Ziektebeeld
De menopauze zorgt voor nogal wat veranderingen op sociaal, psychisch en lichamelijk gebied. Ook seksuele klachten deze de kwaliteit van leven negatief beïnvloeden kunnen ontstaan. Pijn bij geslachtsgemeenschap kan leiden tot afname van seksueel verlangen. Dit beïnvloedt ook de relatie tussen de beide partners. Bij postmenopauzale vrouwen is vulvovaginale atrofie de belangrijkste oorzaak van seksuele problematiek. Soms is er sprake van lichen sclerosus. Behalve dyspareunie als gevolg van vaginale droogheid kunnen ook klachten als vulvaire jeuk en irritatie optreden. Daarnaast kunnen recidiverende urineweginfecties voorkomen met vulvovaginale atrofie. De atrofie is het gevolg van de oestrogeendaling van meer dan 90 procent na de overgang. Bij 30 procent van de postmenopauzale vrouwen is er sprake van vaginale droogheid.
Prevalentie
Vrouwen komen niet vaak met deze klacht op het spreekuur. In de huisartsenpraktijk is de incidentie van pijnlijke coïtus (ICPC X04) voor vrouwen van 65 tot 74 jaar 0,2 per 1000; voor vrouwen boven de 75 jaar 0,1 per 1000 patiënten. Pijn bij gemeenschap beperkt de seksuele activiteit. De huisarts kan dit bespreekbaar maken en ernaar vragen. Bij recidiverende urineweginfecties bij oudere vrouwen is vaak sprake van vaginale atrofie en van pijn bij geslachtsgemeenschap.
Diagnose
De huisarts vraagt naar de aard van de klachten, naar andere verschijnselen die passen bij de overgang, naar de seksuele beleving, naar overige klachten, zoals vaginale afscheiding, jeuk en irritatie, naar recidiverende urineweginfecties, vaginaal bloedverlies voor, na of tijdens gemeenschap, naar duur en beloop van de klachten en naar reeds zelf toegepaste behandelingen. Na de anamnese vindt er inspectie van de buitenzijde van de schaamlippen plaats. De huisarts let op mogelijke huidveranderingen en anatomische veranderingen. De mogelijke aanwezigheid van een prolaps wordt beoordeeld. Bij twijfel over lichen sclerosus kan een stansbiopt aanvullende informatie geven. Bij speculumonderzoek kijkt de huisarts of er sprake is van vaginale atrofie, of er witte, glanzende plekken zijn en of er inwendig een ulcus zichtbaar is. Bij eventuele aanwezigheid van vaginale fluor kan een kweek worden afgenomen om een bacteriële vaginose, een candidainfectie of een soa uit te sluiten.
×
![]()
Behandeling
-
Uitleg en informatie zijn het startpunt van de behandeling. Daarna kan gekozen worden voor lokale bevochtigers of lokale oestrogenen.
-
Lokale oestrogenen hebben de voorkeur als er naast dyspareunie ook andere klachten zijn die wijzen op een oestrogeendeficiëntie (bijvoorbeeld recidiverende urineweginfecties, jeuk en irritatie). Vaginale oestrogenen, twaalf weken te gebruiken in de vorm van ovules of crème, helpen het atrofische slijmvlies te herstellen. Dit maakt seksuele activiteit gemakkelijker, waardoor het vertrouwen in geslachtsgemeenschap weer toeneemt.
-
Niet-hormonale bevochtigers, zoals Replens en Gynofit zijn geschikt als dyspareunie de enige klacht is en vooral ook bij vrouwen met een risico op oestrogeengerelateerde neoplasie.
-
Glijmiddelen hebben slechts een kortdurend effect. Dit moet goed toegelicht worden. Er moet op gewezen worden dat regelmatige seksuele activiteit op termijn belangrijk is voor het behoud van een goede vaginale gezondheid. Als de patiënte daar behoefte aan heeft, kan worden verwezen naar een seksuoloog.
-
Verwijzen naar een gynaecoloog is geïndiceerd bij ernstige lichen sclerosus en bij onverklaard vaginaal bloedverlies.
×
![]()
Take home message
-
Bij postmenopauzale vrouwen is vulvovaginale atrofie een belangrijke oorzaak van seksuele problematiek.
-
Vraag naar aard van de klachten en verschijnselen die passen bij de overgang. Vraag ook naar seksuele beleving.
-
Kies voor lokale bevochtigers of lokale oestrogenen.
-
Vertel dat glijmiddelen een kortdurend effect hebben.
-
Wijs erop dat regelmatige seksuele activiteit op termijn belangrijk is voor het behoud van een goede vaginale gezondheid.
-
Verwijzen naar een gynaecoloog is geïndiceerd bij ernstige lichen sclerosus en bij onverklaard vaginaal bloedverlies.