Top

Gepubliceerd in:

2012 | OriginalPaper | Hoofdstuk

17. Antistolling en tandheelkundige ingrepen

Auteur : Mw. prof. dr. L. Abraham-Inpijn

Gepubliceerd in: Het Tandheelkundig Jaar 2012

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Abstract

Sinds 2006 is er een overeenkomst met de overkoepelende Federatie Nederlandse Trombosediensten, dat bij bloedige tandheelkundige ingrepen, bij patiënten die antistolling gebruiken met cumarinederivaten, de regionale diensten in overleg met de betrokken tandarts en patiënt de antistolling regelen. De controle van de International Normalized Ratio (INR) en de herstart van cumarinederivaten blijven volgens deze afspraak in handen van de trombosediensten (Abraham, 2004; Levi en Frank, 2006). Een brief in 2008 van de regionale trombosedienst Leiden aan de tandartsen in de regio over het continueren van antistolling, maakte niet alleen een discussie los, maar veroorzaakte ook veel onzekerheid met betrekking tot het handelen in de praktijk (afb. 17.1). Om bestaande adviezen terzijde te kunnen schuiven en nieuwe aanbevelingen en behandelinstructies uit te vaardigen, dient men zich te baseren op ‘evidence-based medicine’, berustend op prospectief, zo mogelijk dubbelblind gerandomiseerd onderzoek. Dit type onderzoek ontbreekt. De literatuur over dit onderwerp berust voornamelijk op ‘me too’-producties of op samenvattingen van onderzoek van anderen (Todd, 2003; Beirne, 2005; Van Diermen et al., 2008; Jiménez et al., 2008; Khamashta-Ledezma, 2008). Door het ontbreken van goed onderzoek en omdat men zich in de literatuur zonder onderbouwing baseert op ‘de mening van deskundigen’, moet kritisch worden gekeken naar alles wat als vaststaand wordt aangenomen. In het buitenland wordt veelal warfarine (Coumadin®) voorgeschreven. In Nederland en België wordt echter meestal gewerkt met acenocoumarol (Sintrom[Mitis]®) en fenprocoumon (Marcoumar®). De werking van deze drie producten komt weliswaar overeen, maar de werkingstijd verschilt (tabel 17.1). De beschikbare literatuur is voor het merendeel op warfarine geënt en is daarmee niet direct te transformeren naar de Nederlandse situatie. In dit hoofdstuk wordt getracht op grond van de beschikbare literatuur een leidraad voor de dagelijkse praktijk te ontwikkelen.

vorige hoofdstuk Mond open voor totale kwaliteitszorg

volgende hoofdstuk De tandheelkundige aspecten van obstructieve slaapapneu

Vrijwel al het onderzoek met betrekking tot INR en tandheelkunde betreft extracties. Voor parodontale chirurgie en implantologie wordt voorlopig gesteld dat een INR van 3.5 te hoog is! Kritiek op deze uitspraak wordt ondervangen door de worden: ‘We zeggen niet dat de INR 3.5 moet zijn, het mag lager!’ Indien men veel patiënten op antistolling heeft, of de Regionale Trombosedienst is niet in staat om kort voor de ingreep een INR te bepalen, wordt in de literatuur aangeraden meetapparatuur voor de INR voor de praktijkvoering aan te schaffen. Niet om de patiënt in te stellen, maar voor controle bij een bloedige ingreep.

Abraham-Inpijn L. Inwendige geneeskunde voor de tandheelkunde. Utrecht: Lemma BV, 2004.

Abraham-Inpijn L. Rapport Stand van zaken antistolling en tandheelkunde. Ten behoeve van Federatie van Nederlandse Trombosediensten, 2009.

Aframiam DJ, Lalla RV, Peterson DE. Management of dental patients taking common hemostasis-altering medications. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2007;103 (lSuppl) S45,1-S45,11.CrossRef

Al-Mubarak S, Rass MA, Alsuwyed A, Alabdulaaly A, Ciancio S. Thromboembolic risk and bleeding in patients maintaining or stopping oral anticoagulant therapy during dental extraction. J Thromb Haemost 2006;4:689–91.CrossRef

Bacci C, Berengo M, Favero L, Zanon E. Safety of dental implant surgery in patients undergoing anticoagulation therapy: a prospective case-control study. Clin Oral Impants Res 2010 [Epub ahead of print].

Beirne OR. Evidence to continue oral anticoagulant therapy for ambulatory oral surgery. J Oral Maxillofac Surg 2005;63:540–5.CrossRef

Blinder D, Manor Y, Martinowitz U, Taicher S. Dental extractions in patients maintained on continued oral anticoagulant. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1999;88:137–40.CrossRef

Boering G, Meijer DKF, Ariens EJ. Het geneesmiddel in de tandheelkunde. Leiden: Stafleu &Tholen BV, 1977.

Borea G, Montebugnoli L, Capuzzi P, Magelli C. Tranexamic acid as a mouthwash in anticoagulant-treated patients undergoing oral surgery. An alternative method to discontinuing anticoagulant therapy. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1993;75(1):29–31.CrossRef

Brennan MT, Hong C, Furney SL, Fox PC, Lockhart PB. Utility of an international normalized ratio testing device in a hospital-based dental practice. J Am Dent Assoc 2008;139(6):697–703.CrossRef

Bretz WA Hemostasis in periodontally treated patients on oral antithrombotic therapy may be possible. J Evid Based Dent Pract 2010;10:244–5.CrossRef

Brouwer JRBJ, Piersma-Wichers G, Jonge Baas U de, Woerkom N van. Nieuwe antistollingsmiddelen. Medisch Contact 2010;65(22):1016–20.

Cannegieter SC, Rosendaal FR, Wintzen AR, Meer FJ van der, Vandenbroucke JP, Briët E. Optimal oral anticoagulation therapy in patients with mechanical heart valves. N Engl J Med 1995;333:11–7.CrossRef

Cannon PD, Dharmar VT. Minor oral surgical procedures in patients on oral anticoagulants – a controlled study. Australian Dental Journal 2003;48(2):115-9.CrossRef

Carter G, Goss A, Lloyd J. Tranexamine acid mouthwash versus autologous fibrin glue in patients taking warfarin undergoing dental extractions: a randomized prospective clinical study. J Oral Maxillofac Surg 2003;61:1432–5.CrossRef

Choit G, Schultz MJ, Levi M, Poll T van der. The relationship between inflammation and the coagulationsystem. Swiss med Wkly 2006;136:139–44.

Diermen DE van, Hoogstraten J, Waal I van der. Bloedige ingrepen bij patiënten met antitrombotica: nieuwe inzichten. NTvT 2008;115:225–9.

Elad S, Findler M. Periodontal surgery for patients receiving anticoagulant therapy. Arch Int med 2008;168(15):1719.

Evans IL, Sayers MS, Gibbons AJ, Price G, Snools H, Sugus AW. Can warfarin be continued during dental extraction? Results of randomized controlled trial. Brit J oral Maxillofacial Surgery 2002;40:248–52.CrossRef

Ferrieri GB, Castiglioni S, Carnagnola D, Cargnel M, Strobmenger L, Abati S. Oral surgery in patients on anticoagulant treatment without interruption. J Oral Maxillofac Surg 2007;65:1149–54.CrossRef

FNT Medisch Jaarverslag 2007. Federatie van Nederlandse Trombosediensten.

Geest-Daalderop JHH van, Hutten BA, Péquériaux, Haas FJLM, Levi M, Sturk A. The influence in INR’s and coagulation factors of the time span between blood sample collection and intake of phenprocoumon or acenocoumarol: Consequences for the assessment of the dose. Thromb Hemost 2007;98:738–46.

Hong CHL, Napeñas JJ, Brennan MT, Furney SL, Lockhart PB. Frequency of bleeding following invasive dental procedures in patients on low-molecular-weight heparin therapy. J Oral Maxillofac Surg 2010;68:975–9.CrossRef

Jiménez Y, Poveda R, Gavaldá C, Margaix M, Sarrión. An update on the management of anticoagulated patients programmed for dental extraction and surgery. Med Oral Pathol Cir Bucal 2008;13(3):76–9.

Khamashta-Ledezma L. Is it safe for patients on warfarin to have invasive dental procedures? Lupus 2008;17:6154–60.CrossRef

Lee APH, Boyle CA, Savidge GF, Fiske J. Effectiveness in controlling haemorrhage after dental scaling in people with haemophilia by using tranexamic acid mouthwash. BDJ 2005;198(1):33–8.CrossRef

Levi MM, Frank MH. Stollingsstoornissen en de tandarts. NTvT 2006;113:150–5.

Levi M. Self-management of anticoagulation. Expert Rev Cardiovasc Ther 2008a;6(7):979–85.CrossRef

Levi M. Emergency reversal of antitrombotic treatment. Intern Emerg Med 2009;4:137–45CrossRef

Lip GYH. Management of anticoagulation before and after elective surgery. UpToDate 2010 (16.1) Maart.

Lockhart PB, Gibson J, Pon SH, Leitch J. Dental management considerations for the patient with an acquired coagulopathy. Part 1: Coagulopathies from systemic disease. BDJ 2003;195(8):439–45.CrossRef

Löwenberg EC, Dielis AWJH, Meijers JCM, Cate H ten, Levi M. Voortschrijdend inzicht in de werking van de bloedstolling in vivo. NTvG 2009;153(1,2):30–7.

Malden NJ, Santini A, Mather CI, Gardner A. Minor oral surgery and interference with anticoagulation in patients taking warfarin: a retrospective study. Brit J Oral Maxillofacial Surg 2007;45:645–7.CrossRef

Morimoto Y, Niwa H, Minematsu K. Hemostatic management of tooth extractions in patients on oral antithrombotic therapy. J Oral Maxillofac Surg 2008;66:51–7.CrossRef

Morimoto Y, Niwa H, Minematsu K. Hemostatic management for periodontal treatments in patients on oral antithrombotic therapy: a retrospective study. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2009;108:889–96.CrossRef

Muthukrisnan A, Bishop K. An assessment of the management of patients on warfarin by general dental practitioners in South West Wales. BDJ 2003;195(10):567–71.CrossRef

Nematullah A, Alabousi A, Blanas N, Douketis JD, Suthermand SE. Dental surgery for patients on anticoagulant therapy with warfarin: a systemic review and meta-analysis. JCDA2009;75:41-41i.

Patatanian E, Fugate SE. Hemostatic Mouthwashes in anticoagulated patients undergoing dental extraction. Ann of Pharmacotherapy 2006;40:2205–11.CrossRef

Perera R, Heneghan C, Fitzmaurice D. Self Monitoring Trialists (SMT) collaboration. J heart Valve Dis 2008;17(2):233–8.

Perry DJ, Noakes TJC, Helliwell PS. Guidelines for the management of patients on oral anticoagulants requiring dental surgery. BDJ 2007;203(7):389-93.CrossRef

Ramström G, Sindet-Pedersen S, Hall G, Blombäck M, Alander U. Prevention of postsurgical bleeding in oral surgery using tranexamic acid without dose modification of oral anticoagulants. J Oral Maxillofac Surg 1993;51(11):1211–6.CrossRef

Sacco R, Sacco M, Carpenedo M, Moia M. Oral surgery in patients on oral anticoagulant therapy: a randomized comparison of different INR targets. J Thromb Haemost 2006;4:688–9.CrossRef

Salam S, Yusuf H, Milosevic A. Bleeding after dental extractions in patients taking warfarin. Brit J Oral Maxillofacial Surg 2007;45:463–7.CrossRef

Scully C, Wolff A. Oral surgery in patients on anticoagulant therapy. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2002;94(1):57–64.CrossRef

Sindet-Pedersen S, Ramström G, Bernvil S, Blombäck M. Hemostatic effect of tranexamic acid mouthwash in anticoagulant-treated patients undergoing oral surgery. N Engl J Med 1989;320(13):840–3.CrossRef

Todd DW. Anticoagulated patients and oral surgery. Arch Intern Med 2003;163:1242.CrossRef

Wahl MJ. Dental surgery in anticoagulated patients. Arch Intern Med 1998;158:1610–6.CrossRef

Webster K, Wilde J. Management of anticoagulation in patients with prosthetic heart valves undergoing oral and maxillofacial operations. Br J Oral Maxillofacial Surg 2000;38:124–6.CrossRef

Zanon E, Martinelli F, Bacci C, Cordioli GP, Girolami A. Safety of dental extraction among consecutive patients on oral anticoagulant treatment managed using a specific dental management protocol. Blood Coagulation and Fibrinolysis 2003;14:27–30.CrossRef

Titel: Antistolling en tandheelkundige ingrepen
Auteur: Mw. prof. dr. L. Abraham-Inpijn
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Boek: Het Tandheelkundig Jaar 2012
Print ISBN: 978-90-313-8934-6

Elektronisch ISBN: 978-90-313-8935-3

Copyright: 2012
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-313-8935-3_17

Bohn Stafleu van Loghum

Deel dit onderdeel of sectie (kopieer de link)

Abstract

Log in om toegang te krijgen