Algemene ziekteleer voor tandartsen

Voorwerk

1 De medische anamnese in de tandheelkundige praktijk

Samenvatting

Een 55-jarige man bezoekt de tandartspraktijk voor een geplande extractie van het element 36. De tandarts vraagt aan de patiënt of hij zich goed gezond voelt. Deze vraag wordt door de patiënt volmondig met ‘ja’ beantwoord. Vervolgens vraagt de tandarts nog naar eventueel geneesmiddelgebruik, waarop de patiënt ontkennend antwoordt.

D.E. van Diermen, H.S. Brand, P.C. Makkes

2 Infectieziekten

Samenvatting

Een groot aantal infectieziekten kan zich ook manifesteren met slijmvliesafwijkingen in de mond- en keelholte. Vaak hebben deze slijmvliesafwijkingen een karakteristiek aspect en het komt geregeld voor dat de tandarts de eerste is die een aandoening waarneemt. De tandarts heeft tevens een preventieve rol, namelijk voorkomen dat een infectieziekte van de ene op de andere patiënt wordt overgebracht.

D.W.M. Verhagen, J.T.M. van der Meer

3 Immunologische afwijkingen

Samenvatting

Immunologie, de leer van de afweer, is van steeds groter belang voor de tandheelkundige discipline. Enerzijds kunnen tekorten in de (lokale) afweer infecties veroorzaken in de mondholte, anderzijds kunnen ongewenste reacties van het afweersysteem tot uiting komen als ontstekingsprocessen in de mondholte, die een bedreiging vormen voor het gebit.

C.G.M. Kallenberg, A. Vissink

4 Oncologie

Samenvatting

De tandarts speelt een belangrijke rol bij de preventie en vroegtijdige opsporing van peri- en intraorale (pre)maligne aandoeningen. Behandeling van tumoren in het hoofd-halsgebied kan aanzienlijke effecten op de mondgezondheid hebben. Ook de behandeling van kanker elders in het lichaam met celdeling- en celgroeiremmende middelen kan ernstige gevolgen hebben voor het tandheelkundig behandelplan.

A. de Graeff, J.E. Raber-Durlacher, D.H.F. Rietveld

5 Kwaadaardige aandoeningen van het immuunsysteem

Samenvatting

Kwaadaardige aandoeningen van het immuunsysteem geven frequent aanleiding tot lymfeklierzwellingen in het hoofd-halsgebied, die zelfs de eerste verschijnselen van de ziekte kunnen zijn. Ook kan door een verminderde werking van het immuunsysteem het risico op orale infecties toenemen.

J.J. Cornelissen, H.S. Brand

6 Anemieën

Samenvatting

Kennis van de verschillende oorzaken van anemie (bloedarmoede) is voor de tandarts van belang, omdat anemieën behalve algemene lichamelijke klachten ook specifieke orale afwijkingen tot gevolg kunnen hebben. Bovendien kunnen bij enkele ernstige vormen van anemie tandheelkundige aandoeningen en/of behandelingen een plotselinge verergering van het ziektebeeld veroorzaken (‘crisis’).

M.H.J. van Oers

7 Stollingsstoornissen

Samenvatting

De bloedstolling van patiënten kan door verschillende oorzaken, zoals erfelijke factoren of geneesmiddelgebruik, zijn verminderd. Dit zal soms aanleiding geven tot orale manifestaties. Uiteraard is na een bloedige tandheelkundige ingreep een goede bloedstolling belangrijk.

M.M. Levi

8 Hypertensie en circulatiestoornissen

Samenvatting

In de tandheelkundige praktijk wordt men steeds frequenter geconfronteerd met patiënten met een verhoogde bloeddruk. Aangezien verschillende tandheelkundige verrichtingen tot een verdere stijging van de bloeddruk kunnen leiden, kan hierdoor het risico van complicaties toenemen. Ook leidt het gebruik van bloeddrukverlagende geneesmiddelen vaak tot bijwerkingen in de mond.

J.J. van Lieshout, G.A. van Montfrans, H.S. Brand

9 Hartziekten

Samenvatting

Hart- en vaatziekten zijn in Nederland en België doodsoorzaak nummer één. Sinds circa 1970 zijn de behandelingsmogelijkheden sterk verbeterd, vooral op het gebied van de ischemische hartziekten. Door de toegenomen overleving na een hartinfarct is er een toename van het aantal patiënten met potentieel hartfalen.

L.J. Klein, G.Tj. Sieswerda

10 Aandoeningen van nieren en urinewegen

Samenvatting

Nierziekten komen niet vaak voor, maar ze gaan wel gepaard met grote morbiditeit en mortaliteit. Daardoor spelen ze in de medische en tandheelkundige praktijk toch een belangrijke rol. Zo kan bijvoorbeeld bij functieverlies van de nieren de bloedstelping ernstig gestoord zijn of kan bij ernstig functieverlies dialyse of niertransplantatie noodzakelijk zijn, problemen waardoor het tandheelkundig behandelplan nadrukkelijk wordt beïnvloed.

L.B. Hilbrands, F.Th.M. Huysmans, H.S. Brand

11 Ziekten van luchtwegen en longen

Samenvatting

Aandoeningen van luchtwegen en longen komen frequent voor. Kortademigheidsklachten kunnen door een tandheelkundige behandeling worden uitgelokt of verergerd. Ook kunnen door (onjuist) gebruik van geneesmiddelen tegen kortademigheid orale complicaties optreden. In dit hoofdstuk worden daarom enkele van de meest voorkomende longziekten besproken waarmee de tandarts in de tandheelkundige praktijk geconfronteerd kan worden.

H.A.M. Kerstjens, G.H. Koëter

12 Keel-, neus- en oorafwijkingen

Samenvatting

Het vakgebied van de keel-, neus- en oorheelkunde houdt zich bezig met de functie en afwijkingen van verschillende zintuigen en orgaansystemen, zoals het gehoor en evenwicht, de reuk en smaak, de neus en ademhaling, slikken en spreken, de mondholte, farynx, larynx, speekselklieren en hals.

M.W.M. van den Brekel, A.J. Greven

13 Ziekten van het maag-darmkanaal

Samenvatting

De mondholte vormt samen met slokdarm, maag, lever, pancreas en darmen het spijsverteringskanaal. Diverse ziekten van het maag-darmkanaal blijken zich in de mondholte te kunnen manifesteren. Bovendien kunnen aandoeningen van het maag-darmkanaal implicaties hebben voor de mogelijke toepassing van geneesmiddelen in de tandheelkunde.

J.F.W.M. Bartelsman, A.C.T.M. Depla, H.S. Brand

14 Ziekten van lever en galwegen

Samenvatting

Ziekten van lever en galwegen komen in een grote verscheidenheid voor. In dit hoofdstuk worden alleen de leverziekten besproken die aanleiding geven tot symptomen in het hoofd-halsgebied en daardoor dus herkenbaar zijn voor de tandarts of die systemische gevolgen hebben met consequenties voor tandarts- of kaakchirurgische behandeling.

R.A.F.M. Chamuleau

15 Diabetes mellitus

Samenvatting

Diabetes mellitus is een zeer frequent voorkomende aandoening. Bij patiënten met diabetes kunnen orale infecties het glucosemetabolisme verstoren, en zo leiden tot een ontregeling van de diabetes. Het omgekeerde geldt ook: bij ontregelde diabetes neemt het risico van het ontstaan van orale ontstekingen en infecties toe.

C.J. Tack, C.D.A. Stehouwer, H.S. Brand

16 Endocriene ziekten

Samenvatting

Kennis over endocriene ziekten is voor de tandarts van belang. In de eerste plaats omdat een aantal endocriene ziekten leidt tot kenmerkende veranderingen in de mondholte, het gebit en de kaken. Het meest opvallende voorbeeld hiervan is de acromegalie. In de tweede plaats omdat er bij sommige endocriene ziekten een verhoogd risico bestaat op complicaties bij kaakchirurgische en tandheelkundige ingrepen.

W.M. Wiersinga

17 Veranderingen in geslachtshormonen

Samenvatting

Veranderingen in de concentratie van geslachtshormonen in het perifere bloed kunnen gepaard gaan met orale manifestaties. Bij mannen zijn de concentraties geslachtshormonen na de puberteit relatief constant, terwijl het leven van de vrouw gekenmerkt wordt door aanzienlijke variaties in de plasmaspiegels van deze hormonen.

J.C. Dijkstra, J.E. Raber-Durlacher, B.G. Loos

18 Eetstoornissen en voedingsdeficiësnties

Samenvatting

Het gezegde ‘de tanden zijn een levende herinnering aan gebreken in voorafgaande voeding’ geeft het belang aan van de relatie tussen voedingswetenschap en tandheelkunde. De tandarts is vaak de eerste die, aan de hand van erosies van gebitselementen en trauma van het palatum, het bestaan van anorexia en boulimia nervosa kan vaststellen.

E.M.H. Mathus-Vliegen

19 Reumatische ziekten

Samenvatting

Reumatische ziekten komen frequent voor. Deze heterogene groep van vaak chronische aandoeningen kan zich op diverse manieren in de mondholte manifesteren. Zo kan bij sommige van deze aandoeningen het temporomandibulaire gewricht betrokken raken. Ook gaan ziekten van het bewegingsapparaat vaak gepaard met xerostomie en orale ulceraties.

J.M. van Laar, J.M.R. Michels-van Amelsfort, H.S. Brand

20 Aandoeningen van het centrale zenuwstelsel

Samenvatting

De neurologie is het vakgebied dat zich bezighoudt met de aandoeningen van hersenen, ruggenmerg, zenuwen en spieren. Veel ziekten betreffen heel jonge mensen of zijn chronisch en betreffen oudere mensen. Ziekten van de hersenen kunnen de willekeurige motoriek verstoren. Een schijnbaar eenvoudige opdracht kan dan niet worden uitgevoerd, ofwel omdat de gewilde beheersing ontbreekt, ofwel omdat de beweging verstoord wordt door een ongewilde component.

R.A.C. Roos

21 Oogziekten

Samenvatting

De ogen van de patiënt bevinden zich in het ‘blikveld’ van de tandarts, zodat verschillende ziekten van het oog duidelijk herkend kunnen worden. Enkele oogafwijkingen maken deel uit van een auto-immuunziekte, waarbij ook het mondslijmvlies betrokken kan zijn. De tandarts heeft tevens een preventieve rol bij het voorkómen van de verspreiding van virale ooginfecties.

G. van Rij

22 Huidaandoeningen in het aangezicht

Samenvatting

Tandartsen worden met enige regelmaat geconfronteerd met patiënten met aandoeningen van het mondslijmvlies die gepaard kunnen gaan met lokalisaties op de huid of op andere slijmvliezen dan die van de mond. Daarnaast kan bij een patiënt die door een tandarts wordt behandeld sprake zijn van direct zichtbare huidafwijkingen van het aangezicht.

R.I.F. van der Waal

23 Bijwerkingen van geneesmiddelen in het orofaciale gebied

Samenvatting

De tandarts moet op de hoogte zijn van de contra-indicaties, interacties en bijwerkingen van de geneesmiddelen die hij zelf voorschrijft, die andere behandelaars voorschrijven en van vrij verkrijgbare (genees)middelen die de patiënt gebruikt. Verder moet de tandarts kunnen inschatten of de door de patiënt gebruikte (genees)middelen gevolgen hebben voor het tandheelkundig handelen.

A. Vissink, A. van Nieuw Amerongen, F.K.L. Spijkervet

24 Acute situaties in de tandheelkundige praktijk

Samenvatting

Acute medische situaties zijn in de tandheelkundige praktijk (gelukkig) ongewoon. Indien acute situaties toch ontstaan, kunnen zij samenhangen met een ziekte waaraan de patiënt lijdt of met de behandeling van die ziekte. In enkele gevallen vormt de tandheelkundige behandeling zélf een uitlokkende factor.

H.S. Brand, D.E. van Diermen

Nawerk