Vorige maand werd in twee nummers van Nature aandacht besteed aan recente bevindingen van paleontologen over de eerste mensachtigen: de Australopithecus afarensis en de Australopithecus deyiremeda. Laatste soort werd enkele weken geleden pas beschreven naar aanleiding van vondsten van kaken van 3,3 tot 3,5 miljoen jaar oud.
Revolutie in evolutieland
Werd tot nu toe gedacht dat de evolutie van Australopithecus afarensis tot Homo sapiens een miljoen jaar in beslag had genomen en dat er in die tussentijd geen noemenswaardige veranderingen plaats hadden gevonden, recente vondsten van onder- en bovenkaken van een ander soort mensaap hebben die theorie overhoop gehaald. Er blijkt naast de afarensis een ander soort mensaap in hetzelfde leefgebied (in Ethiopië) geleefd te hebben, dat meer kon dan aanvankelijk werd aangenomen.
De ontdekkers noemden deze menssoort deyiremeda (deyi=nauw, remeda=verwant). Dat het hier om een andere soort Australopeticus zou gaan, werd vastgesteld aan de hand van verschillen in het gebit, onder andere het tandglazuur.
Dikker glazuur en kleinere tanden
Het glazuur van de tanden van de deyiremeda was dikker, de tanden kleiner en de jukbeenderen staken verder naar voren. Omdat gezicht en gebit zo van elkaar verschillen, veronderstelt de ontdekker, de Ethiopische antropoloog Yohannes Haile-Selassie, dat er tegelijkertijd verschillende soorten waren die er verschillende eetpatronen en leefwijzen op na hielden. Volgens Tim White, antropoloog aan de University of California, zijn de fossielen tussen de 4 en 3 miljoen jaar oud allemaal te scharen onder de Australopithecus afarensis, volgens hem is variatie binnen een soort heel gewoon. De Nederlandse paleontoloog Fred Spoor is aanhanger van de theorie van Haile-Selassie: 'Het idee dat er op enig moment maar één menssoort bestond, komt voort uit een obsessie met een speciale positie die mensen zouden innemen. Alsof onze voorouders geen competitie duldden.'
Kaakjes en voeten
Een ander argument dat Haile-Selassie aanvoert voor een grote aapmensenvariëteit is het feit dat hij in de buurt van de kaakjes eerder een aapachtigevoet van 3,4 miljoen jaar oud had gevonden (beschreven in Nature, 28 maart 2012). Het betreft een primitieve grijpvoet met een opponeerbare grote teen, zoals chimpansees hebben.
Afarensis had echter een voet met een grote teen die, net als bij de mens, recht naar voren wees. Haile-Selasie en zijn team opperen in het artikel in nature dat de grijpvoet mogelijk toebehoort aan deyiremeda. Laatstgenoemde zou dan in bomen hebben geklauterd, terwijl afarensis over de savanne trok.
Oeroude werktuigen
Eerder hadden archeologen niet gezocht naar stenen werktuigen ouder dan 3 miljoen jaar, omdat men dacht dat er in die tijd alleen primitieve aapmensen geleefd zouden hebben. Werktuigen hoorden bij Homo sapiens (2, 8 miljoen jaar oud). Maar in de heuvels van Kenia werden onlangs primitieve werktuigen gevonden van 3,3 miljoen jaar oud. Wie die scherven maakten, hadden een rudimentair begrip van hoe verschillende stenen gespleten moesten worden en welke kracht ervoor nodig is om scherven los te maken. Dieren als chimpansees en kraaien maken zelden gereedschap als doel op zich, terwijl aapmensen steenscherven gebruikten als mes om taaie planten of vlees mee te snijden. De Australopithecus afarensis moet (evenals de Homo erectus) bij het maken van werktuigen een eindproduct voor ogen gehad hebben en dus verbeelding en een georganiseerde gedachtenstroom gehad hebben.
Zo hebben enkele oeroude kaken met tanden en kiezen de gangbare evolutietheorie aan het wankelen gebracht.
Bron: Nature (21 mei 2015. 28 mei 2015 en 25 maart 2012), NRC
Foto: onder- en bovenkaak van Australopithecus deyiremeda
(www.nature.com)
Lees meer in BSL Tandarts Totaal >>
- De Triple Test - Het K.U.Leuven-protocol voor leeftijdsschattingen van niet-begeleide minderjarige vluchtelingen, Hfst. 12 Het Tandheelkundig jaar 2013, P. Thevissen en G. Willems
- Van gebit naar identitiet, Tandarts Praktijk 3-2013, Frank van Wijck
- Dentale virtuele autopsie, hoofdstuk 5, Het tandheelkundig jaar 2014, P. Thevissen, W. Coudyzer, R. Jacobs en G. Willems
- Nieuw licht op leeftijdschatting,Nieuwsbericht 29-10-2013, M. Simons
Auteur(s): Marijke Simons