Skip to main content
Top
Gepubliceerd in:

30-04-2020 | Opmerkelijk

De posttraumatische-stressstoornis bij kinderen en jongeren in de DSM-5

Auteurs: Drs. Rik Knipschild, Prof dr. Ramón Lindauer

Gepubliceerd in: Kind en adolescent | Uitgave 2/2020

share
DELEN

Deel dit onderdeel of sectie (kopieer de link)

  • Optie A:
    Klik op de rechtermuisknop op de link en selecteer de optie “linkadres kopiëren”
  • Optie B:
    Deel de link per e-mail
insite
ZOEKEN
De posttraumatische-stressstoornis (PTSS) werd voor het eerst als officiële psychiatrische classificatie bij volwassenen opgesteld door de American Psychiatric Association in de toenmalige 3e editie van de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM) (American Psychiatric Association 1980). Daarmee kwam een einde aan een tijdperk van syndromen die gerelateerd waren aan specifieke gebeurtenissen, zoals het shellshocksyndroom, child abuse syndrome en battered women syndrome. Er ontstond meer aandacht voor de algemene impact van blootstelling aan diverse ingrijpende en stressvolle gebeurtenissen en daarmee samenhangende stressgerelateerde veranderingen in stemming, gedrag en cognitie. Sinds de eerste beschrijving van PTSS in de DSM-III is de classificatie aan verandering onderhevig geweest. In dit artikel worden enkele belangrijke veranderingen besproken die op dit gebied in de DSM‑5 zijn doorgevoerd (American Psychiatric Association 2013).

Uitgangsvragen bij het ontwikkelen van de DSM-5

Bij het ontwikkelen van de PTSS-classificatie in de DSM‑5 werd door de Posttraumatic and Dissociative Disorders Sub-Work Group (SubWG) of the Anxiety Disorders Work Group of the American Psychiatric Association (2013) een aantal uitgangsvragen opgesteld. Deze uitgangsvragen waren leidend in het doorontwikkelen van PTSS als psychiatrische classificatie. In voorliggend artikel worden belangrijke overwegingen daarbij besproken.

Trauma- en stressorgerelateerde stoornissen

Een van de belangrijkste wijzigingen bij de overgang van DSM-IV (American Psychiatric Association 2000) naar de DSM‑5 is de ontwikkeling van een aparte categorie voor psychotrauma- en stressorgerelateerde stoornissen, waarmee ervoor gekozen is om PTSS niet meer te plaatsen onder de angststoornissen. Verschillende onderzoeksbevindingen liggen hieraan ten grondslag, waarbij onderscheidende biologische profielen bij patiënten met PTSS ten opzichte van patiënten met angststoornissen, zoals een sociale fobie of paniekstoornis, een doorslaggevende rol hebben gespeeld (Friedman et al. 2011a). Ook bleek het stressgerelateerde angstcircuit als verklaringsmodel een belangrijke beperking, omdat het onvoldoende verklaring biedt voor de sterke samenhang die gevonden wordt met overweldigende emoties die vaak door patiënten met PTSS ervaren worden, zoals rouw, schuldgevoelens, wrok en schaamte (Rizvi et al. 2008). Naast PTSS zijn er, binnen het psychotrauma- en stressorgerelateerde spectrum, classificaties opgenomen die in de kindertijd gesteld kunnen worden: de reactieve hechtingsstoornis, de ontremd-sociaalcontactstoornis en PTSS bij kinderen van 0–6 jaar. Voor een uitgebreidere beschrijving hiervan wordt verwezen naar bijvoorbeeld Goldbeck en Jensen (2017).

Blootstelling aan ingrijpende en stressvolle levensgebeurtenissen (het A-criterium)

De PTSS-classificatie kenmerkt zich door het expliciteren van de potentiële traumatische gebeurtenis(sen), het zogenaamde A‑criterium, en de daaruit voortkomende symptomen. In de DSM-IV was het A‑criterium onderverdeeld in een objectieve component (A1-criterium, de stressvolle gebeurtenis) en een subjectieve component (A2-criterium, de emotionele reactie tijdens en vlak na de gebeurtenis). Vastgesteld werd dat posttraumatische-stresssymptomen altijd in relatie staan tot een of meerdere stressvolle levensgebeurtenissen die een persoon zelf meemaakt of waar hij getuige van is (Friedman et al. 2011b). Derhalve zijn er dus geen fundamentele veranderingen in het A1-criterium doorgevoerd. Wel is het A‑criterium verruimd op basis van onderzoek waaruit blijkt dat indirecte blootstelling aan ingrijpende en stressvolle levensgebeurtenissen een vergelijkbaar effect kan hebben op de ontwikkeling van posttraumatische-stresssymptomen (Friedman et al. 2011; Ursano et al. 2003).
Het A2-criterium is om meerdere redenen niet meer opgenomen in de DSM‑5. Zo blijkt uit onderzoek dat acute posttraumatische reacties, zoals angst en hulpeloosheid, weinig voorspellende waarde hebben voor het al dan niet ontwikkelen van posttraumatische-stresssymptomen (Brewin et al. 2000). Ook blijkt uit verschillende onderzoeken dat er geen verschil is in ernst van de posttraumatische-stresssymptomen bij mensen die na een trauma wel of niet voldoen aan het A2-criterium (o.a. O’Donnell et al. 2010; Creamer et al. 2005).

Een vierde symptoomcluster toegevoegd: negatieve veranderingen in cognities en stemming

De PTSS-classificatie zoals deze in de DSM-IV is opgenomen kende drie symptoomclusters, te weten: herbelevingen, vermijding/numbing en verhoogde prikkelbaarheid. Diverse studies hebben de afgelopen jaren getracht de latente structuur van PTSS in kaart te brengen. Hoewel de uitkomsten tussen studies wisselend zijn, blijkt uit een meta-analyse van veertig studies (N = 14.827) de meerwaarde van een vierfactorenmodel voor PTSS (Yufik en Simms 2010). Zo blijken bij mensen met PTSS naast symptomen van herbeleving, vermijding en verhoogde prikkelbaarheid ook vaak catastrofale en disfunctionele opvattingen over verleden, heden en de toekomst voor te komen (Resick en Miller 2009), evenals negatieve opvattingen over het zelf, de ander en de wereld (o.a. Resick et al. 2002). Om deze redenen is in de DSM‑5 het symptoomcluster Negatieve veranderingen in cognities en stemming toegevoegd. Tevens zijn enkele wijzingen doorgevoerd in de symptoomclusters herbeleving (B-criterium), vermijding (C-criterium) en verandering in arousal en reactiviteit (E-criterium). Voor een uitgebreidere beschrijving van deze verandering in de diagnostische criteria wordt verwezen naar Friedman et al. (2011b).

Subtypen van PTSS

Voor de toevoeging van een construct als complexe PTSS of Disorder of Extreme Stress Not Otherwise Specified (DESNOS) blijkt onvoldoende evidentie. Onderzoek naar het onderscheidend vermogen van een dergelijk diagnostisch construct is nog maar beperkt en spreekt elkaar veelal tegen, en de kwaliteit van de beschikbare onderzoeken is onvoldoende (Resick et al. 2012).
In de DSM‑5 zijn ten opzichte van de DSM-IV twee belangrijke veranderingen op te merken. Zo is er bij het subtype PTSS bij kinderen van 6 jaar en jonger gekozen voor een meer gedragsmatige beschrijving en is de symptoombeschrijving waar nodig aangepast aan de ontwikkelingsleeftijd van jonge kinderen (Scheeringa et al. 2011).
Daarnaast is het subtype PTSS met dissociatieve symptomen aan de DSM‑5 toegevoegd. In de eerste plaats zijn er op basis van neuroimagingstudies aanwijzingen voor een onderscheid in neurobiologisch profiel tussen mensen met PTSS met dissociatieve symptomen en mensen met PTSS zonder dissociatieve symptomen (zie bijvoorbeeld Lanius et al. 2012). Ook kan op grond van onderzoek middels gestructureerde klinische interviews een subgroep worden onderscheiden van mensen met PTSS die dissociatieve klachten benoemen zoals derealisatie en depersonalisatie (Lanius et al. 2012).

Klinische diagnostiek naar PTSS bij kinderen en adolescenten

De beschreven wijzigingen in diagnostische criteria hebben inmiddels hun weg gevonden in de ontwikkeling van meetinstrumenten. Voor de diagnostiek naar PTSS bij kinderen en jongeren kan gebruikgemaakt worden van de CAPS-CA (Clinician-Administered PTSD Scale for Children and Adolescents; Pynoos et al. 2015), die internationaal wordt toegepast en geldt als de gouden standaard. De CAPS-CA is een klinisch semigestructureerd interview dat aangepast is aan de DSM‑5 en sinds 2019 beschikbaar is in Nederland (Meijel et al. 2019).
share
DELEN

Deel dit onderdeel of sectie (kopieer de link)

  • Optie A:
    Klik op de rechtermuisknop op de link en selecteer de optie “linkadres kopiëren”
  • Optie B:
    Deel de link per e-mail

Onze productaanbevelingen

BSL Psychologie Totaal

Met BSL Psychologie Totaal blijf je als professional steeds op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen binnen jouw vak. Met het online abonnement heb je toegang tot een groot aantal boeken, protocollen, vaktijdschriften en e-learnings op het gebied van psychologie en psychiatrie. Zo kun je op je gemak en wanneer het jou het beste uitkomt verdiepen in jouw vakgebied.

BSL Academy Accare GGZ collective

Literatuur
go back to reference American Psychiatric Association (1980). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (3e druk.). Washington, DC: Author. American Psychiatric Association (1980). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (3e druk.). Washington, DC: Author.
go back to reference American Psychiatric Association (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (4e druk.). Washington, DC: Author. American Psychiatric Association (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (4e druk.). Washington, DC: Author.
go back to reference American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5e druk.). Washington, DC: Author.CrossRef American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5e druk.). Washington, DC: Author.CrossRef
go back to reference Brewin, C. R., Andrews, B., & Rose, S. (2000). Fear, helplessness, and horror in posttraumatic stress disorder: investigating DSM-IV criterion A2 in victims of violent crime. Journal of Traumatic Stress, 13(3), 499–509.CrossRef Brewin, C. R., Andrews, B., & Rose, S. (2000). Fear, helplessness, and horror in posttraumatic stress disorder: investigating DSM-IV criterion A2 in victims of violent crime. Journal of Traumatic Stress, 13(3), 499–509.CrossRef
go back to reference Creamer, M., McFarlane, A. C., & Burgess, P. (2005). Psychopathology following trauma: the role of subjective experience. Journal of Affective Disorders, 86, 175–182.CrossRef Creamer, M., McFarlane, A. C., & Burgess, P. (2005). Psychopathology following trauma: the role of subjective experience. Journal of Affective Disorders, 86, 175–182.CrossRef
go back to reference Friedman, M. J., Resick, P. A., Bryant, R. A., & Brewin, C. R. (2011a). Considering PTSD for DSM‑5. Depression and Anxiety, 28(9), 750–769.CrossRef Friedman, M. J., Resick, P. A., Bryant, R. A., & Brewin, C. R. (2011a). Considering PTSD for DSM‑5. Depression and Anxiety, 28(9), 750–769.CrossRef
go back to reference Friedman, M. J., Resick, P. A., Bryant, R. A., Strain, J., Horowitz, M., & Spiegel, D. (2011b). Classification of trauma and stressor‐related disorders in DSM‐5. Depression and Anxiety, 28(9), 737–749.CrossRef Friedman, M. J., Resick, P. A., Bryant, R. A., Strain, J., Horowitz, M., & Spiegel, D. (2011b). Classification of trauma and stressor‐related disorders in DSM‐5. Depression and Anxiety, 28(9), 737–749.CrossRef
go back to reference Goldbeck, L., & Jensen, T. K. (2017). The diagnostic spectrum of trauma-related disorders in children and adolescents. In M. A. Landolt, M. Cloitre & U. Schnyder (red.), Evidence-based treatments for trauma related disorder in children and adolescents. Cham: Springer. Goldbeck, L., & Jensen, T. K. (2017). The diagnostic spectrum of trauma-related disorders in children and adolescents. In M. A. Landolt, M. Cloitre & U. Schnyder (red.), Evidence-based treatments for trauma related disorder in children and adolescents. Cham: Springer.
go back to reference Lanius, R. A., Brand, B., Vermetten, E., Frewen, P. A., & Spiegel, D. (2012). The dissociative subtype of posttraumatic stress disorder: rationale, clinical and neurobiological evidence, and implications. Depression and Anxiety, 29(8), 701–708.CrossRef Lanius, R. A., Brand, B., Vermetten, E., Frewen, P. A., & Spiegel, D. (2012). The dissociative subtype of posttraumatic stress disorder: rationale, clinical and neurobiological evidence, and implications. Depression and Anxiety, 29(8), 701–708.CrossRef
go back to reference Meijel, E. P. M., Ensink, J., Verlinden, E., & Lindauer, R. J. L. (2019). Klinisch interview voor PTSS bij kinderen en adolescenten. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Meijel, E. P. M., Ensink, J., Verlinden, E., & Lindauer, R. J. L. (2019). Klinisch interview voor PTSS bij kinderen en adolescenten. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
go back to reference O’Donnell, M. L., Creamer, M., McFarlane, A. C., Silove, D., & Bryant, R. A. (2010). Should A2 be a diagnostic requirement for posttraumatic stress disorder in DSM-V? Psychiatry Research, 176, 257–260.CrossRef O’Donnell, M. L., Creamer, M., McFarlane, A. C., Silove, D., & Bryant, R. A. (2010). Should A2 be a diagnostic requirement for posttraumatic stress disorder in DSM-V? Psychiatry Research, 176, 257–260.CrossRef
go back to reference Pynoos, R. S., Weathers, F. W., Steinberg, A. M., Marx, B. P., Layne, C. M., Kaloupek, D. G., Schnurr, P. P., Keane, T. M., Blake, D. D., Newman, E., Nader, K. O., & Kriegler, J. A. (2015). Clinician-Administered PTSD Scale for Children and Adolescents. National Center for Posttraumatic Stress Disorder en National Center for Child Traumatic Stress at www.ptsd.va.gov. Pynoos, R. S., Weathers, F. W., Steinberg, A. M., Marx, B. P., Layne, C. M., Kaloupek, D. G., Schnurr, P. P., Keane, T. M., Blake, D. D., Newman, E., Nader, K. O., & Kriegler, J. A. (2015). Clinician-Administered PTSD Scale for Children and Adolescents. National Center for Posttraumatic Stress Disorder en National Center for Child Traumatic Stress at www.​ptsd.​va.​gov.
go back to reference Resick, P. A., & Miller, M. W. (2009). Posttraumatic stress disorder: anxiety or traumatic stress disorder? Journal of Traumatic Stress, 22, 391–398.CrossRef Resick, P. A., & Miller, M. W. (2009). Posttraumatic stress disorder: anxiety or traumatic stress disorder? Journal of Traumatic Stress, 22, 391–398.CrossRef
go back to reference Resick, P. A., Bovin, M. J., Calloway, A. L., Dick, A. M., & King, M. W. (2012). A critical evaluation of the complex PTSD literature: implications for DSM‑5. Journal of Traumatic Stress, 25, 241–251.CrossRef Resick, P. A., Bovin, M. J., Calloway, A. L., Dick, A. M., & King, M. W. (2012). A critical evaluation of the complex PTSD literature: implications for DSM‑5. Journal of Traumatic Stress, 25, 241–251.CrossRef
go back to reference Resick, P. A., Nishith, P., Weaver, T. L., Astin, M. C., & Feuer, C. A. (2002). A comparison of cognitive processing therapy, prolonged exposure and a waiting condition for the treatment of posttraumatic stress disorder in female rape victims. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 70, 867–879.CrossRef Resick, P. A., Nishith, P., Weaver, T. L., Astin, M. C., & Feuer, C. A. (2002). A comparison of cognitive processing therapy, prolonged exposure and a waiting condition for the treatment of posttraumatic stress disorder in female rape victims. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 70, 867–879.CrossRef
go back to reference Rizvi, S., Kaysen, D., Gutner, C., Griffin, M., & Resick, P. A. (2008). Beyond fear: the role of peritraumatic responses in posttraumatic stress and depressive symptoms among female crime victims. Journal of Interpersonal Violence, 23, 853–868.CrossRef Rizvi, S., Kaysen, D., Gutner, C., Griffin, M., & Resick, P. A. (2008). Beyond fear: the role of peritraumatic responses in posttraumatic stress and depressive symptoms among female crime victims. Journal of Interpersonal Violence, 23, 853–868.CrossRef
go back to reference Scheeringa, M. S., Zeanah, C. H., & Cohan, J. A. (2011). PTSD in children and adolescents: toward an empirically based algorithm. Depression and Anxiety, 28, 770–782.CrossRef Scheeringa, M. S., Zeanah, C. H., & Cohan, J. A. (2011). PTSD in children and adolescents: toward an empirically based algorithm. Depression and Anxiety, 28, 770–782.CrossRef
go back to reference Ursano, R. J., Fullerton, C. S., & Norwood, A. E. (2003). Terrorism and disaster: individual and community mental health interventions. Cambridge: Cambridge University Press. Ursano, R. J., Fullerton, C. S., & Norwood, A. E. (2003). Terrorism and disaster: individual and community mental health interventions. Cambridge: Cambridge University Press.
go back to reference Yufik, T., & Simms, L. J. (2010). A meta-analytic investigation of the structure of posttraumatic stress disorder symptoms. Journal of Abnormal Psychology, 119(4), 764–776.CrossRef Yufik, T., & Simms, L. J. (2010). A meta-analytic investigation of the structure of posttraumatic stress disorder symptoms. Journal of Abnormal Psychology, 119(4), 764–776.CrossRef
Metagegevens
Titel
De posttraumatische-stressstoornis bij kinderen en jongeren in de DSM-5
Auteurs
Drs. Rik Knipschild
Prof dr. Ramón Lindauer
Publicatiedatum
30-04-2020
Uitgeverij
Bohn Stafleu van Loghum
Gepubliceerd in
Kind en adolescent / Uitgave 2/2020
Print ISSN: 0167-2436
Elektronisch ISSN: 1876-5998
DOI
https://doi.org/10.1007/s12453-020-00234-8