De generalist

Sociaal werk staat volop in de schijnwerpers. Door de verschuivingen in de verzorgingsstaat moeten sociaal werkers steeds meer van alle markten thuis zijn, ofwel generalistischer werken. Met deze publicatie ‘De generalist. De sociale professional aan de basis’ willen we de beelden over deze nieuwe professional uiteenrafelen.

Het sociaal werk staat voor grote uitdagingen. De maatschappelijke problemen worden complexer en de bereidheid kwetsbare burgers een vangnet te bieden daalt.

In dit hoofdstuk zoomen we in op de generalist als nieuw rolmodel. Wat zijn de verschillen tussen specialisten en generalisten? Welke typen generalisten zijn er te onderscheiden? De zeer ervaren generalist is óók een specialist, zo betogen we. We besluiten met een korte beschouwing over vakmanschap.

Wat komt er kijken bij samenwerking in tijden van grote professionele drukte? De basisvoorwaarden voor goede samenwerking zijn elkaar persoonlijk kennen, weten wat iedereen te bieden heeft en elkaar kunnen vertrouwen.

De praktijk laat een rijke schakering aan professionals zien. Hoewel de sociaal werkers die wij spraken zich niet zomaar laten typeren als generalist, is in de praktijk van de meesten een tendens naar verbreding te zien.

Gezinscoach en maatschappelijk werker Saleha el Haddioui is betrokken bij alle levensgebieden van multiprobleemgezinnen. Een bescheiden hulpverlener met een hoofddoek tussen de stugge Westlanders.

Marcel Bakker werkte in de psychiatrie en de verslavingszorg. Hij vindt zijn uitdaging in ingewikkelde cases. ‘‘Zelfredzaamheid en eigen kracht zijn mooie slogans, maar soms is het gewoon nodig om er veel tijd in te steken en vaker bij de klant langs te gaan. Ik heb de vrijheid nodig om het op mijn manier te doen.’’

Hester Bats, maatschappelijk werker bij Maatschappelijke Dienstverlening Veluwe, vindt haar beroep veel te onzichtbaar in het publieke debat. Door samenwerking met andere professionals, beter contact met de plaatselijke politiek en vernieuwende projecten wil zij het beroep beter op de kaart zetten.

Esther van der Linden (45) is medewerker samenlevingsopbouw bij welzijnsorganisatie Andes in het Drentse Borger-Odoorn. Ze doet vaak grote moeite om de initiatiefgroep te bereiken en gaat ook ver in de ondersteuning.

De laatste jaren woedt een stevige discussie over effectieve methoden, werkzame bestanddelen en effectieve professionals. ‘Wat werkt’ tegenover ‘wie werkt’. De portretten in deze bundel laten zien dat dat geen simpele óf-óf-kwestie is. Opmerkelijk is dat een aantal van de geïnterviewden de rol van methoden en methodieken relativeert. Ze voelen zich niet ‘de deskundige’ die de boel wel eens even komt fiksen. Zo presenteren ze dat ook naar de cliënt.

Chris Roos is wijkcoach in Zoetermeer. Als een outreachend maatschappelijk werker komt hij in actie bij complexe sociale problemen en probeert de hulpverlening op gang te brengen in multiprobleemgezinnen. ‘‘Ik klop gewoon aan en vervolgens blijf ik hangen. Ik gebruik normale taal, doe normale dingen. Ik zeg altijd: ik weet het ook allemaal niet, maar ik kan wel met je meedenken.’’

Florian Mulder is sinds vijf jaar thuisbegeleider bij VitrasCMD in de regio tussen Wijk bij Duurstede en Bunnik (bij Utrecht). Thuisbegeleiding is een intensieve vorm van cliëntondersteuning, gericht op zelfredzaamheid en structuur in huis. Mulder ziet zichzelf als een frontlijnwerker, die met zijn aanwezigheid en aandacht veranderingen teweegbrengt. ‘‘Als de GGZ zegt ‘niks meer mee te beginnen’, dan ga ik op zoek naar de kracht van de mens.’’

Kim Groot Kormelink werkt vanuit MD Veluwe als maatschappelijk werker bij een buurtteam in Apeldoorn. ‘‘Enerzijds moeten we allemaal de wijk in, anderzijds komen er bezuinigingen aan.’’

Het team ‘Kansrijk in de wijk’ wordt ingeschakeld in straten waar volgens de gegevens van de Dienst Werk en Inkomen (DWI) en woningcorporaties veel problemen zijn. Het team bestaat uit drie bewonersadviseurs. ‘‘Eerst doen we een brief in de brievenbus, met de aankondiging dat we langs zullen komen. De tweede keer bellen we aan en leggen we uit dat we in opdracht van het stadsdeel komen en dat we graag een gesprek met de bewoners willen.’’

Tussen de verschillende professionals zijn, behalve veel overeenkomsten, ook grote verschillen te constateren. Zo zijn er aan de hulpverleningskant professionals die een ‘spin in het web’-functie hebben en na een eerste scan vooral andere hulpverleners, specialisten en domeingeneralisten, inschakelen.

Cobie Moret is als schoolmaatschappelijk werker vaak de verbindende schakel tussen kind, ouders en school. Haar kortdurende hulp is erop gericht het kind te helpen zijn schoolcarriere zo goed mogelijk te doorlopen. “Ik ben een spin in het web van de wijk rond de basisschool.”

“De vernieuwing is moeilijk te grijpen”, zegt Henk Vegter, maatschappelijk werker in het Groningse Pekela. Vegter ageert tegen verkokering en pleit voor meer ruimte voor de professional. “Ik probeer steeds uit te zoeken waar het vastloopt. Dan kom je bij het management, dat jou ook moet steunen.”

Linda van Kreel ziet zichzelf als een generalist met een specialisme, namelijk hulpverlening rondom huiselijk geweld. Maatschappelijk werkers mogen soms ook best wat meer belangenbehartiger zijn. “Je mag af en toe best een zeurkous zijn tegenover andere instellingen.”

Wil Vugts kwam in 2008 bij Welzijn Eindhoven om als opbouwwerker de krachtteammethodiek te ontwikkelen. Drie jaar later werd hij uitgeroepen tot Sociaal Werker van het Jaar. “Present zijn, aanwezig zijn in de wijk, de straat op.”

In de portretten zien we twee typen sociale professionals: generalisten die bij incidentele of structurele problemen ingezet worden en generalisten die (vooral) met groepen en in achterstandssituaties werken. De eersten zijn de hulp- en dienstverleners die, veelal opgeleid als maatschappelijk werker, zich richten op problemen oplossen en herstel van het evenwicht tussen draaglast en draagkracht. De laatsten spelen een rol bij collectieve problemen in wijken en buurten en bij preventie. Het oude ‘verheffingsideaal’ dragen zij hoog in het vaandel.

Dat professionele vernieuwing van groot belang is, blijkt uit de praktijk van Daphne Lobé, outreachend maatschappelijk werker in Rotterdam-Alexander. Die praktijk is weerbarstig, zo blijkt ook. “Aansluiting vinden bij de mensen voor wie ik werk is het belangrijkst.”

Piet Roest is ouderenadviseur bij Kontext in Haarlem. Hij wordt gezien als een voorloper op het gebied van ‘generalistisch werken’. “Ik zie mezelf als een allrounder die procesmatige hulpverlening kan bieden, maar ook materiële hulpverlening en hulp rond sociale wetgeving.”

Marleen Simons is al twintig jaar maatschappelijk werker in de Vogelaarwijken Wittevrouwenveld en Wyckerpoort bij de Maastrichtse welzijnsinstelling Trajekt. “Ik heb geleerd veel breder te kijken dan mijn eigen vak, creatiever te denken en niet te accepteren dat een regel een regel is.”

Jeen Bijma is een breed georiënteerde opbouwwerker in de achter- standsbuurten van Den Helder. Hij probeert in zijn werk participatie en persoonlijke ontwikkeling van mensen te koppelen. “Als generalist weet ik de weg naar de specialisten te vinden.”

Een terugkerend thema in de portretten is het aanspreken van de eigen kracht van bewoners en cliënten en het beroep op burgerschap: zorgdragen voor elkaar.

Mariska Alfrink begon als allrounder in de maatschappelijke opvang, specialiseerde zich in de schuldhulpverlening en ontwikkelt zich intussen tot generalist in het maatschappelijk werk. Sinds februari 2012 werkt ze bij het team Achter de voordeur bij CentraM in Amsterdam. “Ik kijk steeds naar wat hulpvragers zelf kunnen doen.”

Sjef Zwackhalen doet kinderwerk, tienerwerk en jongerenwerk in de Maastrichtse wijk Heugemerveld. Niet alleen die combinatie typeert hem als brede sociaal werker, maar ook zijn aanpak. “Ik moet integraal aan de slag, om te kijken wat een jongere kan. Als ik niet weet dat er een A2-project bestaat, kan ik hem daar ook niet aanmelden.” Typerend is ook zijn gedrevenheid. “Ik wil mensen helpen zich naar hun vermogen te ontwikkelen.”

De generalist is als een octopus die in het midden staat, zegt Sylvie van der Heijden, maatschappelijk werker bij Welzijn Eindhoven. “De generalist zit in de kern, daaromheen zitten specialisten en de generalist heeft naar iedereen lijntjes.”

Als generalist krijgen sociaal werkers meer carriéreperspectief en groeimogelijkheden binnen het eigen beroep. Het is dan ook zaak om de beroepsvorming in het sociaal werk met spoed ter hand te nemen. We schetsen de eerste aanzet tot een kwalificatiemodel en pleiten voor een praktijkmodel waarin de generalist hulp- en dienstverlening en de generalist samenlevingsopbouw samen een plek krijgen.