Top

Gepubliceerd in:

2020 | OriginalPaper | Hoofdstuk

8. De hiërarchische opbouw van het zenuwstelsel

Auteur : Dr. Ben van Cranenburgh

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Samenvatting

Het hiërarchische model beziet het zenuwstelsel vanuit een evolutionair perspectief. Het oudste gedeelte (archi), ruggenmerg en hersenstam, is van belang voor de wakkerheid (arousal) en reflexen. Het middelste gedeelte (paleo), basale kernen en limbisch systeem, betreft ons emotioneel en automatisch functioneren. Het hoogste niveau (neo), de cortex, houdt zich bezig met de meer cognitieve functies (taal, begrijpen, sociale interacties). De lijn ‘arousal – emotie – cognitie’ is soms een handige kapstok, bijvoorbeeld bij een patiënt die ‘niet-coöperatief' genoemd wordt: is hij wel wakker genoeg? (archi), wil hij wel, vindt hij het leuk? (paleo), snapt hij wat de bedoeling is? (neo). Bij een laesie op neoniveau (CVA in cortex) zijn bewust gestuurde functies uitgevallen, terwijl de automatische, emotionele en reflexmatige functies intact (of zelfs versterkt) zijn: de patiënt kan niet (op verzoek) zijn tanden laten zien, maar kan wel (spontaan) lachen. Bij een laesie in het paleoniveau is dit omgekeerd: de Parkinson-patiënt merkt dat hij bij al zijn bewegingen moet nadenken. Het hiërarchische model verheldert ook de herstelpatronen na hersenbeschadiging en de wijze waarop motorische vaardigheden neuraal worden aangestuurd (tonus/reflexen – houding en automatische patronen – bewuste weloverwogen sturing).

vorige hoofdstuk Reflexen

volgende hoofdstuk De sensomotorische cirkel

afasie/dysfasie

stoornis van mondeling taalgebruik en/of begrip

amygdala

kerngroep die zich vooraan mediaal in beide lobi temporales bevindt en van belang is voor de regulatie van emotioneel gedrag

amyotrofische lateraalsclerose

ernstige degeneratieve aandoening van de motorische voorhoornneuronen, gepaard gaande met atrofie en verlammingen. In wisselende mate zijn ook de pyramidebanen aangetast

apraxie/dyspraxie

stoornis van de handelingsvaardigheid bij intacte primaire functies

ARAS

Ascenderend (opstijgend) Reticulair Activerend Systeem. Systeem dat zijn oorsprong heeft in de formatio reticularis van de hersenstam, en dat via opstijgende vezels de hersenen activeert waardoor het bewustzijn in stand wordt gehouden (arousal, wakkerheid, alertheid). Het dag-nacht/waak-slaapritme wordt veroorzaakt door cyclische schommeling van activiteit van dit systeem

basale kernen/ganglia

kernen in het binnenste van de hemisferen die van belang zijn voor de (automatische) motoriek

blikcentra

gebieden in de hersenen die de geconjugeerde (parallelle) oogbewegingen sturen. Er zijn meerdere blikcentra: frontaal, voor de bewust gestuurde zoekbewegingen; occipitaal, voor de meer onbewuste fixatie en volgbewegingen, mesencefaal, voor de verticale en pontien voor de horizontale oogbewegingen

blindsight

reageren op visuele stimuli bij afwezigheid van een bewuste gewaarwording

cerebellum

kleine hersenen

coördinatieve structuur

zenuwnetwerk dat impulspatronen genereert voor veelvoorkomende spiercontractiecombinaties (bijv. biceps-triceps activatiepatroon bij flexie van de onderarm)

corpus callosum

balk. Grote baan, bestaande uit ongeveer 200 miljoen vezels die de hemisferen functioneel met elkaar verbindt

CVA

Cerebro Vasculair Accident. Lett. ‘ongeluk met hersenvaten’. In de volksmond: beroerte. De neurologische verschijnselen (parese, afasie etc.) ontstaan meestal plotseling ten gevolge van een stoornis in de bloedvoorziening van een deel van de hersenen (ischemie/infarct 80 %, bloeding 20 %)

DRAS

Descenderend Reticulair Activerend Systeem. Afdalend systeem dat zijn oorsprong heeft in de formatio reticularis en dat de spiertonus activeert/op peil houdt

formatio reticularis

groot netwerk van neuronen dat in, en over de gehele lengte van de hersenstam ligt. Vanuit dit netwerk wordt de hersenschors geactiveerd ten behoeve van de arousal (ARAS), en ook het ruggenmerg ten behoeve van houding en spiertonus (DRAS)

fylogenese

evolutie

hyperkinesie

onwillekeurige bewegingen (bijv. chorea bij de ziekte van Huntington)

hypothalamus

structuur die in het diencephalon onder de thalamus ligt. Staat functioneel in nauw contact met de hypofyse, limbisch systeem en formatio reticularis. Van belang voor het bewaken van de homeostase (bijv. temperatuurregulatie), survival-functies (bijv. honger) en emoties (bijv. woede)

inhibitie

remming

labyrintreflex

reflexen die uitgaan van prikkeling van het labyrint, dat wil zeggen de stand en beweging(sversnelling) van het hoofd in de ruimte, en die effecten hebben op de tonus van ledematen en houdingsspieren

liquor cerebrospinalis

hersenvocht dat zich in de hersenventrikels en in de arachnoïdale ruimte (rondom hersenen en ruggenmerg) bevindt

mesencephalon

middenhersenen. Bovenste deel van de hersenstam, gelegen tussen diencephalon en pons

motorunit

één alfa-motoneuron met alle daardoor geïnnerveerde spiervezels. Hoe kleiner de motor-unit, des te nauwkeuriger is de functie

noxisch

schadelijk, beschadigend

ontogenese

rijping en ontwikkeling van één menselijk individu (embryonaal en later)

parese/paralyse

krachtsverlies/totale verlamming. De term slaat op het vermogen spieren bewust aan te spannen

patroongenerator

groep of netwerk van neuronen die een complex impulspatroon in tijd en ruimte kunnen produceren, zoals bijvoorbeeld voor lopen, zwemmen, ademhalen

piramidebaan

banen die in de hersenschors ontspringen en in één ruk via de piramiden (in de medulla oblongata) naar het ruggenmerg verlopen. Moderne naam: directe corticospinale baan

reciproke inhibitie

het verschijnsel dat twee systemen elkaar remmen. Als het ene systeem geactiveerd is, is het andere geremd, en omgekeerd. Bijvoorbeeld: bij het uitvoeren van bewegingen rond een gewricht is de relatie tussen agonistische en antagonistische spieren ‘reciprook inhiberend’

reflex

min of meer stereotiepe en onbewuste reactie op een prikkel

spasticiteit

hoge spiertonus bij laesies in de hersenen of motorische banen. Bij passieve beweging is het zogenaamde knipmesfenomeen waarneembaar: aanvankelijk wordt weerstand gevoeld, maar plotseling geeft de beweging mee. De myotatische reflexen zijn verhoogd

striatum

nucleus caudatus en putamen; deze twee kernen zijn van elkaar gescheiden door de capsula interna. De streping (striae = strepen) wordt veroorzaakt door de vezels van de capsula interna

substantia nigra

kerngebied in het mesencephalon dat functioneel tot de basale kernen gerekend wordt. Het is, evenals de globus pallidus, een belangrijk output-station van de basale kernen

tectum (opticum)

dak van het mesencephalon; belangrijk voor visuele en akoestische reflexen

thalamus

groot kerngebied in het diencephalon waarin (1) sensorische informatie wordt doorgeschakeld naar de schors, (2) vezels van het arousal-systeem (ARAS) schakelen, en (3) output-informatie uit de basale kernen overschakelt naar de schors

ziekte van Parkinson

degeneratieve ziekte van de basale kernen die gepaard gaat met stoornissen van de motoriek: rigiditeit, verlies van bewegingsautomatismen en tremor. Er is een tekort aan dopamine, en in een later stadium ook aan andere transmitters

Brooks, V. B. (1986). The neural basis of motor control. New York: Oxford University Press.

Brunnstrom, S. (1970). Movement therapy in hemiplegia. A neurophysiological approach. Hagerstown: Harper & Row. (Ook in Nederlandse vertaling beschikbaar.)

Cowey, A., & Stoerig, P. (1991). The neurobiology of blindsight. tins, 14, 140–145.

Davies, P. (1985). Steps to follow. Berlin: Springer.CrossRef

Gans, A. (1934). Leerboek der neurologie (p. 205, fig. 93). Leiden: Stenfert Kroese.

Goodale, M. A., & Milner, A. D. (1992). Separate visual pathways for perception and action. tins, 15, 20–25.

Luria, A. R. (1963). Restoration of function after brain injury. Oxford: Pergamon.

MacLean, P. D. (1978). A mind of three minds: Educating the triune brain. In J. S. Chall & A. F. Mirsky (Eds.), Education and the brain (pp. 30–342). Chicago: University of Chicago Press.

Nauta, W. J. H., & Feirtag, M. (1979). The Organization of the Brain. Scientific American, 241, 3.

Sacks, O. (1973). Awakenings. Harmondsworth: Penguin. (Ook in Nederlandse vertaling beschikbaar.)

Spillane, J. D. (1983). An atlas of clinical neurology (3rd ed.). London: Oxford University Press.

Stoerig P., & Cowey A. (1991). Increment-threshold spectral sensitivity in blindsight. Evidence for colour opponency. Brain, 114, 1487–1512.

Vroon, P. (1989). Tranen van de krokodil. Baarn: Ambo.

Titel: De hiërarchische opbouw van het zenuwstelsel
Auteur: Dr. Ben van Cranenburgh
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Boek: Neurowetenschappen
Print ISBN: 978-90-368-2492-7

Elektronisch ISBN: 978-90-368-2493-4

Copyright: 2020
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-2493-4_8

Bohn Stafleu van Loghum

Deel dit onderdeel of sectie (kopieer de link)

Samenvatting

Log in om toegang te krijgen