Top

Gepubliceerd in:

2017 | OriginalPaper | Hoofdstuk

8a Dementie

Auteurs : Rose-Marie Dröes, Ton Bakker

Gepubliceerd in: Klinisch redeneren bij ouderen

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Samenvatting

De cognitieve stoornissen (uitval van hersenfuncties) die bij dementie – in DSM-5 neurocognitieve stoornis genoemd – horen, zijn een gevolg van een hersenaandoening of -ziekte. Verschillende cognitieve stoornissen kunnen optreden: geheugenstoornis, afasie, apraxie, agnosie, een stoornis in uitvoerende functies, in aandacht/concentratie en/of mentale verwerkingssnelheid, in visueel-ruimtelijke of -constructieve vaardigheden (paragraaf 8a.1).
De kans op dementie neemt sterk toe met de leeftijd. De prevalentie van dementie onder 60-plussers in West-Europa is ongeveer 7%. Onder 85-plussers is deze 40%. In Nederland hebben momenteel zo’n 250.000 mensen dementie. De meest voorkomende vorm is de ziekte van Alzheimer (paragraaf 8a.2).
Kenmerkend voor een dementiesyndroom is dat het bewustzijn helder is en dat de stoornissen progressief zijn met de tijd. Deze stoornissen zijn te duiden als het gevolg van een progressief breinfalen (paragraaf 8a.3.1).
- Ziekte van Alzheimer: gaat gepaard met het afsterven van hersencellen. Een geleidelijke toename van functiestoornissen treedt op.
- Frontotemporale dementie: komt op jongere leeftijd voor (40-65 jaar) en begint met geleidelijke gedrags- en persoonlijkheidsveranderingen, zoals apathie, ontremd gedrag of dwangmatig gedrag.
- Vasculaire dementie: door slechte hersendoorbloeding ontstaan problemen in het cognitief functioneren.
- Lewy-bodydementie: er zijn specifieke ophopingen van eiwitten in de hersencellen, zogenoemde lewylichaampjes (Lewy bodies). De ziekte begint doorgaans met aandachts- en concentratiestoornissen en vaak komen ook visuele hallucinaties voor; later treden tevens bewegingsstoornissen op.
Het metabool syndroom en een verminderde neuroplasticiteit zijn in verband gebracht met de ontwikkeling van dementie (paragraaf 8a.3.1).

Naast een falend brein zijn nog andere factoren van invloed op het functioneren van mensen met dementie (paragraaf 8a.4).

Belevingsfunctiekenmerken	Het ziektebesef van mensen met dementie varieert van ‘volledig’ tot ‘wisselend’ en zelfs ‘geen besef’
Levensgeschiedenis, persoonlijkheidsfunctiekenmerken en sociale omgevingskenmerken	Veelvuldig gebruik van copingstrategieën duidt erop dat men vaak stress ervaart. Dit is emotioneel uitputtend

Instrumenten die door verpleegkundigen gebruikt kunnen worden bij de vroegsignalering van dementie: OLD, MMSE, de kloktekentest en de IQ-code (paragraaf 8a.5).
Vier tijdvensters voor het toepassen van preventieve interventies worden onderscheiden (paragraaf 8a.6.1).

1.

Jongeren tussen de 16 en 25 jaar, van wie de ouders een lage SES hebben.

2.

De volwassen leeftijdsperiode (30 tot 60 jaar). Centraal hierin staat het metabool syndroom, vaak in combinatie met een lage SES.

3.

Ouderen tussen de 60 en 70 jaar. Identificeer tijdig zelfstandig functionerende ouderen met een verhoogd risico op relevant cognitief functieverlies.

4.

Het laatste preventietijdvenster is gerelateerd aan een ziekenhuisopname van 70-plussers. 35% van de 70-plussers die in het ziekenhuis worden opgenomen voor een bepaalde aandoening, functioneert geruime tijd na ontslag slechter. De grootste risicogroep vormen ouderen met cognitieve stoornissen.
In de behandeling bij dementie zijn er medicamenteuze (acetylcholinesteraseremmers) en niet-medicamenteuze interventies (paragraaf 8a.6.2). De niet-medicamenteuze interventies betreffen:
- algemene zorg (afgestemd op het vermogen tot zelfzorg en uitvoering van instrumentele activiteiten; respectvolle bejegening);
- aanpassing van de omgeving (person-environment fit);
- omgangsstrategieën;
- psychosociale en psychotherapeutische behandelmethoden.
Casemanagers dementie (vaak verpleegkundigen) spelen een belangrijke rol bij de ondersteuning van het zelfmanagement. Om zelfmanagement te bevorderen kan gebruik worden gemaakt van function-focused care en van ondersteunende technologie (paragraaf 8a.6.3).

American Psychiatric Association (2014). Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen (DSM-5). Nederlandse vertaling van Diagnostic and statistical manual of mental disorders. Fifth edition. Amsterdam: Boom.

Assche, L. van, Persoons, P. & Vandenbulcke, M. (2014). Neurocognitive disorders in DSM-5: a critical review. Tijdschrift voor Psychiatrie, 56(3), 211–216.

Bakker, T.J.E.M. (2010). Integrative reactivation and rehabilitation to reduce multiple psychiatric symptoms of psychogeriatric patients and caregiver burden. Amsterdam: academisch proefschrift Vrije Universiteit Amsterdam.

Boer, M.E. de, Hertogh, C.M.P.M., Dröes, R.M., Riphagen, I.I., Jonker, C. & Eefsting, J.A. (2007). Suffering from dementia: the patient’s perspective; an overview of the literature. International Psychogeriatrics, 19(6), 1021–1039.

Boer, M.E. de, Dröes, R.M., Jonker, C., Eefsting, J.A. & Hertogh, C.M.P.M. (2012). Thoughts on the future. The perspectives of people with early-stage Alzheimer’s disease and the implications for advance care planning. AJOB Primary Research, 3(1), 14–22.CrossRef

Bossers, W.J.R. (2014). Physical exercise and dementia. Groningen: academisch proefschrift Rijksuniversiteit Groningen.

Bruel-Jungerman, E., Rampon, C. & Laroche, S. (2007). Adult hippocampal neurogenesis, synaptic plasticity and memory: facts and hypotheses. Reviews in the Neurosciences, 18(2), 93–114.

Campen, C. van, Ras, M. & Draak, M. den (2011). Raming van het aantal kwetsbare ouderen tot 2030. In: C. van Campen (red.), Kwetsbaarheid (pp. 69–81). Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.

Clare, L. (2002). We’ll fight it as long as we can: coping with the onset of Alzheimer’s disease. Aging & Mental Health, 6(2), 139–148.CrossRef

Covinsky, K.E., Palmer, R.M., Fortinsky, R.H., Counsell, S.R., Stewart, A.L., Kresevic, D., e.a. (2003). Loss of independence in activities of daily living in older adults hospitalized with medical illnesses: increased vulnerability with age. Journal of the American Geriatrics Society, 51(4), 451–458.CrossRef

Draak, M. den, & Campen, C. van (2011). Kwetsbare ouderen in Nederland. In: C. van Campen (red.), Kwetsbaarheid (pp. 51–65). Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.

Dröes, R.M. & Scheltens, P. (2012). Dementiezorg nieuwe stijl. In: J.D. Bakker, D. Post, J.J. Polder & M.J. Verkerk (red.), Een vitale toekomst; onze gezondheidszorg in 2040 (pp. 141–151). Amsterdam: Reed Business.

Dröes, R.M., Schols, J. & Scheltens, P. (red.) (2015). Basisboek integratieve persoonsgerichte dementiezorg. Leusden: Diagnosis Uitgevers.

Dröes, R.M., Mierlo, L.D. van, Roest, H.G. van der, & Meiland, F.J.M. (2010). Focus and effectiveness of psychosocial interventions for people with dementia in institutional care settings from the perspective of coping with the disease. Non-pharmacological Therapies in Dementia, 1(2), 139–161.

Dröes, R.M., Mierlo, L.D. van, Meiland, F.J.M. & Roest, H.G. van der (2011). Memory problems in dementia: adaptation and coping strategies and psychosocial treatments. Expert Review of Neurotherapeutics, 11(12), 1769–1782.CrossRef

Gezondheidsraad (2003). Rapport Overgewicht en obesitas. Den Haag: Gezondheidsraad.

Kleemans, L., Vuister, J. & Flameling, M. (2012). Betere zorg aan huis bij dementie; trajecthulp in Noord-Holland: verbetering en besparing ineen. Medisch Contact, 67(42), 2352–2354.

Koopmans, R.T.C.M., Olde Rikkert, M. & Zuidema, S.U. (2015). Medicamenteuze behandeling bij dementie. In: R.-M. Dröes, J. Schols & Ph. Scheltens (red.), Meer kwaliteit van leven. Integratieve, persoonsgerichte dementiezorg (hoofdstuk 3). Leusden: Diagnosis Uitgevers.

Matthews, F.E., Arthur, A., Barnes, L.E., Bond, J.B.A., Jagger, C., Robinson, L., e.a.; Medical Research Council Cognitive Function and Ageing Collaboration (2013). A two-decade comparison of prevalence of dementia in individuals aged 65 years and older from three geographical areas of England: results of the Cognitive Function and Ageing Study I and II. Lancet, 382(9902), 1405-1412.

Mierlo, L.D. van, Roest, H.G. van der, Meiland, F.J.M. & Dröes, R.M. (2010). Personalized dementia care; proven effectiveness of psychosocial interventions in subgroups. Ageing Research Reviews, 9(2), 163-183.CrossRef

Mistiaen, P., Heins, M., Stirbu-Wagner, I., Korevaar, J., Verheij, R. & Francke, A.L. (2014). Mensen met dementie zien de huisarts vaker: piek in contact met huisarts rond het stellen van de diagnose. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 158, nr. A6755.

Nationaal Kompas Volksgezondheid (2014), www.nationaalkompas.nl.

Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie (2005). Richtlijn Diagnostiek en medicamenteuze behandeling van dementie. Utrecht: Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie.

Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie, Nederlandse Vereniging voor Neurologie, & Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, in samenwerking met andere specialistenverenigingen (2013). Conceptrichtlijn Diagnostiek en behandeling van dementie. Utrecht: Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie.

Prince, M. & Jackson, J. (2009). World Alzheimer Report 2009. London: Alzheimer’s Disease International.

Prince, M., Guerchet, M. & Prina, M. (2013). Policy brief for heads of government. The global impact of dementia 2013-2050. London: Alzheimer’s Disease International.

Resnick, B., Galik, E. & Boltz, M. (2013). Function focused care approaches: literature review of progress and future possibilities. Journal of the American Medical Directors Association, 14(5), 313-318.CrossRef

Resnick, B., Gruber-Baldini, A.L., Galik, E., Pretzer-Aboff, I., Russ, K., Hebel, J.R., e.a. (2009). Changing the philosophy of care in long-term care: testing of the restorative care intervention. Gerontologist, 49(2), 175-184.CrossRef

Sapolsky, R.M., Krey, L.C. & McEwen, B.S. (2002). The neuroendocrinology of stress and aging: the glucocorticoid cascade hypothesis. Science of Aging Knowledge Environment, 38, cp21.

Spalding, K.L., Bergmann, O., Alkass, K., Bernard, S., Salehpour, M., Huttner, H.B., e.a. (2013). Dynamics of hippocampal neurogenesis in adult humans. Cell, 153(6), 1219-1227.CrossRef

Steeman, E., Godderis, J., Grypdonck, M., Bal, N. de, & Dierckx de Castele, B. (2007). Living with dementia from the perspective of older people: is it a positive story? Aging & Mental Health, 11(2), 119-130.CrossRef

Testad, I., Corbett, A., Aarsland, D., Lexow, K., Fossey, J. & Woods, B. (2014). The value of personalized psychosocial interventions to address behavioral and psychological symptoms in people with dementia living in care home settings: a systematic review. International Psychogeriatrics, 26(7), 1083-1098.CrossRef

Verenso (2008). Richtlijn probleemgedrag. Utrecht: Verenso.

Vliet, D. van, Vugt, M.E. de, Aalten, P., Bakker, C., Pijnenburg, Y.A. & Vernooij-Dassen, M.J. (2012). Prevalence of neuropsychiatric symptoms in young-onset compared to late-onset Alzheimer’s disease - part 1: findings of the two-year longitudinal NeedYD-study. Dementia and Geriatric Cognitive Disorders, 34(5-6), 319-327.CrossRef

Werkgroep Onderzoek Kwaliteit (2008). Richtlijn Omgaan met gedragsproblemen bij patiënten met dementie voor verpleegkundigen en verzorgenden. Nijmegen: Radboud UMC, Werkgroep Onderzoek Kwaliteit.

Titel: 8a Dementie
Auteurs: Rose-Marie Dröes
Ton Bakker
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Boek: Klinisch redeneren bij ouderen
Print ISBN: 978-90-368-1486-7

Elektronisch ISBN: 978-90-368-1487-4

Copyright: 2017
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-1487-4_17

Gerelateerde informatie

08-09-2016 | Verpleegkunde | E-learning

Bohn Stafleu van Loghum

Deel dit onderdeel of sectie (kopieer de link)

Samenvatting

Log in om toegang te krijgen

Gerelateerde informatie

Klinisch redeneren bij ouderen H8 Verstoringen bij psychische veroudering