Top

Gepubliceerd in:

01-04-2014 | Wetenschap

Alcoholproblematiek bij ouderen

Is dit nou m’n laatste van gister of m’n eerste van vandaag?: (van Kooten & de Bie)

Auteurs: M.W.J. Noteborn, Drs. R.A.M. Sanderson, Drs. K. Deckers, MSc., PhD, Drs. M.M.B.B. Jansen op de Haar, Prof. dr. S.P.J. van Alphen

Gepubliceerd in: GZ - Psychologie | Uitgave 3/2014

Samenvatting

Alcoholgebruik is doorgaans sociaal geaccepteerd, ook voor ouderen. In tegenstelling tot jongeren drinken ouderen weliswaar minder per keer, maar wel vaker dagelijks (NIGZ, 2005). Toch is er ook een keerzijde: het aantal 55-plussers met een alcoholhulpvraag steeg tussen 2002 en 2011 na correctie voor vergrijzing met maar liefst 90%. Er vinden steeds meer verwijzingen vanuit de gezondheidszorg plaats, deels omdat er steeds meer aandacht is voor deze problematiek, maar ook omdat patiënten altijd een verwijsbrief nodig hebben voor behandeling in de verslavingszorg (Trimbos, 2013). Bij vrouwen is de stijging het hoogst. De enorme stijging kan onder andere verklaard worden door het dagelijks drinkpatroon van veel ouderen (Trimbos, 2013). Veel van de huidige ‘oudere’ ouderen (80-plussers) zijn opgegroeid in de jaren 30 van de vorige eeuw toen alcoholgebruik minder geaccepteerd was, waardoor er nu waarschijnlijk relatief minder ‘oudere’ ouderen zijn met alcoholproblematiek (Herring & Thom, 1997). De zogenoemde babyboomers vormen de huidige ‘jongere’ ouderen en hebben doorgaans meer mogelijkheden om te drinken tijdens allerlei (sociale) gelegenheden. Ook de normalisering van (sociaal) alcoholgebruik, toegenomen financiële middelen en meer vrije tijd zijn van invloed. Deze omstandigheden gelden overigens ook voor volgende generaties. De acceptatie van alcoholgebruik in de huidige maatschappij zal van invloed zijn op een toenemende prevalentie van alcoholproblematiek onder de nieuwe generaties ouderen.

Daarbij komt onder ouderen veel ‘stille’ alcoholproblematiek voor. Lang niet altijd wordt de aanwezigheid en/of intensiteit van alcoholproblematiek bij ouderen door professionals, zoals de huisarts, gesignaleerd (Meijer, Smit, Schoemaker & Cuijpers, 2006; Risselada, Kleinjan & Van de Mheen, 2010). Goede diagnostiek wordt bemoeilijkt door allerlei biopsychosociale verouderingsfactoren, zoals geheugenproblematiek of lichamelijke klachten. Eenmaal bij de ggz aangemeld zijn er verschillende trajecten om deze problematiek aan te pakken. De gz-psycholoog heeft hierin een voorname rol. In dit artikel worden aan de hand van een literatuuroverzicht handvatten gegeven om alcoholproblematiek bij ouderen beter te signaleren. Daarnaast worden verschillende behandelmogelijkheden voor de gz-psycholoog besproken.

vorige artikel Van pater tot psycholoog

volgende artikel ‘Alle disciplines zijn bereid tijd te nemen voor uitleg, vragen en feedback’

Aartsen, M., Comijs, H., & Tilburg, T. van. (2010). Overzichtstudie ouderen en verslaving. Amsterdam: Vrije Universiteit. Rapport uitgebracht aan ZonMW.

Aartsen, M.J. (2011). Substance use and abuse among older adults: a state of the art. In T. Uehara (Ed.), Psychiatric disorders: Trends and developments (pp. 389-403). Rijeka, Croatia: InTech.

Alcohol Concern (2002). Alcohol misuse among older people. Alcohol Concern's Quarterly Information and Research Bulletin, 34 (Inside Supplement), 1–6.

American Psychiatric Association (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (4th ed.). Washington, DC: APA.

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.

Anderson, P., Gual, A., & Colom, J. (2005). Alcohol and Primary Health Care: Clinical Guidelines on Identification and Brief Interventions. Barcelona: Department of Health of the Government of Catalonia.

Babor, T.F., Biddle-Higgins, J.C., Saunders, J.B., & Monteiro, M.G. (2001). AUDIT: The Alcohol Use Disorders Identification Test: Guidelines for Use in Primary Health Care. Geneva, Switzerland: World Health Organization.

Blow, F.C., Brower, K.J., Schulenberg, J.E., Demo-Dananberg, L.M., Young, J.P., & Beresford, T.P. (1992). The Michigan Alcoholism Screening Test - Geriatric Version (MAST-G): A new elderly-specific screening instrument. Alcoholism: Clinical and Experimental Research, 16, 37–2.

Bovens, R.H.L.M., van Etten, D.M., & Weingart, S.W.S.M. (2013). Advies ouderen en verslaving. Amersfoort: Stichting Resultaten Scoren.

Center for Substance Abuse Treatment (CSAT). (2005). Treatment Improvement Protocol (TIP). Rockville, MD: Substance Abuse and Mental Health Services Administration (SAMHSA).

D’Archangelo, E. (1993). Substance abuse in later life. Canadian Family Physician, 39, 1986–1993.PubMedPubMedCentral

DeHart, S.S., & Hoffmann, N.G. (1995). Screening and diagnosis of “alcohol abuse and dependence” in older adults. The International Journal of the Addictions, 30, 1717–1747.CrossRefPubMed

Dubbele Diagnose, Dubbele Hulp- Richtlijnen voor diagnostiek en behandeling. (2003). Rapport project Dubbele Diagnose door Verslavingszorg Parnassia, psycho-medisch centrum Den Haag. Geraadpleegd op 01 juni 2013 via: http://www.ggz-richtlijnen.nl/. (De voorgedragen voorbeelden op deze pagina zijn door auteurs aangepast voor de doelgroep ouderen op basis van de voorbeelden genoemd in het onderzoeksrapport).

Eberl, C., Wiers, R. W., Pawelczack, S., Rinck, M., Becker, E.S., & Lindenmeyer, J. (2013). Approach bias modification in alcohol dependence: Do clinical effects replicate and for whom does it work best? Developmental Cognitive Neuroscience, 4, 38–51.CrossRefPubMed

Gual, A., Segura, L., Contel, M., Heather, N., & Colom, J. (2002). AUDIT-3 and AUDIT-4: effectiveness of two short forms of the Alcohol Use Disorders Identification Test. Alcohol and Alcoholism, 3, 591–596.CrossRef

Guzova, A.V., Golubeva, E., & Solov’ev, A.G. (2010). Quality of life and biological age of elderly persons with alcohol dependence in conditions of European North. Advances in Gerontology, 23(1), 110–114.PubMed

Herring, R., & Thom, B. (1997). Alcohol misuse in older people: the role of home carers. Health and Social Care in the Community, 5(4), 237–245.CrossRef

Johnson, I. (2000). Alcohol problems in old age: A review of recent epidemiological research. International Journal of Geriatric Psychiatry, 1, 575–581.CrossRef

Liberto, J.G., & Oslin, D. W. (1995). Early versus late onset alcohol disorder in the elderly. International Journal of Addiction, 30, 1799–1818.CrossRef

Meerkerk, G.J., Aarns, T., Dijkstra, R.H., Weisscher, P.J., Njoo, K., & Boomsma, L.J. (2005). NHG-Standaard Problematisch Alcoholgebruik. Huisarts & Wetenschap, 48(6), 284–85.

Meijer, S.A., Smit, F., Schoemaker, C.G., & Cuijpers, P. (2006). Gezond verstand. Evidence-based preventie van psychische stoornissen. Bilthoven: RIVM.

Minkoff, K., & Regner, J. (1999). Innovations in Integrated Dual Diagnosis Treatment in Public Managed Care: The Choate Dual Diagnosis Case Rate Program. Journal of Psychoactive Drugs, 31(1), 3–12.CrossRefPubMed

Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie (NIGZ). (2005). Factsheet Alcohol en Ouderen. Woerden: NIGZ.

Nederlandse, Vereniging voor Psychiatrie (NVvP)/Trimbos, Instituut. (2008). Stoornissen in het gebruik van alcohol. Utrecht: Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP)/Trimbos Instituut.

Noteborn, M.W.J., Sanderson, R.A.M., Zwanikken, H., Deckers, K., & Alphen, S.P.J. van. (2013). Alcoholproblematiek bij ouderen. Huisarts en Wetenschap, 5, 214–218.CrossRef

Oslin, D.W., Slaymaker, V.J., Blow, F.C., Owen, P.L., & Colleran, C. (2005). Treatment outcomes for alcohol dependence among middle-aged and older adults. Addictive Behaviors, 30, 1431–1436.CrossRefPubMed

Oslin, D.W., Grantham, S., Coakley, E., Maxwell, J., Miles, K., Ware, J., et al. (2006). PRISM-E: Comparison of Integrated Care and Enhanced Specialty Referral in Managing At-Risk Alcohol Use. Psychiatric Services, 57(7), 954–958.CrossRefPubMedPubMedCentral

Outlaw, F.H., Marquart, J.M., Roy, A., Luellen, J.K., Moran, M., Willis, A., et al. (2012). Treatment outcomes for older adults who abuse substances. Journal of Applied Gerontology, 31(1),78–100.CrossRef

Pot, A.M., Kuin, Y., & Vink, M. (Eds.). (2007). Handboek Ouderenpsychologie. Utrecht: De Tijdstroom.

Resultaten Scoren. (2009). Richtlijn Middelenmisbruik en depressie. Amersfoort: Stichting Resultaten Scoren.

Resultaten Scoren. (2012). Richtlijn Middelenmisbruik en angststoornissen. Amersfoort: Stichting Resultaten Scoren.

Rigler, S.K. (2000). Alcoholism in the elderly. American Family Physician 61, 1710–1725.PubMed

Rinfrette, E.S. (2009). Treatment of anxiety, depression, and alcohol disorders in the elderly: Social work collaboration in primary care. Journal of Evidence-based Social Work, 6(1), 79–91.CrossRefPubMed

Risselada, A., Kleinjan, M., & Van de Mheen, H. (2010). Veilig drinken op leeftijd Een lesmodule voor huisartsen gericht op signalering, behandeling en doorverwijzing van alcoholproblematiek bij ouderen. Verslaving, 2,15–31.CrossRef

Risselada, A., & Schoenmakers, T. M. (2010). Vroegsignalering, behandeling en verwijzing van problematische drinkers in de Rotterdamse huisartsenpraktijk. Evaluatie van een pilot project. Rotterdam: IVO.

Schippers, G.M. (2012). GZ-psychologen laten verslaafden ten onrechte links liggen. GZ-Psychologie, 7, 6–9.

Schonfeld, L., & Dupree, L.W. (1991). Antecedents of drinking for early- and lateonset elderly alcohol abusers, Journal of Studies on Alcohol and Drugs, 52(6), 587–92.CrossRef

Selzer, M.L. (1971). The Michigan Alcoholism Screening Test (MAST): The quest for a new diagnostic instrument. American Journal of Psychiatry, 127, 1653–1658.CrossRefPubMed

Sorocco, K. & Ferrell, S. (2006). Alcohol use among older adults. The Journal of General Psychology, 133(4), 453–467.CrossRefPubMed

Trimbos (2008a). Addendum Ouderen bij de Multidisciplinaire Richtlijn Depressie. Utrecht: Trimbos Instituut.

Trimbos (2008b). Addendum Ouderen bij de Multidisciplinaire Richtlijn Angststoornissen. Utrecht: Trimbos Instituut.

Trimbos (2013). Factsheet Alcohol en ouderen in de verslavingszorg in Nederland (2003-2012). Utrecht: Trimbos Instituut.

Waern, M. (2003). Alcohol dependence and alcohol misuse in elderly suicides. Alcohol and Alcoholism, 38 (3), 249–54.CrossRefPubMed

Watson, C.G., Hancock, M.B.A., Gearhart, L.P.M., Malovrh, P., Mendez, C.B.S., & Raden, M.B.A. (1997). A comparison of the symptoms associated with early and late onset alcohol dependence. The Journal of Nervous and Mental Disease, 185, 507–509.CrossRefPubMed

Titel: Alcoholproblematiek bij ouderen
Is dit nou m’n laatste van gister of m’n eerste van vandaag?: (van Kooten & de Bie)
Auteurs: M.W.J. Noteborn
Drs. R.A.M. Sanderson
Drs. K. Deckers, MSc., PhD
Drs. M.M.B.B. Jansen op de Haar
Prof. dr. S.P.J. van Alphen
Publicatiedatum: 01-04-2014
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Gepubliceerd in: GZ - Psychologie / Uitgave 3/2014
Print ISSN: 1879-5080
Elektronisch ISSN: 1879-5099
DOI: https://doi.org/10.1007/s41480-014-0022-5

Andere artikelen Uitgave 3/2014

Helping Young People Early

Interview

Toestemming en mogelijke partijdigheid bij echtscheiding

Tuchtrecht

Veelvoud van goede zorg is…?

Reactie

Nieuws

‘Alle disciplines zijn bereid tijd te nemen voor uitleg, vragen en feedback’

De werkplek

Van pater tot psycholoog

Interview