Skip to main content
Top
Gepubliceerd in: Tijdschrift voor Urologie 1/2017

Open Access 19-09-2016 | Case Report

Chemolitholyse: een vergeten optie voor de behandeling van cystine stenen

Auteurs: drs. Kevin Hengstler, drs. Robert P. E. de Gier, dr. Michiel F. Schreuder

Gepubliceerd in: Tijdschrift voor Urologie | Uitgave 1/2017

share
DELEN

Deel dit onderdeel of sectie (kopieer de link)

  • Optie A:
    Klik op de rechtermuisknop op de link en selecteer de optie “linkadres kopiëren”
  • Optie B:
    Deel de link per e-mail
insite
ZOEKEN

Samenvatting

Een adolescente jongen met persisterende cystinestenen in de hoge urinewegen werd succesvol behandeld met chemolitholyse. Wij beschrijven een casus en presenteren een overzicht van de situaties waarin percutane chemolitholyse als behandeling kan worden toegepast.

Introductie

Cystinestenen komen voor bij circa 3–8 % van alle kinderen met urolithiasis in Europa [1]. De behandeling van urolithiasis bestaat in het algemeen uit extracorporal shockwave lithotripsy (ESWL), uretero(reno)scopie, percutane nefrolithotripsie (PNL) of nefrolithotomie. Wij presenteren een casus met persisterende cystinestenen in de hoge urinewegen om de aanvullende waarde te illustreren van behandeling met chemolitholyse bij nierstenen.

Casus

Een 16-jarige jongen presenteerde zich in een perifeer ziekenhuis met recidiverende koliekpijn in de rechterflank sinds vier jaar. Er werd een blanco CT-scan verricht, waarop meerdere nierstenen van verschillende grootte (maximaal 20 mm) te zien waren in het linkernierbekken en een steen met een diameter van 9 mm halverwege de rechterureter. Vervolgens werden een ureteroscopie en lithotripsie verricht, waarbij meerdere stenen werden verwijderd: de op de CT-scan gesignaleerde steen halverwege de rechterureter, maar ook meerdere stenen uit het rechternierbekken, die op de eerdere CT-scan niet gezien waren. De stenen aan de linkerkant werden tijdens deze procedure niet verwijderd.
Bij analyse bleek de steen voor 100 % uit cystine te bestaan. Hierop werd aan de patiënt het advies gegeven om veel te drinken (3,5 l verdeeld over 24 u).
Twee maanden na de eerste lithotripsie werd de patiënt verwezen naar ons universitair medisch centrum. Daar werd een PNL verricht, waarbij alle stenen in het linkernierbekken werden verwijderd. Ook werd een steen halverwege de linkerureter gezien, maar deze kon niet worden verwijderd middels antegrade ureteroscopie. Aan het uiteinde van de PNL werd een nefrostomiekatheter achtergelaten om de urineafvloed te waarborgen. Naast de hoge vochtintake werd gestart met kaliumcitraat 3 d.d. 1000 mg oraal, teneinde de urine te alkaliniseren (streven naar een pH van 8 in verse urine) en hiermee de oplosbaarheid van cystine te vergroten [2].
Om de achtergebleven steen in de linkerureter te behandelen, werd twee weken na de PNL ESWL toegepast, maar deze was ineffectief.
Enige tijd daarna ontwikkelde patiënt een urosepsis op basis van een Klebsiella-infectie. Antibiotische behandeling hiervoor was effectief en twee maanden na de eerste PNL-behandeling werd een ureteroscopie met lithotripsie verricht, waarbij in totaal acht stenen werden verwijderd. Aan het eind van de procedure werd een dubbel-J-katheter geplaatst.
Zeven dagen na de ureteroscopie werd opnieuw een blanco CT-scan verricht ter evaluatie van eventuele reststenen. Hierbij werden meerdere kleine stenen en twee grotere stenen gezien in het linkernierbekken en een steen in de linkerureter, die een diameter hadden van respectievelijk 4, 5 en 7 mm (fig. 1). Om deze nierstenen te verwijderen, werd gestart met chemolitholyse, met als doel de stenen op te lossen. Via een nefrostomiekatheter werd een oplossing van 2 % acetylcysteïne in 8,4 % natriumbicarbonaat (10 ml acetylcysteïne 200 mg/ml in 90 ml natriumbicarbonaat 8,4 %) toegediend, met een gemiddelde infusiesnelheid van 40 ml/u gedurende zeven dagen. Na de chemolitholyse werd voor de derde keer een CT-scan verricht, waarbij geen significante stenen meer werden gezien, noch in de nierbekkens, noch in de ureteren (fig. 2).

Discussie

Cystinurie en de vorming van cystinestenen treden secundair op aan een metabole stoornis in de proximale tubulus [2]. Cystine is relatief onoplosbaar in urine bij een fysiologische pH (pH 5–7), maar bij een hogere pH neemt de oplosbaarheid toe [3, 4]. Bij deze patiënten moeten dan ook preventieve maatregelen worden genomen om de kans op de vorming van cystinestenen te minimaliseren. Een van die middelen is alkalinisatie, hoge vochtinname en een eiwitbeperkt dieet. Ter aanvulling kan medicatie worden voorgeschreven, zoals thiolderivaten (D-Penicillamine), alpha-mercaptopropionylglycine (α-MPG) of captopril. Deze medicatie bevat een thiolgroep (zwavelwaterstof), die kan reageren met de disulfidebinding van cystine, een reactie die vervolgens leidt tot beter oplosbare complexen [4].
Hetzelfde principe geldt voor acetylcysteïne, maar deze stof wordt niet in de urine uitgescheiden na orale inname. Acetylcysteïne kan alleen met de disulfidebinding reageren wanneer het direct ter plaatse van de cystinestenen wordt toegediend. Chemolitholyse met acetylcysteïne (1–2 % in natriumbicarbonaat) is beschreven in meerdere studies [310]. Er is geen algemene consensus over de optimale dosering. Onderzoek van Jacobs et al. laat zien dat door de toevoeging van natriumbicarbonaat het oplossend vermogen van acetylcysteïne voor cystinestenen in een experimentele omgeving toeneemt [3]. In de richtlijn voor urolithiasis van de European Association of Urology (EAU) uit 2013 wordt chemolitholyse beschreven voor verschillende stenen (tab. 1; [10]). In deze richtlijn wordt aanbevolen om voor een optimaal effect bilateraal een nefrostomiekatheter te plaatsen. Deze casus laat echter zien dat ook bij gebruik van een unilaterale nefrostomiekatheter een goed effect bereikt kan worden.
Tabel 1
Overzicht van opties voor chemolitholyse bij stenen met verschillende samenstelling volgens de EAU Guidelines on Urolithiasis [10].
steensamenstelling
oplosmiddel [10]
struviet
10 % hemiacidrine, pH 3,5–4; Solutio G
cystine
trihydroxymethyl aminomethaan (THAM; 0,3–0,6 mol/l), pH 8,5–9
N-acetylcysteïne (200 mg/l)
urinezuur
THAM (0,3–0,6 mol/L), pH 8,5–9
Chemolitholyse kan worden toegepast voor stenen van magnesiumammoniumfosfaat (struviet), urinezuur en cystine. Calciumoxalaatstenen kunnen niet veilig worden opgelost in vivo, omdat daarvoor sterke zuren gebruikt zouden moeten worden. Ethyleendiaminotetra-acetaat. (EDTA) werd wel gebruikt voor calciumoxalaatstenen, maar deze aanpak was maar matig succesvol en leidde vaak tot urotheelschade [5, 6]. Voor het oplossen van struvietstenen kan Solutio G (een oplossing gebaseerd op citroenzuur) of hemiacidrine worden gebruikt en voor urinezuurstenen natriumbicarbonaat of trihydroxymethyl aminomethaan (THAM) [5, 6, 10]. Voor cystinestenen wordt, naast acetylcysteïne, ook THAM geadviseerd [3, 5, 10].
Een obstructie van de urinewegen bij neonaten en jonge kinderen kan worden veroorzaakt door stenen, maar kan ook het gevolg zijn van een schimmelbezoar (bijvoorbeeld Candida albicans). Deze bezoars kunnen worden gespoeld met een amfotericine-B-oplossing via een percutane nefrostomiekatheter als additionele behandeling naast intraveneuze antimycotica, zoals fluconazol [11].

Conclusie

Onze casus laat een succesvolle behandeling zien van (rest)cystinestenen door middel van chemolitholyse met 2 % acetylcysteïne in 8,4 % natriumbicarbonaat. Dit is een efficiënte, ofschoon invasieve behandeling, die geïmplementeerd zou kunnen worden in de behandeling van cystinestenen.
Open Access This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 International License (http://​creativecommons.​org/​licenses/​by/​4.​0/​), which permits unrestricted use, distribution, and reproduction in any medium, provided you give appropriate credit to the original author(s) and the source, provide a link to the Creative Commons license, and indicate if changes were made.
share
DELEN

Deel dit onderdeel of sectie (kopieer de link)

  • Optie A:
    Klik op de rechtermuisknop op de link en selecteer de optie “linkadres kopiëren”
  • Optie B:
    Deel de link per e-mail

Onze productaanbevelingen

Tijdschrift voor Urologie

Het Tijdschrift voor Urologie is het enige peer-reviewed Nederlandstalige tijdschrift in het vakgebied. Het verschijnt 8 keer per jaar en bevat naast wetenschappelijke artikelen ook case-reports en de abstracts van de voor- en najaarsvergaderingen van de NVU.

Literatuur
1.
go back to reference Rellum DM, Feitz WF, Herwaarden AE van, et al. Pediatric urolithiasis in a non-endemic country: a single center experience from the Netherlands. J Ped Urol. 2014;10(1):155–61.CrossRef Rellum DM, Feitz WF, Herwaarden AE van, et al. Pediatric urolithiasis in a non-endemic country: a single center experience from the Netherlands. J Ped Urol. 2014;10(1):155–61.CrossRef
2.
go back to reference Saravakos P, Kokkinou V, Giannatos E. Cystinuria: current diagnosis and management. Urology. 2014;83(4):693–9.CrossRefPubMed Saravakos P, Kokkinou V, Giannatos E. Cystinuria: current diagnosis and management. Urology. 2014;83(4):693–9.CrossRefPubMed
3.
go back to reference Jacobs D, Heimbach D, Müller S, et al. Chemolysis of Artificial Cystine Stones (BON (N)-STONES) in vitro using a new dissolution device: first results. J Endourol. 2000;14(5):451–4.CrossRefPubMed Jacobs D, Heimbach D, Müller S, et al. Chemolysis of Artificial Cystine Stones (BON (N)-STONES) in vitro using a new dissolution device: first results. J Endourol. 2000;14(5):451–4.CrossRefPubMed
4.
5.
go back to reference Dretler SP, Pfister RC. Percutaneous dissolution of renal calculi. Ann Rev Med. 1983;34(1):359–66.CrossRefPubMed Dretler SP, Pfister RC. Percutaneous dissolution of renal calculi. Ann Rev Med. 1983;34(1):359–66.CrossRefPubMed
6.
go back to reference Kachrilas S, Papatsoris A, Bach C, et al. The current role of percutaneous chemolysis in the management of urolithiasis: review and results. Urolithiasis. 2013;41(4):323–6.CrossRefPubMed Kachrilas S, Papatsoris A, Bach C, et al. The current role of percutaneous chemolysis in the management of urolithiasis: review and results. Urolithiasis. 2013;41(4):323–6.CrossRefPubMed
7.
go back to reference Aabech J, Andersen JT. Treatment of cystine stones: combined approach using open pyelolithotomy, percutaneous pyelolithotripsy, extracorporeal shock wave lithotripsy and chemolysis. Scand J Urol Nephrol. 1993;27(3):415–7.CrossRefPubMed Aabech J, Andersen JT. Treatment of cystine stones: combined approach using open pyelolithotomy, percutaneous pyelolithotripsy, extracorporeal shock wave lithotripsy and chemolysis. Scand J Urol Nephrol. 1993;27(3):415–7.CrossRefPubMed
8.
go back to reference Egghart G, Marquardt H‑D, Kastert H, et al. Percutaneous nephrostomy and irrigation lithochemolysis a new concept for the treatment of cystine stones. Int Urol Nephrol. 1983;15(2):131–6.CrossRefPubMed Egghart G, Marquardt H‑D, Kastert H, et al. Percutaneous nephrostomy and irrigation lithochemolysis a new concept for the treatment of cystine stones. Int Urol Nephrol. 1983;15(2):131–6.CrossRefPubMed
9.
go back to reference Smith AD, Lange PH, Miller RP, et al. Dissolution of cystine calculi by irrigation with acetylcysteine through percutaneous nephrostomy. Urology. 1979;13(4):422–3.CrossRefPubMed Smith AD, Lange PH, Miller RP, et al. Dissolution of cystine calculi by irrigation with acetylcysteine through percutaneous nephrostomy. Urology. 1979;13(4):422–3.CrossRefPubMed
11.
go back to reference Visser DD, Monnens L, Feitz W, Semmekrot B. Fungal bezoars as a cause of renal insufficiency in neonates and infants – recommended treatment strategy. Clin Nephrol. 1998;49(3):198–201.PubMed Visser DD, Monnens L, Feitz W, Semmekrot B. Fungal bezoars as a cause of renal insufficiency in neonates and infants – recommended treatment strategy. Clin Nephrol. 1998;49(3):198–201.PubMed
Metagegevens
Titel
Chemolitholyse: een vergeten optie voor de behandeling van cystine stenen
Auteurs
drs. Kevin Hengstler
drs. Robert P. E. de Gier
dr. Michiel F. Schreuder
Publicatiedatum
19-09-2016
Uitgeverij
Bohn Stafleu van Loghum
Gepubliceerd in
Tijdschrift voor Urologie / Uitgave 1/2017
Print ISSN: 2211-3037
Elektronisch ISSN: 2211-4718
DOI
https://doi.org/10.1007/s13629-016-0144-1

Andere artikelen Uitgave 1/2017

Tijdschrift voor Urologie 1/2017 Naar de uitgave

Editorial

Aantallen