Top

2022 | Boek

hoofdstuk lezen eerste hoofdstuk lezen

Behandeling van OCD

Inclusief de Inference Based Approach: een nieuwe behandelmethode voor dwangklachten

Auteurs: Henny Visser, Maartje Punt

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Over dit boek

Dit boek is voor iedere behandelaar die mensen met dwangklachten effectief en met plezier wil behandelen. Je leest alles wat je over de obsessieve-compulsieve stoornis (OCD) moet weten om slagvaardig te kunnen diagnosticeren en behandelen. Onderdeel van het boek is het uit 20 sessies bestaande behandelprotocol Inference Based Approach (IBA), een nieuwe en effectieve psychotherapeutische behandelmethode voor OCD.

In Behandeling van OCD nemen de auteurs, een psychotherapeut en iemand met OCD, je mee in de belevingswereld van mensen met OCD. Ze laten zien wat je kunt doen als de praktijk weerbarstig is en je er met de multidisciplinaire richtlijn, zorgstandaard en behandelprotocollen niet uit komt. Bijvoorbeeld als de patiënt geen baat heeft bij cognitieve gedragstherapie (CGT) en medicatie, of dit niet aandurft.

Deel I van dit boek reikt je zowel praktische hulpmiddelen aan, als theoretische kennis over onder meer de neurobiologie en neuropsychologie van OCD. Door aansprekende casuïstiek en wetenschappelijk inzicht leer je OCD beter herkennen en kan je behandeling toespitsen op wat voor jouw patiënt en diens naasten het best werkt.

Deel II omvat het IBA-behandelprotocol, inclusief huiswerkopdrachten voor de patiënt. Deze leert zich te baseren op wat er aan de hand is, niet op wat er aan de hand zou kunnen zijn. Je leert de patiënt daarbij niet te doen wat hij niet durft, maar te zien dat alles al in orde is.

Inhoudsopgave

Voorwerk

OCD beter herkennen, begrijpen en behandelen

Voorwerk

1. Wat je moet weten over dwang om niemand met dwangklachten over het hoofd te zien

Samenvatting

De obsessieve-compulsieve stoornis (OCD) gaat altijd over een combinatie van ergens ongewild mee gepreoccupeerd zijn (dwanggedachten) en in reactie hierop rigide rituelen (dwanghandelingen) moeten uitvoeren. Dit ten koste van belangrijke eigen waarden en doelen en die van naasten. Onzekerheid speelt altijd een rol. Deze kan over onuitputtelijk veel verschillende onderwerpen gaan, waardoor het niet altijd makkelijk is om OCD als zodanig te herkennen. Eenmaal op gang gekomen eist OCD een hoge tol en gaat het zelden of nooit vanzelf over. Daarom is het van groot belang om het tijdig te herkennen en te onderscheiden van andere problemen en aandoeningen. Hoe dat diagnosticeren het best lukt en welke houding en hulpmiddelen handig zijn, dat leer je in dit hoofdstuk.

Henny Visser, Maartje Punt

2. Behandelen volgens de richtlijn en de zorgstandaard: Hoe werkt dat? En wat doe je als het niet werkt?

Samenvatting

Dit hoofdstuk vertelt je hoe je mensen met dwangklachten optimaal kunt behandelen aan de hand van belangrijke multidisciplinaire richtlijnen, protocollen en andere informatiebronnen. Het helpt je om samen met je patiënt keuzes te maken voor een behandelplan. Je leest in vogelvlucht over cognitieve gedragstherapie (CGT) voor OCD en leert hoe medicatie voor OCD werkt. Omdat het in de praktijk vaak lang niet zo makkelijk is als de protocollen doen vermoeden, komen veelvoorkomende uitdagingen aan bod. Je kunt daar een passende basishouding uit destilleren. Je leert iets over hoe jij je patiënt kunt helpen als deze het onderscheid niet goed meer kan maken tussen zichzelf en OCD. En je leert wat je kunt doen als de last van de dwang vooral bij anderen ligt of jij er zelf ook bij betrokken raakt. Daarnaast leer je hoe je naasten kunt betrekken en wanneer je voor het welzijn van kinderen moet ingrijpen.

Henny Visser, Maartje Punt

3. Wat je moet weten over dwang om goed te kunnen behandelen

Samenvatting

Dit hoofdstuk geeft je inzicht in allerlei kenmerken van dwang. Het helpt je om vragen van patiënten en hun naasten te kunnen beantwoorden over wat er anders is in de hersenen van mensen met OCD en hoe het zit met erfelijkheid. De (neuro)psychologische en gedragsmatige processen waarvan we denken dat die dwangklachten kunnen veroorzaken en onderhouden komen aan bod. We geven een overzicht van belangrijk experimenteel onderzoek dat inzicht heeft gegeven in hoe dwang werkt. Tevens maken we een verbinding tussen die experimentele bevindingen en de behandeling met cognitieve gedragstherapie en de Inference Based Approach. Dit helpt je om, als dat nodig mocht zijn, beargumenteerde afwijkingen te kunnen maken van een protocol.

Henny Visser, Maartje Punt

OCD behandelen met de Inference Based Approach

Voorwerk

4. Inleiding Inference Based Approach (IBA)-behandelprotocol

Samenvatting

In dit deel van Behandeling van OCD tref je het Inference Based Approach (IBA)-behandelprotocol. Je leest hoe je iemand kunt helpen zich op waarneming in plaats van op verbeelding te baseren. Het IBA-model van OCD stoelt namelijk op de aanname dat mensen met OCD, op een obsessief moment, betwijfelen dat alles in orde is. Dit terwijl waarneembaar is dat alles in orde is. Dit komt, zo stelt het model, doordat zij opgaan in hun verbeelding, wat zou kunnen verwarren met dat wat er is. Verwarren van mogelijkheid en werkelijkheid dus. Aangezien het steevast om ongewenste mogelijkheden gaat, resulteert dit in angst of ander ongemak. Dit zet aan tot het zekere voor het onzekere nemen. Dat wil zeggen: iets doen wat gevaar of ongemak afwendt. Echter, het gaat om ingebeeld gevaar, niet om werkelijk gevaar. Een ingebeeld probleem in de werkelijkheid oplossen, dat lukt niet. Je kunt niet iets wegwerken wat er in de werkelijkheid niet is. Ons waarnemingsvermogen vertelt ons normaal gesproken min of meer automatisch of iets wat we voor mogelijk houden nu aan de orde is. Je bent verloren als het niet lukt om te vertrouwen op waarneembare realiteit, zelfkennis, of common sense die vertelt dat alles hier en nu in orde is. Een IBA-behandeling herstelt dit vertrouwen.

Henny Visser, Maartje Punt

5. Stap 1 – Casusconceptualisatie

Samenvatting

In deze stap krijgt iemand overzicht over wat hij allemaal dwangmatig doet en laat en waarom hij dat doet. Hij ontdekt dat hij dwanghandelingen uitvoert omdat hij iets betwijfelt. En dat alles draait om één of slechts een paar twijfels. Je begint met een uitleg van de behandelrationale. Daarna kun je het behandelmodel schetsen: welke stappen in de behandeling gaan bijdragen aan het oplossen van obsessieve twijfel. Daarna begin je in de sessie aan de inventarisatie van dwanghandelingen en vervolgens inventarisatie van twijfels. Zodra de dwanghandelingen en bijbehorende OCD stappenreeksen in beeld zijn, kun je samen met je patiënt kiezen welke dwanghandeling jullie het eerst aan gaan pakken. Daarna ga je primaire en secundaire twijfels inventariseren. Reserveer aan het eind van de eerste sessie tijd om informatie over de functie van huiswerk te geven.

Henny Visser, Maartje Punt

6. Stap 2 – De logica van OCD

Samenvatting

In deze stap krijgt iemand zicht op het feit dat de twijfel niet uit de lucht komt vallen, maar dat er logica achter schuilgaat. Samen verken je die logica. Een eerste stap in het onderzoeken van OCD is samen in te zoomen op hoe we meestal tot een tot een standpunt komen, een beargumenteerd standpunt. Nadat je iemand aan het denken hebt gezet over hoe ons denken gaat, kun je de oversteek maken naar hoe het denken gaat in obsessieve situaties.

Henny Visser, Maartje Punt

7. Stap 3 – Het effect van een ander verhaal

Samenvatting

In deze stap wil je het obsessieve verhaal in geuren en kleuren in beeld krijgen en bereiken dat de patiënt herkent dat hij in dat verhaal opgaat en zich erop baseert. Ook wil je bereiken dat de patiënt herkent dat hij in vergelijkbare situaties waarover hij geen obsessie heeft zich automatisch baseert op waarneming, zelfkennis of gezond verstand. Hij proeft dan hoezeer dit zekerheid geeft en hoe buitengewoon goed dat waarnemingsapparaat functioneert. Je wilt graag dat je patiënt uiteindelijk vol overtuiging kan beleven: ‘als het (de gevreesde toestand) aan de hand is, dan merk ik het wel!’ Het alternatieve verhaal legt daarvoor het fundament.

Henny Visser, Maartje Punt

8. Stap 4 – OCD draait om ingebeelde problemen

Samenvatting

In deze stap wil je bereiken dat de patiënt gaat herkennen dat de obsessieve twijfel optreedt zonder waarneming van gevaar. Deze stap in de behandeling is bij uitstek een stap die aangrijpt op het redeneerproces van OCD. Het gaat over de vraag: waar begint dat twijfelen mee? Gewone twijfel begint met een voorval. Obsessieve twijfel ontspruit voor 100 % aan verbeelding.

Henny Visser, Maartje Punt

9. Stap 5 – OCD draait om dingen die kunnen, maar die dingen zijn hier en nu niet van toepassing

Samenvatting

Het doel van stap 5 is dat de patiënt herkent dat het irrelevant is om zich met zijn gevreesde onderwerp bezig te houden, zolang het niet aan de hand is. Normaal gesproken overwegen we alleen relevante mogelijkheden. Doordat patiënten in oefeningen merken hoe ze een neutraal onderwerp obsessief kunnen maken, zien ze ook dat het in hun eigen obsessieve verhaal over irrelevante mogelijkheden gaat. Zo nemen we het obsessieve redeneren onder de loep.

Henny Visser, Maartje Punt

10. Stap 6 – Het oversteekmoment

Samenvatting

Deze stap in de behandeling draagt ertoe bij dat de patiënt in staat is het OCD-proces te vertragen zodat hij het oversteekmoment kan herkennen waarop hij nog een keuze heeft tussen zich baseren op werkelijkheid en zich baseren op verbeelding. Lukt dat, dan kan hij gaan oefenen met het actief verleggen van zijn aandacht naar de werkelijkheid van dit moment.

Henny Visser, Maartje Punt

11. Stap 7 – De redeneertrucs van OCD

Samenvatting

Het doel van deze stap is dat de patiënt gaat snappen waardoor de door hem gevreesde toestand echt lijkt, terwijl ze dat niet is. Hij krijgt zicht op hoe argumenten in het obsessieve verhaal ervoor zorgen dat hij voorbijgaat aan waarneming, zelfkennis en common sense. De verschillende vormen waarin dat verwarrende redeneerproces zich aandient, maak je tastbaar door een heldere metafoor te gebruiken. Dit proces overzien ondergraaft de impact van een obsessief verhaal. Ook geef je uitleg over OCD-redeneertrucs. Niets helpt beter om vertrouwd te raken met de redeneertrucs dan ze samen op te sporen in het obsessieve verhaal van de patiënt.

Henny Visser, Maartje Punt

12. Stap 8 – Redeneertrucs doorgronden

Samenvatting

Het doel van deze stap in de behandeling is dat de patiënt overziet hoe redeneertrucs verwarring zaaien en zodoende leiden tot het trekken van onjuiste conclusies over de werkelijkheid van dit moment. Het is handig om samen de redeneertrucs en de dwaalsporen die ze teweegbrengen te traceren in obsessieve verhalen van anderen. Ook is het handig als de patiënt leert spelen met redeneertrucs. Door variatie aan te brengen in het oefenen met het herkennen van OCD-redeneertrucs krijgt iemand er vaardigheid en misschien zelfs lol in.

Henny Visser, Maartje Punt

13. Stap 9 – Het obsessieve zelfbeeld

Samenvatting

Het doel van deze stap van de behandeling is te bepalen of er sprake is van een obsessief zelfbeeld, of een persoonlijk thema in de obsessieve twijfels. Als dat er is, kun je aan de hand van deze stap bepalen wat dat beeld van zichzelf precies is en welk obsessief verhaal het voedt. Tevens leert de patiënt om een positief reëel niet door OCD verstoord beeld van zichzelf op te bouwen. Gepreoccupeerd zijn met een gevreesd zelf betekent dat iemand zijn ware zelf negeert, eraan voorbijgaat. Wat er dus moet gebeuren is dat iemand (weer) in contact komt met wie hij werkelijk is, dat hij zich baseert op wat waarneembaar is, in plaats van op een ingebeeld verhaal.

Henny Visser, Maartje Punt

14. Stap 10 – Terugvalpreventie

Samenvatting

Eenmaal bereikte vooruitgang wil je dolgraag behouden. Dat is het doel van deze stap in de afrondende fase van de behandeling. Je geeft psycho-educatie over terugval. Je neemt samen een terugvalpreventieformat door. Terugvallen kan erbij kan horen. Je patiënt hoeft hier niet heel erg van te schrikken als het gebeurt. Sterker nog: hij kan een beginnende terugval ook benutten om zijn vaardigheden in het omgaan met OCD weer aan te scherpen.

Henny Visser, Maartje Punt

Nawerk

Titel: Behandeling van OCD
Auteurs: Henny Visser
Maartje Punt
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN: 978-90-368-2831-4
Print ISBN: 978-90-368-2830-7
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-2831-4