Top

Tip

Swipe om te navigeren naar een ander hoofdstuk

Gepubliceerd in:

hoofdstuk lezen eerste hoofdstuk lezen

2016 | OriginalPaper | Hoofdstuk

8 Lichaamscultuur

Auteurs : Paul De Knop, Jeroen Scheerder, Bart Vanreusel

Gepubliceerd in: Sportsociologie

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Samenvatting

In tal van sectoren van het publieke leven wordt de discussie over een eigen ethiek aangescherpt. In handel, verkeer, gezondheid, milieu, voeding, filerijden, enzovoort, klinkt de wens om een eigen set van regels van denken en handelen die het technische overstijgen. Ook de sport ontsnapt niet aan de toenemende vraag naar ethische reflectie. Indien alledaagse conversatie een geldige aanwijzing kan zijn, dan wijst een stroom van bedenkelijke opinies en commentaren op een aantal kwalen in de sport die niet alleen het uiterlijk van de sport schaden, maar die ook het fundament van de sport zouden aantasten. De berichtgeving over sport lijkt soms meer op een juridische kroniek.

vorige hoofdstuk 7 Topsport en breedtesport

volgende hoofdstuk 9 Sportparticipatie, in- en uitsluiting

Een uitgebreidere versie van deze bijdrage werd reeds gepubliceerd in Raymaekers e.a. (2001: 70-86).

De term ‘medische consumptie’ dient ruim te worden opgevat. Het betreft bijvoorbeeld niet alleen de dokters- of ziekenhuisrekeningen en medicatie, maar evengoed alles wat men materieel en fysiek verbruikt en accepteert met betrekking tot de verzorging van het lichaam en/of het instandhouden van de gezondheid: artikelen voor persoonlijke hygiëne, sport, cosmetica, een abonnement op een gezondheidsmagazine, enzovoort (Velle e.a. 1984: 99-100).

Hedendaags hedonistisch.

Alias crowdsurfen tijdens muziekfestivals.

Sorokin (1947: 593-606) voorspelde nog vóór de opkomst van de televisie een verschuiving van een symbolische en op ideeën gebaseerde cultuur (ideational respectievelijk idealistic) naar een sensualistische cultuur (sensate culture).

Naast de hier beschreven glij- en valsporten kunnen als voorbeelden van de hedendaagse ‘zintuiglijke cultuur’ ook worden opgesomd: de culinaire genoegens die mensen in restaurants gaan opzoeken, alsook het spektakel van popconcerten waarbij – bijna uitzonderlijk voor deze tijd – de vele aanwezigen één zijn in belangstelling.

Vgl. Loret (1995).

Vaak gaat het om ‘frivole valpartijen’ waaraan geen enkele behendigheid te pas komt. De kortstondige imitatie heeft de serieuze kennismaking met en initiatie in de activiteit verdrongen (Renson 1996: 272).

Vgl. L’empire de l’éphémère (1987), waarin Lipovetsky het huidige tijdperk kenschetst als een periode die nog maar weinig ruimte kent voor duurzaamheid. Slechts heel kortstondig behouden goederen en activiteiten hun waarde. Of ook, hoe verder iets weg ligt in de tijd, hoe minder waarde er nog aan gehecht wordt. Time discounting, hinc et nunc.

Vgl. Elias & Dunnings Quest for excitement (1986).

Dit stuk is tot stand gekomen in het kader van het project ‘Transformaties in de sport’. Het W.J.H Mulier Instituut, centrum voor sociaal-wetenschappelijk sportonderzoek ontvangt van 2002 tot 2006 subsidie voor dit project van het ministerie van VWS.

Deze bijdrage is een aangepaste weergave van de presentatie gehouden te Leuven op 6 april 2000 in de reeks Wetenschap & Ethiek aan de Faculteit voor Lichamelijke Opvoeding en Kinesitherapie van de KU Leuven. In een enigszins uitgebreide vorm werd deze lezing ook gehouden op het Nationale Dopingdebat in Amsterdam op 8 september 2000. De tekst werd eerder gepubliceerd onder de titel ‘De sportdroom bedreigd. Doping als filosofische kwestie’ (De Wachter, 2000).

Hier wordt de gezondheidsproblematiek volkomen buiten beschouwing gelaten. Het is natuurlijk ook ethisch een belangrijk aspect van de problematiek, omdat het vragen oproept als: In hoeverre mag ik gezondheidsrisico’s lopen om een ander groot goed na te streven (carrière, roem, geld, enzovoort)? Mag de overheid de keuzevrijheid van volwassen mensen inperken wanneer ze bewust dergelijke risico’s willen lopen (het paternalismeprobleem)? Mag de sporter geen recht doen gelden op de best mogelijke medische zorg en medische middelen, ook in de extreem-ongezonde situaties van de professionele topsport (het pleidooi van dokter Rijckaert in De zaak Festina, Tielt, Lannoo, 2000)? Of moet er dan niet eerder aan die ongezonde situatie zelf iets veranderen? Deze gezondheidsproblematiek zou een aparte bijdrage vergen.

We gaan in deze bijdrage niet verder in op het spel van argumenten en tegenargumenten, omdat we de kern van het probleem elders zullen situeren. Voor een overzicht van de filosofische argumentaties in de dopingdiscussie verwijzen we naar Morgan en Meier (1995: 201-260), Tamboer en Steenbergen (2000: 158-173), Van Hilvoorde (1996) en Vorstenbosch (1998).

Bale, J. (2000), Geographies and the Olympics: an evaluation of the work of Ernst Jokl. Paper presented at the 2000 Pre-Olympic Congress. Brisbane: International Council of Sport Science and Physical Education.

Corijn, E. (2000), Vrije Tijd werkt ook, over de verhouding tussen arbeid en vrije tijd in de 20ste eeuw. (Samenleving en Sport). Brussel: Koning Boudewijnstichting, 100 p.

Késenne, S., M. Taks, W. Laporte & P. De Knop (1998), De economische betekenis van sport in Vlaanderen. Leuven, Gent, Brussel: Interuniversitair Onderzoekscentrum voor Sportbeleid (in opdracht van BLOSO), 115 p.

Raymaekers, B., A. Van de Putte & G. Van Riel (eds.) (2001), Moeten, mogen, kunnen. Ethiek en wetenschap. (Lessen voor de 21ste eeuw 7). Leuven: Davidsfonds.

Renson, R. (1996), ‘Het lijf blijft. Bewegen in postmodernistisch perspectief’. In: B. Raymaekers & A. Van de Putte (eds.), Een nieuw wereldbeeld voor een nieuwe mens? Lessen voor de eenentwintigste eeuw. (Lessen voor de 21ste eeuw 2) (pp. 262-280). Leuven: Davidsfonds.

Renson, R. (2000a), ‘Sport for All: New and old forms of movement culture’. In: Sport for All and the global educational challenges. Final report of the VII World Congress Sport for All, Barcelona.

Renson, R. (2000b), Messages from the future: significance of Exercise and Sport in the Third Millennium. Proceedings of the 5th Annual Congress of the European College of Sport Science. Finland: University of Jyväskylä, p. 19.

Vanreusel, B. & J. Scheerder (2000), Sport: cultuur in beweging. Een verkenning van cultuurtrends in de sport. (Samenleving & Sport 2; Rapport op vraag van de Koning Boudewijnstichting). Brussel: Koning Boudewijnstichting.

Bette, K.-H. (1989), Körperspuren. Zur Semantik und Paradoxie moderner Körperlichkeit. Berlin: Walter De Gruyter.

Cachay, K. & A. Thiel (1999), ‘Vom Medizin- zum Gesundheits-system – Professionalisierungschance für Sportwissenschaftlerinnen und Sportwissenschaftler?’ In: Sportwissenschaft 29, pp. 143-157.

Featherstone, M. (1991), ‘The body in consumer culture’. In: M. Featherstone, M. Hepworth & B.S. Turner, (eds.), The Body. Social process and cultural theory (pp. 170-196). London: Sage. CrossRef

Kaschuba, W. (1989), ‘Sportivität: die Karrierre eines neuen Leitwertes’. In: Sportwissenschaft 19, pp. 154-171.

Knoll, M. (1997), Sporttreiben und Gesundheit. Eine kritische Analyse vorliegender Befunde. Schorndorf bei Stuttgart: Hofmann.

Kolb, M. (1996), ‘Gesundheidsförderung und Sport’. In: Sport-wissenschaft 26, pp. 335-359.

Laermans, R. (1993a), Individueel vlees. Over lichaamsbeelden. Amsterdam: De Balie.

Laermans, R. (1993b), ‘De mannequinmaatschappij. Over “look”, lijfstijl en lichamelijkheid’. In: F. De Wachter (ed.), Over nut en nadeel van het postmodernisme (pp. 65-79). Kapellen: Pelckmans.

Lüschen, G., W. Cockerham & G. Kunz (1996), ‘The Sociocultural Context of Sport and Health: Problems of Causal Relations and Structural Interdependence’. In: Sociology of Sport Journal 13, pp. 197-213. CrossRef

Neumann, P. (1999), ‘Zwischen Erlebnisorientierung und Erfahrungsbildung – sportpädagogische Überlegungen am Beispiel einer Wagniserziehung im Sport’. In: Sportwissenschaft 29, pp. 158-174.

Nilsen, Ø. (1996), ‘Community health promotion: concepts and lessons from contemporary sociology’. In Health Policy 36, pp. 167-183. PubMedCrossRef

Reiss, M.J. (1996), ‘Food, smoking and sex: values in health education’. In: J.M. Halstead & M.J. Taylor (eds.), Values and values education in schools (pp. 92-103). London: Falmer.

Rittner, V. (1982), ‘Krankheit und Gesundheit. Veränderungen in der sozialen Wahrnehmung des Körpers’. In: D. Kamper & C. Wulf, Die Wiederkehr des Körpers (pp. 40-51). Frankfurt am Main: Suhrkamp.

Rittner, V. (1985), ‘Sport und Gesundheit. Zur Ausdifferenzierung des Gesundheidtsmotivs im Sport’. Sportwissenschaft 15, pp. 136-154.

Rittner, V. (1988), ‘Sport als ökonomisches Interessenobjekt’. In: H. Digel Sport im Verein und im Verband. Historische, politische und soziologische Aspekte (pp. 158-187). Schorndorf bei Stuttgart: Hofmann.

Rolies, J. (1987), De Gezonde burger. Gezondheid als norm. Nijmegen: Sun.

Van Hilvoorde, I. (1998), Sport en gezondheid. Een analyse van wetenschappelijke constructies en maatschappelijke normeringen. Arnhem: NOC*NSF.

Van Hilvoorde, I. (1998), ‘Bewegingsarmoede: een vruchtbare symbiose tussen gezondheidswetenschap en -beleid?’ In: I. Steenbergen, A.J. Buisman, P. De Knop & I.M.H. Lucassen (eds.), Waarden en normen in de sport. Analyse en beleidsperspectief (pp. 97-113). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.

Vosman, F. (1993), ‘Lichaam: lot noch keuze’. In: I. Goedegebuure (ed.), Het verdeelde lichaam. Ervaring en verbeelding van lichamelijkheid in een gefragmenteerde cultuur (pp. 35-58). Baarn: Gooi & Sticht.

De Cauter, L. (1995), Archeologie van de kick. Verhalen over moderniteit en ervaring. Amsterdam: De Balie.

De Dijn, H. (1994), Hoe overleven we de vrijheid? Modernisme, postmodernisme en het mystiek lichaam. Kapellen: Pelckmans.

De Wachter, F. (1988), ‘The symbolism of the healthy body’. In: W.J. Morgan & K.V. Meier (eds.), Philosophic inquiry in sport (pp. 119-124). Champaign (Ill): Human Kinetics.

Dery, M. (1996), Het digitale lichaam. Cybercultuur in het fin-demillennium. Antwerpen: Hadewijch (Vertaling van Escape velocity. Cyberculture at the end of the century. 1996. New York (NY): Grove).

Elchardus, M. & P. Heyvaert (1990), Soepel, flexibel en ongebonden. Een vergelijking van twee laat-moderne generaties. Brussel: VUB Press.

Elias, N. & E. Dunning (1986), Quest for excitement. Sport and leisure in the civilizing process. Oxford: Basil Blackwell.

Featherstone, M. (1982), ‘The body in consumer culture’. In: Theory, Culture & Society 1 (2), pp. 18-33. CrossRef

Featherstone, M., M. Hepworth & B.S. Turner (eds.), (1991), The Body. Social process and cultural theory. London: Sage. CrossRef

Foucault, M. (1963), Naissance de la clinique. Une archéologie du regard médical (Galien: histoire et philosophie de la biologie et de la médecine), Paris: Presses Universitaires de France.

Foucault, M. (1975), Surveiller et punir. Naissance de la prison. (Bibliothèque des Histoires.) Paris: Gallimard.

Laermans, R. (1993a), Individueel vlees. Over lichaamsbeelden. Amsterdam: De Balie.

Laermans, R. (1993b), ‘De mannequinmaatschappij. Over “look”, lijfstijl en lichamelijkheid’. In: F. De Wachter (ed.), Over nut en nadeel van het postmodernisme voor het leven (pp. 65-79). Kapellen: Pelckmans.

Laermans, R. (1997), Schimmenspel. Essays over de hedendaagse onwerkelijkheid. Leuven: Van Halewijck.

Le Breton, D. (1991), Passions du risque. Paris: Métailié.

Lipovetsky, G. (1983), L’ère du vide. Essais sur l’individualisme contemporain. (Les essais 225.) Paris: Gallimard.

Lipovetsky, G. (1987), L’empire de l’éphémère. La mode et son destin dans les sociétés modernes. (Bibliothèque des Sciences Humaines.) Paris: Gallimard.

Loret, A. (1995), Génération glisse dans l’eau, l’air, la neige. La révolution du sport des ‘années fun’ (Mutations 155-156). Paris: Autrement.

Raes, K. (2001), ‘De wraak van ons lichaam’ (Essays & Meningen). In: De Morgen – Zeno, 16 juni.

Scheerder, J. (ed.) (2000a), Anders maar niet vreemd. Een bundeling over gluren naar culturen, over authenticiteit, ervaring en lichamelijkheid. Leuven: Faculteit Lichamelijke Opvoeding & Kinesitherapie – KU Leuven.

Scheerder, J. (2000b), ‘Fysieke gezondheid, verschijning, ervaring en het hedendaagse vrijetijdslichaam’. In: Vrijetijdstudies 18 (3/4): pp. 5-20.

Scheerder, J. (2001), Reisfantasie en pretconsumptie in een postmoderne welvaartsmaatschappij. Essay over het beeld en de blik van de hedendaagse toerist. Leuven: Faculteit Lichamelijke Opvoeding & Kinesitherapie – KU Leuven.

Schulze, G. (1992), Die Erlebnisgesellschaft. Kultursoziologie der Gegenwart. Frankfurt: Campus.

Scott, S. & D. Morgan (eds.), (1993), Body matters. Essays on the Sociology of the body. London: Falmer.

Sorokin, P.A. (1947), Society, culture and personality. Their structure and dynamics, a system of general sociology (Harper’s Social Science Series). New York (NY): Harper.

Urry, J. (1990), The tourist gaze. Leisure and travel in contemporary societies (Theory, Culture & Society). London: Sage.

Velle, K., P. Viaene & R. De Herdt (1984), Lichaam en hygiëne. Naar de wortels van de huidige gezondheidskultuur (Tentoonstelling Bijloke-museum; Gent; 1984-1985). Gent: MIAT.

Wouters, C. (1990), Van minnen en sterven. Informalisering van omgangsvormen rond seks en dood. Amsterdam: Bert Bakker.

Aalten, A. (2002), De bovenbenen van Olga de Haas. Achter de schermen van de Nederlandse balletwereld. Amsterdam: Van Gennep.

Anderson, J. (1992), Ballet & modern dance. A concise history. 2nd ed. Hightstown: Princeton Book Company.

Aupers, S. (2004), In de ban van de moderniteit. De sacralisering van het zelf en computertechnologie. Amsterdam: Aksant.

Bast, T. & G. Frieke, (2000), D.O.S. door de eeuwen heen. Honderd jaar gymnastiekvereniging Door Oefening Sterker 1900-2000. z.p: z.u.

Bijhouwer, T.A. (1931), De lichamelijke opvoeding in Amerika. Arnhem: Van Loghum Slaterus.

Bottenburg, M. van (1994), Verborgen Competitie. Over de uiteenlopende populariteit van sporten. Amsterdam: Bert Bakker.

Bottenburg, M. van (2001), Global Games. Urbana: University of Illinois Press.

Breedveld, K. (red.) (2003), Rapportage sport 2003. Den Haag: SCP.

Cooper, K. (1969), Aerobics. New York: Bantam Books.

Delnoij, M. (2004), Ze zijn gewoon niet te binden. Hardlopers, atletiekverenigingen en de opkomst van lichte gemeenschappen. Master scriptie Sociologie, Universiteit van Amsterdam.

Fallers, L. (1954), ‘A note on the Trickle Effect’. In: Public Opinion Quarterly 18 pp. 314-321. CrossRef

Fonda, J. (1982), Jane Fonda’s workout book. Londen: Allen Lane.

Heuvel, M. van den & H. van der Werf (1998), Trendanalyse sport. Tilburg: KUB.

Kramer, J. & J. Kugel (1971), Geschiedenis van de lichamelijke opvoeding in Nederland. Meppel: Jan Luiting Fonds.

Kramer, J. en N. Lommen (1987), Geschiedenis van de lichamelijke opvoeding in Nederland. Meppel: Jan Luiting Fonds.

Labrie, A. (1998). ‘Het verlangen naar zuiverheid’. In: R. van der Laarse e.a. (1998), De hang naar zuiverheid. De cultuur van het moderne Europa. Amsterdam: Het Spinhuis.

Manders, T & J. Kropman, (1974), Sportbeoefening en zijn organisatiegraad. Nijmegen: ITS.

Mannings, J. (2000). ‘Jane Fonda works out’. http://eighties-club.trpod.com/id314.htm.

McNeill, W. (1995), Keeping together in time. Dance and drill in human history. Cambridge: Harvard University Press.

Middelkamp, J. (1999), De fitnessbranche in beeld. Weert: EFAA.

Newhall, M. (2002), ‘Uniform bodies: mass movement and modern totalitarianism’. In: Dance Research Journal 34 (1), pp. 27-50 CrossRef

NSF (1991), Sporters in cijfers. Den Haag: NSF.

NOC (Nederlandsch Olympisch Comite) (1958), Sportnota 1958. Den Haag: NOC.

NOC*NSF (2002), Ledental NOC*NSF over 2001. Arnhem: NOC*NSF.

Prickett, S. (1997), ‘Aerobic dance and the city: individual and social space’. In: Thomas, H. (ed.), Dance in the city. Hound-mills. Londen: The MacMillan Press.

Ras, M. de (1988), Körper, Eros und weibliche Kultur. Madchen im Wandervogel und in der Bundnische Jugend 1900-1933. Pfaffenweiler: Centaurus Verlagsgesellschaft.

Rijsdorp, K. (1977), Gymnologie. Utrecht/Antwerpen: Aula-boeken.

Staal, L. (1968), Een leeuw van honderd. Leiden: Meander.

Stamsneyder, R. (2004), Fitness in beweging. Doctoraalscriptie Faculteit Sociale Wetenschappen, Universiteit van Utrecht.

Stokvis, R. (1979), Strijd over sport. Organisatorische en ideologische ontwikkelingen. Deventer: Van Loghum Slaterus.

Stokvis, R. (1989), ‘The international and national expansion of sports’. In: E. Wagner (red.), Sport in Asia and Africa. New York: Greenwood Press.

Stokvis, R. (2003), ‘Fitness. Nationale ambities en persoonlijke behoeften’. In: Amsterdams Sociologisch Tijdschrift 30 (4), pp. 443-462.

Stokvis, R. (2005), ‘De popularisering van het hardlopen’. In: Sociologie 1 (2), pp. 184-201. CrossRef

Wedemeyer-Kolwe, B. (2004), Der neue Mensch. Körperkultur in Kaiserreich und in der Weimarer Republik. Würzburg: Koningshauser und Neumann.

Woodhead, L. (2003), War paint. Helena Rubinstein and Elizabeth Arden. Londen: Virago Press.

Wright Mills, C. (1956), The power elite. London: Oxford University Press.

Brundage, A. (1964), Speech by the President of the International Olympic Committee. Bulletin du Comité International Olympique.

De Wachter, F. (2000), ‘De sportdroom bedreigd. Doping als filosofische kwestie’. In: Ethische Perspectieven 10 (3), pp. 157-162. CrossRef

Levi-Strauss, C. (1976), Het wilde denken. Amsterdam: Meulenhoff.

Morgan, W.J. & K.V. Meier (1995), Philosophic inquiry in sport. Champaign (Ill): Human Kinetics.

Tamboer, J. & J. Steenbergen (2000), Sportfilosofie. Leende: Damon.

Van Hilvoorde, I. (1996), ‘Het dopingverbod. Een moreel geladen spelregel’. In: Filosofie 6, pp. 28-32.

Vorstenbosch, J.M.G. (1998), ‘Drogredenen over doping. Een pleidooi tegen legalisatie van dopinggebruik in de sport’. In: Filosofie & Praktijk 19 (4), pp. 169-183.

Chiba, N., O. Ebihara & S. Morino (2001), ‘Globalization, naturalization and identity: The case of borderless athletes in Japan’. In: International Review for the Sociology of Sport 36 (2), pp. 203-221. CrossRef

Dessein, B. & I. Janssens (1998), Een Atlanta-effect? Een onderzoek naar de afstraling van topsportsucces op brede sportbeoefening (Licentiaatsverhandeling). Leuven: Faculteit Lichamelijke Opvoeding en Kinesitherapie.

Goldman, R. & S. Papson (1998), Nike Culture, the sign of the Swoosh. London: Sage.

Hargreaves, J. (2000), Heroines of Sport, the politics of difference and identity. London: Routledge.

Peeters, J. (1998), Waarden en ontwaarding in de sport, een literatuurexploratie. (Licentiaatsverhandeling), Leuven, Faculteit Lichamelijke Opvoeding en Kinesitherapie.

Titeca, K. (1999), Sport en culturele identiteit: een gevalstudie van de wielerwedstrijd De Ronde van Vlaanderen (Licentiaatsverhandeling). Leuven: Faculteit Lichamelijke Opvoeding en Kinesitherapie.

Tolleneer, J. (1986), ‘The sportsscene and the popscene: a comparative structural-functional analysis’. In: International Review for the Sociology of Sport 21 (2-3) pp. 229-238. CrossRef

Van Wijnendaele, K. (1942), Het rijke Vlaamse Wielerleven, Gent: Snoeck-Ducaju, 2 vol.

Werner, L.A. (ed.), (1998), Mediasport, London: Routledge.

Titel: 8 Lichaamscultuur
Auteurs: Paul De Knop
Jeroen Scheerder
Bart Vanreusel
Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum
Boek: Sportsociologie
Print ISBN: 978-90-368-1618-2

Elektronisch ISBN: 978-90-368-1619-9

Copyright: 2016
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-368-1619-9_8

Bohn Stafleu van Loghum

Tip

Swipe om te navigeren naar een ander hoofdstuk

Deel dit onderdeel of sectie (kopieer de link)

Samenvatting

Log in om toegang te krijgen