aandoeningen. De diagnose hydrops foetalis wordt gesteld bij een vochtophoping in twee of meer compartimenten in de foetus. Deze compartimenten zijn huid, thorax (waarbij onderscheid gemaakt wordt tussen pericardvocht en pleuravocht) en buikholte. In grote series wordt een mortaliteit van 50–98 % beschreven. Dit komt doordat hydrops vaak het eindstadium van een ziekteproces is. Bij sommige oorzaken van hydrops is foetale therapie mogelijk en daarom is het altijd een reden tot een spoedverwijzing naar een derde -of vierdelijnscentrum.

E. J. T. Verweij, A. K. K. Teunissen

22. Meerlingen

Samenvatting

Met behulp van echoscopisch onderzoek kunnen bij een meerlingzwangerschap: het aantal foetussen bepaald worden; de chorioniciteit en de amnioniciteit bepaald worden door het tussenschot te onderzoeken in het eerste trimester; de intra-uteriene situs met lokalisatie van de foetussen en placenta’s geschetst worden; specifieke complicaties van de monochoriale tweeling gediagnosticeerd worden: tweelingtransfusiesyndroom (TTS), tweelinganemie-polycythemiesequentie (TAPS), selectieve foetale groeirestrictie (sFGR), zeldzame congenitale afwijkingen zoals twin reversed arterial perfusion (TRAP of acardiacus) en de vergroeide (Siamese) tweeling.

F. Slaghekke, P. G. Scheffer

23. Chromosomale afwijkingen en andere genetische syndromen

Samenvatting

Na het echoscopisch detecteren van een foetale afwijking wensen de meeste ouders informatie over de prognose van de foetus, de toegevoegde waarde van invasieve tests en prenatale genetische diagnostiek en de kans op herhaling in toekomstige zwangerschappen.

E. Pajkrt

24. Echoscopie en vroeggeboorte

Samenvatting

Een korte cervix is een belangrijke risicofactor voor een spontane vroeggeboorte. Inzet van echoscopisch onderzoek, een juiste meting van de cervixlengte en het gebruik van effectieve interventies dragen bij aan vermindering van vroeggeboorte.

M. A. Oudijk, M. A. van Os, A. L. van Gils

25. Echogeleide ingrepen tijdens de zwangerschap

Samenvatting

Diagnostische en therapeutische interventies in de zwangerschap worden verricht onder echoscopische begeleiding. Op die manier kan gericht en daardoor veilig een naald of een ander instrument op de juiste plek in de uterus worden gebracht.

L. De Catte, M. C. Haak

Nawerk