Creatieve therapie

Peter was een jongen van ongeveer veertien jaar, die regelmatig in conflict kwam met zijn moeder, als het ging om het nemen van eigen beslissingen. Kennelijk was de moeder er nog niet helemaal aan toe om de jongen veel beslissingen zelf toe te vertrouwen. Tegelijkertijd leek het erop, dat Peter zoveel behoefte had om zelfstandig te kunnen en te mogen optreden, dat hij zich snel conflictmatig tegen zijn moeders bezorgdheid verzette.

Om de begrippen behoeftenhiërarchie, appel en structurering te kunnen beschrijven, zullen we eerst een paar algemene opmerkingen over het menselijk ontwikkelingsproces maken vanuit ontwikkelingspsychologisch perspectief.

In het wisselwerkingproces tussen de mens en haar omgeving spelen gevoelsmatige belevingen een belangrijke rol. Vlak na de geboorte en eigenlijk al daarvoor zijn er diffuse primaire gevoelens.

Het derde aspect waarop we een situatie of materiaal analyseren is de wijze waarop een persoon die situatie of dat materiaal structureert. Als we zeggen: ieder beleeft vanuit een eigen behoeftenhiërarchie situaties op een bepaalde manier, kunnen we ook zeggen: iedereen structureert op een eigen wijze de werkelijkheid. Benoemen we met de termen behoeften en appels, dat en hoe wij gemoveerd worden en tot handelen komen, met het begrip structureren trachten we greep te krijgen op wat er dan gebeurt, resp. wat we eigenlijk doen. Structureren is het op eigen wijze herkenbaar, bewerkbaar maken voor zichzelf van de omgeving waarin men zich bevindt. Het is een proces van eenheid aanbrengen in wat we ontmoeten, zodat dit een bij ons passende werkelijkheid kan worden.

We zullen ons nu verdiepen in een bijzondere structureringswijze, nl. de esthetische illusie. Dat geeft ons tevens de mogelijkheid om nader in te gaan op het psychodynamische aspect van structureringsprocessen.

Creatieve therapie is in onze optiek therapie die door middel van gebruikmaking van elementen van de ‘materiële’ omgeving creatieve processen wil bevorderen. Het begrip creatief proces is echter nog maar algemeen en summier aan de orde geweest in het hoofdstuk over activiteit en creativiteit. Inmiddels hebben we een aantal begrippen uitgewerkt, waarmee we het creatief proces nader kunnen omschrijven.

Intermenselijke relaties, ook de relatie tussen cliënt en therapeut, zijn in het voorgaande niet expliciet maar terloops ter sprake geweest. Het ontwikkelen van kennis en inzicht in de hantering van activiteitengebieden heeft zoveel nadruk gekregen, dat wellicht de indruk ontstaat, dat de relatie van mens tot mens een ondergeschikte plaats krijgt toebedeeld. Dat zal geenszins het geval kunnen zijn.

Aan de plaats van het gesprek in creatieve therapie zullen we hier speciaal aandacht geven. Het gesprek is als een op zichzelf staande activiteit te beschouwen, maar heeft toch veel met de inkleuring van de relatie te maken.

We zullen in dit hoofdstuk beginnen met aandacht te schenken aan de verschillen tussen de diverse instituten die er zijn voor de hulp aan kinderen en hun ouders. In het schrijven over deze verschillen zullen we ons beperken tot de vier soorten instellingen waar in de gevalsbeschrijvingen sprake van is, te weten: centra voor dagbehandeling, kinderpsychiatrische poliklinieken, RIAGG’s en scholen voor LOM en ZMOK.

Een ander, heel belangrijk aspect van de creatieve therapie is, de therapeut. Zij is de persoon, die in alle therapieën steeds sturend, volgend, voorwaardenscheppend, creatieve processen mogelijk makend, aanwezig is. Wat iemand tot een goed creatief therapeut maakt, is niet eenvoudig met een paar woorden te omschrijven.

We hebben in deze theoretische inleiding een aantal dingen duidelijk willen maken.

Een verslag van een individuele behandeling door middel van creatieve therapie drama.

Als creatief therapeut beeldend, heb ik twee jaar stage gelopen op een LOM-school. Daar heb ik onder andere gewerkt met Rens, een tienjarige jongen, die in deze gevalsbeschrijving centraal zal staan.

Op het moment dat Geesje aangemeld wordt voor muziektherapie, is zij zeventien jaar. Deze therapie heeft in totaal twee jaar en een maand geduurd. Met uitzondering van schoolvakanties kwam Geesje twee keer per week een uur in therapie. Zij komt dan al twee jaar naar een centrum voor dagbehandeling voor jeugdigen van 12 tot ± 18 jaar. De ouders van Geesje kunnen hun dochter niet aan. Eén van de redenen dat Geesje op het centrum zit, is zeker dat de ouders de begeleiding die zij via het maatschappelijk werk krijgen, hard nodig hebben. Geesje heeft thuis de zwarte schaapfunctie. De gezinssamenstelling is: vader, schilder; moeder, administratief medewerkster; zoon, getrouwd, uit huis; Geesje, schoolgaand.

Al eerder is Michel met grote gedrags- en leermoeilijkheden op de school voor ZMOK toegelaten. Michel was toen verwikkeld in ruzies, hij nam geld weg en kocht hiervoor allerlei dingen die hij weer weggaf of wilde ruilen met andere kinderen. Op school werd verondersteld dat hij op deze manier contacten en vriendjes probeerde te krijgen.

In dit verhaal wordt verteld over een creatieve therapie drama met een groep van zes meisjes. Deze meisjes zijn om verschillende redenen aangemeld op het MOB waar ik werk. Qua kalenderleeftijd zijn er nogal grote verschillen in de groep; de oudste is ruim elf jaar en de jongste is net negen; qua emotionele leeftijd is de groep vrij homogeen. Deze groep is samengesteld uit meisjes die uit twee andere groepen zijn overgebleven en een meisje dat individueel bij mij in therapie is geweest.

De therapie met Manfred vindt plaats op een RIAGG, een regionale instelling voor geestelijke gezondheidszorg. Op het moment van het schrijven van dit boek is de therapie nog niet beëindigd. Ik beschrijf alleen de eerste moeizame fase. We zien hoe Manfred zich in deze periode ontwikkelt van een volledig afgesloten kind tot een jongetje dat langzaam openbreekt en schuchter contact gaat leggen. Manfred komt een maal per week anderhalf uur in therapie. De eerste twee jaar van de therapie worden hier beschreven.

Het komende verhaal gaat over Coby, een meisje van 12 jaar, opgenomen in een dagbehandelingssituatie voor pubers.

Bart is de hoofdpersoon van dit verhaal. Zijn therapie, die gegeven wordt op een MOB, start in augustus van het ene jaar en wordt in juni van het jaar daarop beëindigd. Bart komt gedurende die tijd eenmaal per week een uur voor therapie op het bureau. Voordat de therapie start, vindt er een intake-gesprek plaats en een psychologisch onderzoek. Vanuit dat intake-gesprek komt het volgende beeld van Barts levensgeschiedenis naar voren.

Willem is dertien jaar oud, als hij wordt aangemeld bij het MOB. Hij zit dan in de eerste klas van een LBO-school. Het gezin waaruit hij komt bestaat uit vader, moeder, Willem en een jonger zusje. De creatieve therapie handenarbeid van Willem zal twee jaar gaan duren.

Voor de beschrijving van deze casus is gekozen omdat het hier een experiment betreft waarin creatieve therapie muziek en gezinstherapie samengaan. Beschreven wordt deze combinatie van de twee therapievormen met ieder hun eigen visie in de praktijk.