Top

Gepubliceerd in:

2020 | OriginalPaper | Hoofdstuk

11. De psychosomatische eenheid

Auteur : Dr. Ben van Cranenburgh

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Samenvatting

Psyche en lichaam zijn onlosmakelijk verbonden. Een zuiver organische ziekte kan verergeren door stress en omgekeerd heeft een ziekte altijd ook emotionele en cognitieve gevolgen. In de evolutie zijn emoties niet voor niets ontstaan: schrik en angst induceren gedrag dat de overlevingskans vergroot. Stress betekent dat het individu onder druk staat en dus moet presteren. Dat lukt in onze wereld niet altijd, omdat fysieke en psychische stress ontkoppeld zijn geraakt en omdat de loop der dingen vaak niet begrepen en beïnvloed kan worden (oorlog, machteloos in de file staan). Ons zenuwstelsel bevat een emotionele as (formatio reticularis, hypothalamus, limbisch systeem en amygdala) van waaruit alle lichaamsfuncties in overeenstemming kunnen worden gebracht met de actuele gemoedstoestand en biologische behoeften. Vele psychosomatische wegen kunnen in gang gezet worden: neuro-endocrien (menstruele cyclus), neuro-immunologisch (weerstand tegen infecties), sympathisch (hartversnelling), parasympathisch (flauwvallen) en somatisch (spierspanning, hyperventilatie). Psychosomatische reactieprofielen zijn individueel uniek, deels genetisch bepaald, deels aangeleerd. Bij blootstelling aan stressoren, bijvoorbeeld oorlog en calamiteiten, treden psychosomatische reacties op die voor een groot deel goed te begrijpen zijn en niets met psychiatrische stoornissen te maken hebben.

vorige hoofdstuk De drie functionele units van Luria

volgende hoofdstuk ‘Symphony of movements’

afferent

aanvoerend, naar het centraal zenuwstelsel toe (bijv. afferente vezel, afferente informatie) en/of efferent) met de hersenen zijn verbroken (bijvoorbeeld dwarslaesie)

amygdala

kerngroep die zich vooraan mediaal in beide lobi temporales bevindt en van belang is voor de regulatie van emotioneel gedrag

arousal

wakkerheid, alertheid

cerebellum

kleine hersenen

circuit van Papex

door Papez gepostuleerd (1937) circuit van neuronale activiteit in het limbische systeem, van belang voor emoties

CVA

Cerebro Vasculair Accident. Lett. ‘ongeluk met hersenvaten’. In de volksmond: beroerte. De neurologische verschijnselen (parese, afasie etc.) ontstaan meestal plotseling ten gevolge van een stoornis in de bloedvoorziening van een deel van de hersenen (ischemie/infarct 80 %, bloeding 20 %)

diencephalon

tussenhersenen (d.w.z. tussen de grote hemisferen)

dualisme

filosofie waarbij lichaam en geest als gescheiden fenomenen worden beschouwd

EEG

Elektro Encefalo Gram. Registratie van de elektrische activiteit van de hersenen aan de buitenzijde van de schedel

ergotrope functies

lichaamsfuncties die een rol spelen bij het verrichten van actie, d.w.z. functies waarbij energie verbruikt wordt, bijvoorbeeld aanval, vlucht

fantoompijn

pijn in een lichaamsdeel dat verwijderd is of qua innervatie losgekoppeld is van het centrale zenuwstelsel, bijvoorbeeld bij amputatie, dwarslaesie of plexuslaesies

formatio reticularis

groot netwerk van neuronen dat in, en over de gehele lengte van de hersenstam ligt. Vanuit dit netwerk wordt de hersenschors geactiveerd ten behoeve van de arousal (ARAS), en ook het ruggenmerg ten behoeve van houding en spiertonus (DRAS)

grensstreng

truncus sympathicus. Streng van ganglia aan weerszijden van de wervelkolom waar (preganglionaire) sympathische vezels overschakelen (op post-ganglionaire)

gyrus

winding (op het schorsoppervlak)

habituatie

verdwijnen van een reflexreactie na herhaalde stimulering (gewenning, afstomping)

homeostase

het verschijnsel dat verschillende variabelen in het interne milieu (bloed en weefselvocht) van het organisme constant worden gehouden, bijvoorbeeld zuurgraad, glucosespiegel

hypothalamus

structuur die in het diencephalon onder de thalamus ligt. Staat functioneel in nauw contact met de hypofyse, limbisch systeem en formatio reticularis. Van belang voor het bewaken van de homeostase (bijv. temperatuurregulatie), survival-functies (bijv. honger) en emoties (bijv. woede)

inhibitie

remming

klassieke/operante conditionering

elementair leerproces waarbij een koppeling wordt gelegd tussen twee stimuli (klassieke c.) of tussen gedrag en de gevolgen ervan (operante c.). Bij klassieke conditionering verwerft een prikkel betekenis: wanneer een niet-effectieve stimulus (conditionerende stimulus = CS) gecombineerd wordt met een onmiddellijk daaropvolgende effectieve stimulus (niet-geconditioneerde stimulus = NS) zal de reactie na enige tijd ook gaan optreden na CS: het zenuwstelsel ontdekt de samenhang tussen twee prikkels. Operante conditionering: succesvol gedrag wordt onthouden en herhaald; gedrag dat onaangename gevolgen heeft verdwijnt of wordt onderdrukt. Het zenuwstelsel ontdekt de samenhang tussen gedrag/motoriek en de gevolgen ervan

limbisch systeem

verzamelterm voor functioneel samenhangende hersengebieden diep in het brein gelegen, die te maken hebben met emoties en emotioneel gedrag

motoneuron, alfa en gamma

motorische zenuwcellen waarvan het cellichaam in de motorische voorhoorn ligt. De axonen treden via de voorwortel uit. De alfa-motoneuronen innerveren de spiervezels, de gamma-motoneuronen innerveren de spierspoelen

noxisch

schadelijk, beschadigend

projectie

(1) het verschijnsel dat de hersenen een subjectieve waarneming een lokalisatie kunnen geven, bijvoorbeeld geprojecteerde pijn, sterretjes zien bij migraine, (2) lokalisatie van functies in de hersenen, bijvoorbeeld de motorische projectie in de gyrus precentralis

reciproke inhibitie

het verschijnsel dat twee systemen elkaar remmen. Als het ene systeem geactiveerd is, is het andere geremd, en omgekeerd. Bijvoorbeeld: bij het uitvoeren van bewegingen rond een gewricht is de relatie tussen agonistische en antagonistische spieren ‘reciprook inhiberend’

thalamus

groot kerngebied in het diencephalon waarin (1) sensorische informatie wordt doorgeschakeld naar de schors, (2) vezels van het arousal-systeem (ARAS) schakelen, en (3) output-informatie uit de basale kernen overschakelt naar de schors

trofotrope functies

fysiologische functies die te maken hebben met rust en herstel

ziekte van Parkinson

degeneratieve ziekte van de basale kernen die gepaard gaat met stoornissen van de motoriek: rigiditeit, verlies van bewegingsautomatismen en tremor. Er is een tekort aan dopamine, en in een later stadium ook aan andere transmitters

zijhoorn

laterale gedeelte van de grijze stof van het ruggenmerg waarin de sympathische (C₈ t/m L₂) of de parasympathische (S₂ t/m S₄) efferenten ontspringen

Boddy, J. (1978). Brain systems and psychological concepts. Chichester: Wiley.

Darwin, C. (1965). The expression of the emotions in man and animals. Chicago: University of Chicago Press (orig. 1872).

De Waal, F. (2016). Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn? . Amsterdam: Atlas Contact.

Frijda, N. H. (1988). De emoties. Amsterdam: Bert Bakker.

Gellhorn, E. (1968). Biological foundations of emotion. Glennview, Illinois: Scott, Foresman & Company.

James, W. (1950). The principles of psychology, vol. 1 en 2. New York: Dover (orig. 1890) (Nederlandse vertaling en selectie: De hoofdsom van de psychologie, Lisse: Swets, 1992).

Kalat, J. W. (1984). Biological psychology (2nd ed.). Belmont: Wadsworth.

Lipowski, Z., et al. (1975). Psychosomatic medicine. Corby: Oxford University Press.

MacLean, P. D. (1978). A mind of three minds: Educating the triune brain. In J. S. Chall & A. F. Mirsky (Eds.), Education and the brain (pp. 308–342). Chicago: University of Chicago Press.

Morris, D. (1978). Manwatching. A field guide to human behaviour. Frogmore, St Albans: Triad Panther.

Morris, D., et al. (1979). Gestures, their origines and distribution. London: Book Club Associates.

Ruch, T., & Patton, H. D. (1979). Physiology and biophysics: The brain and neural function (20th ed.). Philadelphia: Saunders.

Shepherd, G. M. (1994). Neurobiology (3rd ed.). New York: Oxford University Press.

Sternbach, R. A. (1966). Principles of psychophysiology. New York: Academic Press.

Szasz, T. (1961). The myth of mental illness. New York: Hoeber Medical Division, Harper and Row. (Nederlandse vertaling: Geestesziekte als mythe. Rotterdam: Lemniscaat, 1972).

Taylor, R. (1983). Stuurloze geneeskunde. Analyse van een nietsontziende technologie. Lochem: De Tijdstroom.

Thompson, J. G. (1988). The psychobiology of emotions. New York: Plenum.CrossRef

Van Cranenburgh, B. (1997). Schema’s fysiologie (4^e druk). Lochem: De Tijdstroom.

Van Cranenburgh, B. (2019). Schema’s fysiologie (5^e druk). Haarlem: Stichting ITON.

West, S. G., & Wicklund, A. (1980). A primer of social psychological theories. Monterey: Brooks/Cole Publ. Comp.

Aggleton, J. P. (1993). The contribution of the amygdala to normal and abnormal emotional states. Trends in Neurosciences, 16, 328–333.

Titel: De psychosomatische eenheid
Auteur: Dr. Ben van Cranenburgh
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Boek: Neurowetenschappen
Print ISBN: 978-90-368-2492-7

Elektronisch ISBN: 978-90-368-2493-4

Copyright: 2020
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-2493-4_11

Bohn Stafleu van Loghum

Deel dit onderdeel of sectie (kopieer de link)

Samenvatting

Log in om toegang te krijgen