Skip to main content
Top

2023 | Boek

Behandeling van langdurige slapeloosheid

Handleiding voor therapeuten

Auteurs: Ingrid Verbeek, Merijn van de Laar

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

insite
ZOEKEN

Over dit boek

Dit boek biedt een bewezen effectieve behandelmethode voor de behandeling in de ggz van cliënten met langdurige slapeloosheid.
Slapeloosheid wordt hierbij niet alleen als symptoom gezien van bijvoorbeeld een onderliggende depressie of angststoornis, maar ook als een apart probleem dat behandeling verdient.

Behandeling van langdurige slapeloosheid is een op CGT-i (cognitieve gedragstherapie bij insomnie) gebaseerd behandelprotocol. CGT-i geeft goede behandelresultaten op het gebied van slaap, stemming en kwaliteit van leven. Deze therapie kan gecombineerd worden met gedragstherapie voor een depressie of angststoornis. De behandeling kan zowel individueel als in groepen plaatsvinden.

Deze 3e editie van dit veelgebruikte behandelprotocol Behandeling van langdurige slapeloosheid is volledig geactualiseerd. In deze herziene druk wordt verwezen naar de classificatiecriteria van de DSM-5 en de derde editie van de International Classification of Sleep Disorders (ICSD-3). Er is informatie toegevoegd over de functie van de slaap, over stress en slaap, speciale doelgroepen (kinderen, ouderen, vrouwen, laaggeletterden) en CGT-i bij comorbide medische en psychologische problematiek. Verder is de diagnostiek uitgebreid met ‘rode vlaggen’ en valkuilen voor de behandelaar.
De behandeling wordt per sessie beschreven. Daarbij wordt de praktijk geïllustreerd aan de hand van videofragmenten.

Behandeling van langdurige slapeloosheid is onderdeel van de reeks Protocollen voor de ggz. Elk deel geeft een sessiegewijze omschrijving van de behandeling van een specifieke psychische aandoening weer. De theorie is beknopt en berust op wetenschappelijke evidentie. Protocollen voor de ggz is bedoeld voor psychologen, psychotherapeuten, psychiaters en andere hulpverleners.

Inhoudsopgave

Voorwerk
1. Inleiding
Samenvatting
Voor je ligt de derde, herziene versie van het therapeutenboek Behandeling van langdurige slapeloosheid (eerste druk, 2010). Dit boek is bedoeld voor getrainde psychologen en andere in cognitieve gedragstherapie geschoolde professionals die langdurige slapeloosheid bij hun cliënten willen behandelen. Hierbij hoort het werkboek Verbeter je slaap. De behandeling kan zowel individueel als in groepen plaatsvinden. In dit hoofdstuk wordt de theoretische achtergrond van de behandeling beschreven met daarin de indicaties en contra-indicaties voor CGT-i. Er is ook aandacht voor speciale doelgroepen en voor medische en psychologische comorbiditeit.
Ingrid Verbeek, Merijn van de Laar
2. Sessie 1 Intake slaapproblemen
Samenvatting
In deze sessie wordt een uitgebreide slaapanamnese gedaan om zo veel mogelijk informatie te verzamelen over het slaapprobleem en de gevolgen daarvan voor het functioneren van betrokkene. De ontstaansgeschiedenis en factoren die van invloed zijn op het slaapprobleem worden besproken. Neem een 24-uur-anamnese af waarin ingezoomd wordt op een gemiddelde nacht, vanaf de avond tot en met het opstaan de volgende dag, en de daginvulling besproken wordt. Screening van eventuele bijkomende psychopathologie is belangrijk, alsmede het uitsluiten van eventuele organische oorzaken van het slaapprobleem. Negatieve conditioneringen ten aanzien van de slaap worden opgespoord (disfunctionele cognities, verkeerde slaapgewoonten). Een reële hulpvraag wordt geformuleerd, en de rationale van de behandeling wordt uitgelegd. Eventueel kan een combinatie gemaakt worden met cognitieve gedragstherapie voor depressie of angst. Het belang van huiswerkopdrachten wordt besproken en het slaapdagboek wordt geïntroduceerd.
Ingrid Verbeek, Merijn van de Laar
3. Sessie 2 Slaap en slapeloosheid begrijpen
Samenvatting
In deze sessie ligt de nadruk op psycho-educatie. De behandelaar legt het ontstaansmodel van langdurige slapeloosheid uit aan de hand van het driefactorenmodel, en bespreekt nogmaals de vicieuze cirkel van slapeloosheid. Algemene informatie over slaap bevat het volgende: uitleg over slaapstadia, de biologische klok, individuele verschillen, het belang van slaapkwaliteit versus slaapduur, het opbouwen van slaapdruk, veranderingen in slaap bij het ouder worden en slaap als 24-uursproces. Daarnaast worden de algemene slaapadviezen besproken. In deze sessie wordt een reële hulpvraag geformuleerd. De eerste huiswerkopdrachten zijn het opvolgen van de algemene slaapadviezen, er wordt een begin gemaakt met slaaprestrictie en/of stimuluscontrole en het inplannen van pauzemomenten. Elke dag wordt het slaapdagboek bijgehouden. Als de cliënt weinig voorkennis heeft over slaap of meer tijd nodig heeft om de informatie tot zich te nemen, kan deze sessie opgedeeld worden in twee bijeenkomsten.
Ingrid Verbeek, Merijn van de Laar
4. Sessie 3 Aan de slag met slaapgedrag, ontspanning en gedachten
Samenvatting
In deze sessie wordt eerst stilgestaan bij de vragen die de cliënt heeft naar aanleiding van de vorige sessie. Daarna wordt het slaapdagboek besproken en eventuele vragen over de schriftelijke informatie beantwoord. De slaapadviezen, slaaprestrictie en/of stimuluscontrole en de pauzemomenten worden geëvalueerd. In deze sessie wordt de progressieve relaxatie van Jacobson (zeven spiergroepen) geïntroduceerd en wordt een begin gemaakt met cognitieve therapie.
Ingrid Verbeek, Merijn van de Laar
5. Sessie 4 Ontspanning en balans
Samenvatting
In deze sessie ligt de nadruk op ontspanning en balans over de 24 uur. De eventuele problemen bij slaaprestrictie en/of stimuluscontrole worden besproken. De SE-score wordt berekend. Aan de hand daarvan worden eventueel de bedtijden aangepast. Het hele gedachteschema wordt doorgenomen aan de hand van een door de cliënt aangeleverd gedachteschema waarin de eerste vier vragen ingevuld zijn.
Ingrid Verbeek, Merijn van de Laar
6. Sessie 5 Minder piekeren over slaap
Samenvatting
In deze sessie worden onder andere het dagregistratieformulier en de balans overdag besproken. De progressieve relaxatieoefeningen, slaaprestrictie en/of stimuluscontrole worden besproken en autogene training wordt geïntroduceerd. Verder ligt de nadruk op het uitdagen van de automatische gedachten die slaapbelemmerend zijn. Het doel is om samen met cliënt reëlere gedachten te formuleren ten aanzien van de slaap en de cliënt hiermee te laten oefenen door het hele gedachteschema in te vullen. De valkuilen in het denken over slaap worden besproken. Als er nieuwe gedachten geformuleerd zijn, wordt de cliënt uitgedaagd om bijbehorend gedrag toe te passen. De behandelaar bespreekt het slaapdagboek en dagregistratieformulier, en beantwoordt eventuele vragen over de schriftelijke informatie.
Ingrid Verbeek, Merijn van de Laar
7. Sessie 6 Vervolg slaapgedrag, ontspanning en gedachten (optioneel)
Samenvatting
In deze sessie wordt verdere verdieping gegeven. Slaaprestrictie en/of stimuluscontrole worden aan de hand van de SE-score aangepast. Eventueel wordt een begin gemaakt met het geleidelijk uitbreiden van de bedtijden richting de gewenste (maar wel reële!) bedtijden. Het huiswerk richt zich wederom op slaapgedrag, ontspanning en automatische negatieve gedachten. Bespreek het slaapdagboek, de ontspanningsoefeningen en een gedachteschema.
Ingrid Verbeek, Merijn van de Laar
8. Sessie 7 Evaluatie en terugvalpreventie
Samenvatting
Deze sessie is met name gericht op het evalueren van de verschillende cognitieve en gedragstherapeutische methoden. Besproken wordt welke methoden hebben bijgedragen aan een betere slaap en wat de cliënt zou kunnen doen om terugval in de komende periode te voorkomen. Ook wordt besproken of er redenen zijn om met bepaalde oefeningen juist te stoppen. Het slaapevaluatieformulier wordt opnieuw ingevuld en vergeleken met de beginsituatie.
Ingrid Verbeek, Merijn van de Laar
9. Sessie 8 Follow-up na één maand
Samenvatting
De follow-up na één maand is een belangrijk moment na de wekelijkse bijeenkomsten. Normaal gesproken heeft de cliënt niet meer elke dag een slaapdagboek ingevuld (maar wel in de week voor de follow-upbijeenkomst). De cliënt is zelf aan de slag gegaan en wellicht zijn de bedtijden (te ver) uitgebreid. Besproken wordt wat goed ging, wat beter kan, en hoe dat zou kunnen. Er kan eventueel een hulpvraag op een ander gebied dan de slaap worden geformuleerd en zelf worden opgepakt, of de cliënt kan verwezen worden naar elders. Bespreek in het algemeen hoe het de afgelopen maand gegaan is en zoom in op de afgelopen week aan de hand van het slaapdagboek.
Ingrid Verbeek, Merijn van de Laar
Nawerk
Meer informatie
Titel
Behandeling van langdurige slapeloosheid
Auteurs
Ingrid Verbeek
Merijn van de Laar
Copyright
2023
Uitgeverij
Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN
978-90-368-2946-5
Print ISBN
978-90-368-2945-8
DOI
https://doi.org/10.1007/978-90-368-2946-5