Top

2023 | Boek

hoofdstuk lezen eerste hoofdstuk lezen

COMET voor negatief zelfbeeld

Handleiding voor therapeuten

Auteur: Kees Korrelboom

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Over dit boek

Dit boek is een handleiding voor COMET, een kortdurende bewezen effectieve behandelmethode voor zelfbeeldproblematiek.

COMET voor negatief zelfbeeld is gebaseerd op de principes en uitgangspunten van Competitive Memory Training (COMET). De methode geeft goede behandelresultaten op verschillende probleemgebieden, waaronder negatief zelfbeeld. COMET kan gecombineerd worden met cognitieve gedragstherapie voor diverse andere problemen, zoals stemmingsproblemen, psychose, autisme, eetstoornissen, persoonlijkheidsproblematiek, of een angststoornis.

Deze 2e editie van dit veelgebruikte behandelprotocol COMET voor negatief zelfbeeld is volledig geactualiseerd. In deze nieuwe editie ligt de focus op de toepassing in de individuele therapie, daarnaast kan het ook voor behandeling in groepen gebruikt worden.

De behandeling wordt stap voor stap beschreven. Daarbij wordt de praktijk uitvoerig geïllustreerd aan de hand van casuïstiek en videofragmenten van therapiesessies.

Het behandelprotocol COMET voor negatief zelfbeeld bestaat uit een handleiding voor de therapeut en een werkboek voor de cliënt: Verbeter uw zelfbeeld in 7 stappen.

COMET voor negatief zelfbeeld is onderdeel van de reeks Protocollen voor de ggz. Elk deel geeft een stapsgewijze omschrijving van de behandeling van een specifieke psychische aandoening weer. De theorie is beknopt en berust op wetenschappelijke evidentie. Protocollen voor de ggz is bedoeld voor psychologen, psychotherapeuten, psychiaters en andere hulpverleners.

Inhoudsopgave

Voorwerk

1. Wat is een negatief zelfbeeld?

Samenvatting

Dit inleidende hoofdstuk behandelt de vraag wat een zelfbeeld is en wat de overeenkomsten en verschillen zijn met enkele verwante concepten, waaronder het (zelf)evaluatieve aspect van zelfbeeld, namelijk zelfwaardering. In het boek worden de termen ‘zelfbeeld’ en ‘zelfwaardering’ door elkaar heen gebruikt als equivalenten. Verder wordt ingegaan op de verschillende manifestaties van zelfwaardering en de wijze waarop deze kunnen worden geoperationaliseerd en gemeten. Daarbij komt ook de relatie aan de orde tussen zelfwaardering en psychopathologie. Ten slotte wordt een aantal interventies benoemd die specifiek zijn gericht op de behandeling van en het verhogen van een problematisch lage zelfwaardering.

Kees Korrelboom

2. Competitive Memory Training: achtergronden en een overzicht

Samenvatting

In dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op Competitive Memory Training (oftewel COMET) bij een lage zelfwaardering. Eerst worden de belangrijkste theoretische achtergronden van COMET kort besproken, vooral de theorieën van de geheugenactiveringcompetitie, van het bio-informatiemodel en van evaluatief conditioneren. Daarna wordt de ‘vertaling’ van deze onderliggende theoretische kaders naar de behandelpraktijk uitgewerkt. De COMET-procedure is transdiagnostisch en wordt bij verschillende cliëntengroepen met succes toegepast. De behandeling is individueel, maar kan met kleine aanpassingen ook in een groepsformat worden uitgevoerd. De interventie bestaat uit zeven stappen, die op verschillende manieren over het beschikbare aantal sessies kunnen worden verdeeld. Meestal is de behandelduur ergens tussen de zes en twaalf sessies. De zeven onderdelen van het stappenplan worden ten slotte in dit hoofdstuk benoemd. Eerder in dit hoofdstuk is al kort ingegaan op de therapeutische interactie tijdens COMET.

Kees Korrelboom

3. Stap 1: indicatiestelling

Samenvatting

De in- en exclusiecriteria voor indicatiestelling worden benoemd en toegelicht. Het gaat erom dat de cliënt enerzijds gebukt gaat onder een onterecht negatief zelfbeeld, terwijl deze tegelijk beschikt over positieve zelfkennis die voor de cliënt zelf echter slechts moeizaam toegankelijk is. Daarnaast wordt tijdens de indicatiestelling stilgestaan bij de vraag of andere zelfwaarderinginterventies wellicht meer zijn geïndiceerd dan COMET.

Kees Korrelboom

4. Stap 2: rationale en behandeldoelen

Samenvatting

In de rationale wordt naar voren gebracht dat COMET niet zozeer gericht is op het rechtstreeks corrigeren van negatieve zelfkennis. De interventie richt zich in eerste instantie op het versterken van positieve zelfkennis, opdat deze competitiever wordt ten opzichte van de bestaande negatieve zelfopvattingen. Er wordt verwacht dat zo’n versterking de negatieve zelfkennis vanzelf minder relevant en minder dominant zal maken in het dagelijks doen en laten van de cliënt. Onder het versterken van positieve zelfkennis wordt verstaan dat positieve zelfopvattingen die in het geheugen zijn opgeslagen, beter toegankelijk en gemakkelijker activeerbaar worden gemaakt. De persoonlijke doelen die de cliënt met de COMET-behandeling nastreeft, worden vervolgens in deze stap zo concreet mogelijk geformuleerd en vastgelegd. Deze doelen zijn de ‘bakens’ waarop de behandeling vaart. Tijdens de COMET-behandeling vinden korte tussenevaluaties plaats om na te gaan of de behandeling voldoende op koers ligt. Indien dat niet het geval is, moet de koers worden aangepast.

Kees Korrelboom

5. Stap 3: vaststellen negatieve zelfevaluatie(s)

Samenvatting

Nadat ze eerder al zijn besproken in het kader van de indicatiestelling bij stap 1, wordt nu wat uitvoeriger stilgestaan bij de belangrijkste vermeende negatieve kanten van de cliënt. De door de cliënt ervaren impact van de negatieve zelfevaluatie(s) wordt besproken, waarbij ook wordt gewezen op het onderscheid tussen enerzijds specifieke en anderzijds globale (of generieke) negatieve zelfopvattingen. Vaak vormen specifieke negatieve beoordelingen de basis voor het generieke negatieve zelfbeeld. Naast de vraag of de toegankelijkheid van positieve zelfkennis tijdens COMET voldoende toeneemt, vormen de afname van de toegankelijkheid en dominantie van concrete specifieke en generieke negatieve zelfopvattingen een ijkpunt voor de tussenevaluaties en eindevaluaties. Dat is een extra reden om deze opnieuw enige aandacht te geven in stap 3.

Kees Korrelboom

6. Stap 4: vaststellen incompatibele positieve zelfevaluaties

Samenvatting

De positieve eigenschappen van de cliënt zijn tijdens de indicatiestelling al aan de orde geweest. Samen met de (vermeende) negatieve eigenschappen zijn zij immers de belangrijkste in- en exclusiecriteria van COMET. Waar tijdens het vervolg van de behandeling het opnieuw stilstaan bij de negatieve eigenschappen doorgaans echter slechts van korte duur is, is de hernieuwde bespreking van positieve eigenschappen veelal aanzienlijk uitgebreider en diepgaander. Het versterken van positieve zelfkennis is immers het voornaamste mechanisme waarvan COMET gebruikmaakt. Er worden verschillende wegen besproken waarlangs die verdieping kan worden gerealiseerd. Gebruikmaken van de IPE (Inventarisatie Positieve Eigenschappen, zie bijlage 2) is er daar een van. De positieve eigenschappen worden in stap 4 niet uitsluitend geïnventariseerd. Door naar details en concrete voorbeelden te vragen, wordt de overgang naar stap 5 al ingezet: het beter voelbaar maken van die positieve eigenschappen.

Kees Korrelboom

7. Stap 5: versterken positieve zelfevaluaties – de theorie

Samenvatting

Versterken van de emotionele saillantie van positieve zelfkennis is een van de drie behandelprincipes waarmee in COMET wordt getracht de positieve zelfkennis van de cliënt beter toegankelijk en gemakkelijker activeerbaar te maken. De twee andere behandelprincipes zijn herhaling en manipulatie van de associatiesterkte. In dit hoofdstuk worden de theoretische achtergronden van deze drie behandelprincipes nader toegelicht. Theorieën over geheugen en emotie worden hiertoe aangevoerd. Hun relevantie voor in COMET toegepaste technieken, zoals imaginatie, zelfverbalisatie, motoriek en muziek, wordt besproken.

Kees Korrelboom

8. Stap 5: versterken positieve zelfevaluaties – de praktijk

Samenvatting

Nadat zo veel mogelijk positieve eigenschappen en kenmerken van de cliënt zijn geïnventariseerd, wordt de emotionele saillantie ervan verhoogd, zodat de kennis erover en de herinneringen eraan beter kunnen beklijven. Om die emotionele saillantie te verhogen wordt gebruikgemaakt van het verbaal benoemen, het beschrijven en het vervolgens imagineren van situaties en gebeurtenissen in het leven van de cliënt waar deze eigenschappen en kenmerken concreet aan de orde waren of zijn. De saillantie van die imaginaties wordt aansluitend verder verhoogd met behulp van zelfverzekerde motoriek (lichaamshouding en gelaatsuitdrukking) en ten slotte ook met ‘zelfbeeldversterkende’ muziek die de cliënt zelf geselecteerd heeft. Bij alle afzonderlijke onderdelen van dit verhogen van de emotionele saillantie worden mogelijke valkuilen en complicaties geïdentificeerd, alsmede manieren om deze zo veel mogelijk te voorkómen en het hoofd te bieden.

Kees Korrelboom

9. Stap 6: contraconditionering (associaties versterken)

Samenvatting

Het behandelprincipe ‘versterken emotionele saillantie’ is in stap 5 uitgebreid toegepast. Het principe ‘herhaling’ geldt voor zowel stap 5 als stap 6. Alle oefeningen worden immers in de sessie en daarbuiten in de vorm van huiswerkopdrachten telkens herhaald. In stap 6 gaat het om het behandelprincipe ‘associaties versterken’. Stap 6 bestaat uit twee onderdelen: ‘immuniseren’ en ‘wegschakelen’. Beide zijn gerelateerd aan de mechanismen die ten grondslag liggen aan contraconditionering. Bij beide toepassingen worden vooraf triggers geselecteerd: problematische situaties en omstandigheden waardoor ‘normaal gesproken’ het negatieve zelfbeeld wordt geactiveerd. Bij ‘immuniseren’ associëren cliënten de problematische trigger herhaaldelijk imaginair met hun inmiddels versterkte positieve zelfgevoel. Daardoor zullen ze steeds minder gevoelig worden voor de negatieve effecten van die trigger. Bij ‘wegschakelen’ leren ze een vaardigheid aan (coping) waarmee ze afstand kunnen nemen van negatieve zelfgevoelens, mochten die toch door de betreffende trigger worden geactiveerd.

Kees Korrelboom

10. Stap 7: generalisatie en afronding

Samenvatting

In stap 7 wordt COMET afgesloten. De effecten van COMET worden geëvalueerd. De RSES en indien van toepassing ook andere vragenlijsten worden opnieuw afgenomen. Wijzigingen in de uitkomsten worden berekend, geïnterpreteerd en gedeeld met de cliënt. Ook de vooraf bij stap 2 geformuleerde doelstellingen worden bij de evaluatie betrokken: in hoeverre zijn deze persoonlijke concrete doelstellingen gerealiseerd? In de evaluatie worden de ‘geobjectiveerde’ uitkomsten gerelateerd aan de beleving van de cliënt. Bij de afsluiting wordt benadrukt dat de cliënt na een min of meer geslaagde behandeling een terugval het best kan voorkómen door voortaan ook te leven als ‘iemand met een positief zelfbeeld’.

Kees Korrelboom

Nawerk

Titel: COMET voor negatief zelfbeeld
Auteur: Kees Korrelboom
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN: 978-90-368-2927-4
Print ISBN: 978-90-368-2926-7
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-2927-4